Ny Andevo = tohon'ilay Madagasikara . Ny lasa sy ny ankehitriny (NY Andri-Fara)

D2 = Ny andevo :
Ny Maha Andevo : Tsy azontsika atao ny tsy hiresaka momba ny andevo sy ny toetra maha andevo rehefa mahita ireo andevo tsy tambo isaina voatanisa ao amin’ny fananan’ny razana tany aloha. Mety hisy olona hadisadisa amin’izany, ao ny mety hatahotra, ary ao koa ny mety hieboebo anaty. Tsy izany no tanjona tratrarina fa ny handinika ny toe-javatra araka ny mety ho fisainana tamin’ny fotoanany. Ny ambany ihany no tafintohina na mieboebo. Ny fisainan’ny olona mety hianatra dia misondrotra mandrakariva, ka tsy andevozin’ny lasa fa miatrika kosa hatrany ny ho avy tsaratsara kokoa.
Avy taiza ary ireo andevo ireo ? Fomba nisy tamin’ny andro taloha eran-tany, nentin’ny « Portugais » sy ny Arabo na Antalaotra ary ny Karana teto. Ary nanjaka teto amintsika efa hatrany amin’ny 1660 tany io resaka io, ka mandra-panafoanan’ny Frantsay azy. Dia namela dikany mifandiso ao an-tsaintsika Malagasy ka ilàna fanafody sy fanarenana lalina, na eto afovoan-tany na any anindrana. Samy nanana andevo olona daholo . Ka rehefa miteny hoe andevo isika, dia inona no ao an-tsaintsika manalokaloka ao ?
- Antokon’olona ve ?
- kilasy sy firazanana !
- Volon-koditra ve ?
- Toetra ve ?
Izay endrika nisehoany teto amintsika sy tany an-tany hafa amin’ny ankapobeny no raisintsika, dia ny hoe: rafitra niorenan’ny toe-karem-pirenena sy ny fitondrana no niteraka ny andevo.
Antokon’olona nampiasaina tsy misy karamany no natao hoe andevo, mpanompo, nolefahina anarana hoe : « ankizy » ny dikan’izany dia « mineur » no fihevitra azy, tsy manana ny sata sy maha-izy ny olon-dehibe. Olona resin’ny nanam-piadiana izy, olona nobaboina, olona nosamborina, olona nofitahina dia nangalarina, olona novidina, olona vaky sambo dia nampiasaina tsy misy karamany mba hamelona ny tenany sy hamelona ny tompony, na inona na inona volon-kodiny.

113
Ny tany ivelany nangalatra na nividy olona teto Madagasikara sy nitondra Masombika na Makoa namidiny teto. Ny tany anindrana nahita tsirony voalohany tamin’ny varotra olona nankany ivelany sy avy any ivelany ka namabo olona taty avofoan-tany hamidiny amin’ny mpandranto.
Ny taty ambony, hatrany avaratra ka hatrany atsimo nandeha namabo olona tany anindrana, dia namidiny na nampiasainy koa avy eo. Ny tany amin’ny faritra atsinanana aza nandeha isan-taona amin’ny lakana aman-jatony nanafika sy namabo tany Komoro ( 1785 - 1823 ). Izay rehetra resy an’ady na tsy naharo tena ; ka lasa babo, na inona na inona volon-kodiny, na fotsy na mainty, na zarazara na mavo, dia lasa andevo. Ny ambony firazanana tamin’ireny dia natao « mainty enin-dreny ». Toy izany koa izay olo-meloka rehetra tamin’ny lalàm-panjakana fahizay, ka niharan’ny lalàna mampivarina azy ho andevo dia lasa andevo. Na havan’andriana izy na olom-potsin’andriana, rehefa meloka ka voasazy havarina ho andevo, dia lasa andevo. Nobaboim-pananana ; ka andevo mandra-pahafaty Rasalama Maritiora. Ny andriambavy Rafaravavy Maria maritiora rehefa nigadra dimy volana dia namidy ho andevo ka lasan-dRainiharo. Ny andriambavikely Ranivo maritiora dia namidy ho andevo natao farantsa 23 ny vidiny. Misy ny nolaniam-pananana. Misy ny vady aman-janaka navarina ho andevo satria novonoina noho ny heloka nataony ny raim-pianakaviana. « Izay manao ny tsy mety rehetra amin’ny didim-panjakana mahavery vady ama-janaka, na mikomy, na manera vadin’andriana, na manani-drova, na mangaro-dapa, na manao andrian-droa, ka resy dia vonoina ny lehilahy rehetra, ary ny zaza amam-behivavy dia baboina atao andevo. Manaranaka ny maha andevo satria « ny teraka naloaky ny kibo manaraka ny kibo ihany ». Izany dia ahitantsika fa antokon’olona noforonin’ny rafitra fitondra-tany ama-monina ny « andevo », nilaina tamin’izany fotoana izany satria tsy nisy milina afaka nampiasaina tsy misy karama hisolo vaika an-dRaolombelona.
Nanara-dalàna sy natao eran-tany ny teto Madagasikara , satria mbola toe-karena niorina tamin’ny herin-tsandry no niainany. Raisintsika ihany izay voalaza momba ny andevo ao amin’ny Tantaran’ny Andriana = takila 321-324 ; mba ahatsapantsika ny lanjan’ny fanafoanana ny fivarotan’andevo nankany ivelany tamin’ny andron’ny Anglisy sy Radama I, ary ny lanjan’ny famotsoran’ny Frantsay ny andevo rehefa nanjanaka an’i Madagasikara izy. Dia mba hifadiantsika koa tsy ho latsaka intsony amin’ny fanandevozanana, na inona na inona sata-itondrana an’i Madagasikara, na olona mitondra an’i Madagasikara.
– Azon’ny tompony kapohina sy faizina araka izay tiany ny andevony fa ny ainy fotsiny no tsy azo alàna satria ny Mpanjaka irery no tompon’ny aina. Meloka ny andriana mamono mahafaty ny andevony ka mba vonoina koa.
– Tsy manana izay sitra-pony ny andevo fa dia mandeha amin’izay anirahana azy rehetra, na tsy tiany aza.

114
– Tsy azo atao miaramila ny andevo, tsy manao fanompoana Mpanjaka fa misolo ny tompony fotsiny. Fony Ramahatra nitari-tafika tany Toliary =1889 vao natao miaramila ny andevo.
– Mahazo mihary harena sy mitahiry izany ny andevo, nefa an’ny tompony ihany ireny nohariany izy ireny amin’ny farany.
– Mahazo mitokan-tano ny andevo rehefa manana, nefa sarahina trano rehefa be loatra fa tsy zaka velomina. Na mitokan-trano aza anefa ny andevo ka mahazo harena dia an’ny tompony ihany izany satria « Andevolahy manana omby zato: ny tenany an’ny tompony ihany, mainka fa ny omby zato ». Izany no ahitana ao amin’ny didim-pananana hoe « Ranona iray trano, omena an-dRa… ».
– Mahazo manao fasana eny ivelan’ny tamboho sy eny an-tsaha eny ny andevo, dia tonga manana fasan-drazana.
– Raha manambady ny andevo dia amin’izy samy izy ihany, ka ny zanaky ny andevovavy dia an’ny tompony vavy ihany, fa ny anarana fotsiny no entiny amin-drainy.
– Azon’ny tompony votsorana na alefa ho « Olonmpotsin’andriana » ny andevo raha foiny noho ny soa nataony, rehefa andoavany « hasinandriana » sy anaovany orimbato.
– Ny andevo manan-karena ka tian’ny tompony hiavo-tena dia afaka rehefa mandoa vola 30a, 50a, 60a na 100a mihitsy aza.
– Ny azo babo an’ady ka lasa any Merina dia lasa Zazahova. Ny taranak’andriana enin-toko ka namidy noho ny heloka nataon-drainy, dia lasa zazahova; raha miavo-tena izy ireny na manan-kavana hanavotra azy dia miverina ho andriana indray.
Reharehan’ny tompony ny fananana andevo betsaka. Raha misy ohatra raharaha izay hataon’ny tompony, na hanao fanompoan’Andriana dia mamory ny andevony rehetra izy, ka voninahitra ho azy ny fisehoany ho manana andevo betsaka rehefa mandeha eny an-dalana izy ka hanaovana azy hoe : « sambatra »
Raha hiresaka momba ny mpanompo sy mpiaro ny Mpanjaka isika eto, dia ny Tsiarondahy sy ny Tsiarombavy, ny Tandonaka sy ny Tandapa na ny Tsimandoa sy ny mpilanja . Tsy andevo ireny fa Mainty manana ny anjara raharahany manokana teo amin’ny rafi - piaraha-monina fahizany. Rehefa nanomboka nandrafitra ny raharaha mahakasika ny miaramila Radama I ; dia nakany an’arivony maromaro avy Avaradrano, Voromahery Antananarivo; Vonizongo sns… dia nakany 1000 lahy ny mainty hatao miaramila = T.A. tak.1075-1076. ka nisy taminy no tafakatra Voninahitra ambony dia ambony.
Ny andevo ampelatanan’ny tsy mpanjaka no resahina eto, tsy ny taty Imerina ihany fa ny tany anindrana sy manerana an’i Madagasikara.


115

Mameno ny vakoka taratasy any amin’ny Arsivam-pirenena sy any an-tokantrano tsirairay any ny lisitra toy ireny fa vitsy no sahy miteny momba azy satria manalokaloka ao anaty ao ny resaka volon-koditra. Nefa tsy « resa-bolon-koditra ny fanandevozana fa resaka ekonomika sy hery tsy mitovy indrindra no antony. Tsy mifankaiza loatra amin’ny voalazan’ny « Code Noir frantsay tamin’ny 1685 » ny fitondrana ny andevo teto Madagasikara faha-tany malagasy.
Koa aoka tsy hihevitra volon-koditra isika rehefa miteny hoe andevo. Tsy mahamenatra mihitsy ny maha-fotsy, na maha-mainty, na maha-zarazara sy mavo ; fa zava-misy eran-tany , ary nataon’Andriamanitra ny lokon-koditra. Ny fotsy na ny zarazara ambany no « mamatra ny hafa amin’ny kapoakam-panambanimbanian-tenany » ka mitady hanambany ny hafa tsy fotsy na tsy zarazara tahaka azy . Ny mainty ambany no « mamatra ny hafa amin’ny kapoakam-panambanimbanian-tenany » ka mitady hanambany ny hafa tsy mainty tahaka azy koa . Ny resaka volon-koditra rehefa miresaka hoe « andevo » dia avalano any anaty helo mirehitra afo fa tsy marina, samy efa nifanandevo daholo isika. (52)
Tsy misy ekonomia miorina intsony amin’ny fanandevozana eran’izao tontolo izao, fa ny olona indray aza no mila ho andevozin’ny milina sy ny eletronika. Efa vita ela ny an’i Etazonia ny resaka volon-koditra fa i Eropa sy Azia indray izao no manomboka sedrain’ny resaka volon-koditra ; na dia hita ihany aza tsindraindray any amin’izy ireo ny fifamonoan’ny Fotsy sy ny mainty .
- Ny Mainty teto Imerina talohan'ny fanjanahan-tany :
Matetika henotsika sy retsika , eny anivon'ny fiaraha-monina ny hoe ny Olo-mainty dia taranak'andevo.
Mazàna aza dia mametraka sakana mihitsy ny fiaraha-monina amin'ny alalan'ny fieritreretana ho fisian'ny Olona fotsy izay lazaina fa taranak'Andriana sy Hova.
Mba hahafantarana bebe kokoa ny Mainty talohan'ny fanjanahan-tany dia tsara ny mahafantatra ny firafitry ny fiaraha-monina Malagasy teto Imerina. Nizara telo izy io ; ka ny voalohany dia ny Andriana, ny faharoa ny Hova ary ny fahatelo dia ny Mainty. Ny andevo kosa tsy mba tafiditra tao fa sokajiana hafa mihitsy.
Iza tokoa ary ireo Mainty ireo ? i Raombana izay mpahay tantara Malagasy voalohany nilaza fa mpanompon'ny mpanjaka izy ireo ary nampiasainy moa ilay voambolana vahiny hoe : « esclaves noirs » na « esclaves royaux ». I Graeber kosa izay « anthropologue amerikanina » dia nampiasa ny fiteny hoe : « royal servants » na « serviteurs royaux » izay tsy mitovy amin'ny « slaves » na
« esclaves ». Hafa mihitsy hoy ity farany ny maha-andevo sy ny maha-mpanompo.


116


Ny mpanompo dia Olona miasa hoan'ny tompony ka ny Mpanjaka dia anisan'izany ary izay no atao hoe : ( fanompoana ) izay raisina ho toy ny voninahitra lehibe na « privileges » . Olona afaka ihany no manan-jo manao azy io ary ny Mainty dia tafiditra ao anatin'izany. Ny Andevo kosa, izay raisina ho toy ny Olona very zo ary mitovy tantana amin'ny entana dia tsy afaka nandray anjara tamin'io Fanompoana io. Ohatra amin'izany asa Fanompoana izany ny fanoavana asa lehibe toy ny fanamboarana fefiloha, na ny fampiantsoana ny vahoaka hiady any alavitra.
Ny Mainty anefa dia nisokajy ho maromaro araka ny efa voalaza noho io Fanompoana io : Isan'ireny ohatra ny Tsiarondahy izay niambina sy nikarakara ny fahitr'ombin'ny Mpanjaka, ao koa ohatra ny Tsimandoa izay mpampita ny taratasy na didim-panjakana na « colis et décrets royaux », ao ihany koa ny Manisotra izay tena saika nampitondra faisana an'Andrianampoinimerina tamin'ny nakàny an'Antananarivo ary nampidiriny ho isan'ireo mpiadiny Avy eo.
Ao koa anefa ireo andevo izay nohafahana « esclaves affranchise » no iantsoana ireo Mainty nandritra ny vanim-potoan'ny faha-mpanjaka, mbola ao ihany koa ireo Tandonaka Mainty izay niasa tao an-dapan'ny Mpanjaka.
Rehefa tonga anefa ny fanjanahan-tany dia nofoanana niaraka tamin'ny fanjakan'andriana ny fanandevozana ka nampiova indray ny firafitry ny fiaraha-monina teto Imerina .
D3 = Ny Hova :
Ny hova moa ; dia ry zareo avy ao Avarandrano ; izay nampalaza tamin’ny fanandratana an’Andrianampoinimerina ho mpanjaka tao Ambohimanga . Tsy ireo ihany anefa , fa maro ireo Hova teo amin’isam-bohitra ; tena nijanona ho Tompomenakely na Menabe ; nanana anjara toerana teo amin’ny fitantanana ny fanjakana . Ny Hova dia nanerana ny Nosy manontolo ny fivelarany .
Ny fianakavian-dRainiharo ; moa no Hova filohany amin’ny Tsimiamboholahy.
Nanao tranokotona avobe teo andrefan-drova kosa tamin’izay Rainijohary Praiminisitra , izay nomeny anarany hoe “ Tsitendrombohitra ”. Rainijohary sy ny fianakaviany aman-taranany kosa no filohany amin’ny Tsimahafotsy, ka nampahalaza an’Andrefan-drova mifampitaha amin’Andafiavaratra.
Mbola betsaka no tsy mahalala fa andriana tany amin’ny faritra niaviany ( Imamo ; Betsileo…) ny ampahany tamin’ny Tsimahafotsy sy ny Tsimiamboholahy fa nony lasa taty Imerina vao lasa hova. Nisy ihany, indrindra tamin’ireo mpiavy nanori-ponenana teny Ambohimanga, nanaiky ny rafitra taty Imerina sady nanana rohim-pihavanana ara-panambadiana sns, tamin’ny andriana merina ka dia lasa andriana merina. Fa maro kosa no nijanona na lasa hova.

117

Taty aoriana anefa hono, tamin’ny andron’Andrianampoinimerina, dia saika nataon’ny Mpanjaka ho andriana ireo hova Tsimahafotsy sy Tsimiamboholahy ireo noho ny zava-dehibe vitany teo amin’ny fanjakana. Fa tsy nanaiky. Ny valin-teny nalaza indrindra nasetriny ny Mpanjaka moa tamin’izany dia ilay an’Andriantsilavo hoe : " Aleonay hova mitondra manapaka toy izay andriana tsy manjaka ". Misy valin-teny tsy tena mivantambantana tahatahaka izay ihany koa hono manao hoe : "Aleonay hova tandroky ny omby toy izay andriana kitron’ny omby". Misy milaza fa ny Tsimahafotsy no nilaza izay, fa misy milaza koa hoe i Hagamainty. Tsy nisy fandraisam-peo moa tamin’izany entintsika manamarina hoe tena izay tokoa ilay valin-teny, fa ny hevitra ankapobeny nisafidianan’izy ireo hijanona ho hova mpitondra no tena isarihana ny saintsika. Ary ny fanajan’ny andriana sy ny hova izay fizarana andraikitra mazava izay.
Taty aoriana aza hono dia mbola saika nataon-dRanavalona I andriana ihany ny Tsimiamboholahy na ny Andafiavaratra fa hoy hono ny navalin-dRainiharo hoe : " Aleonay lahimatoan-kova toy izay faralahin’andriana ".
Misy koa moa milaza fa teny nampiasain’ny Tsimahafotsy tamin’Andrianampoinimerina ihany koa izay. Asiantsika resaka manokana eto ny momba ny Tsimiamboholahy Andafiavaratra nisy an-dRainilaiarivony ; satria tokoa na Rainiharo rain-dRainilaiarivony, na Andriantsilavo sy Hagamainty dadabeny izany dia nandà tsy nety nampiakarina ho andriana fa nisafidy hijanona hova mpitondra araka ny fandaminana tamin’izany fotoana izany.
Mampieritreritra ihany noho izany ireo mivoy tsy misy porofo hentitra sy mazava hoe " hovalahy nisavi-drazana i Rainiharo " na koa hoe nitady hisavika ho andriana na nanao ny fomba rehetra hiterahana tamin’ny Mpanjakavavy mba hahalasa Andriamanjaka ny zanany i Rainilaiarivony.
Tsy fantatra na odian’ireny olona ireny tsy fantatra fa nitaizana ny taranaka tsimiamboholahy maro nifanesy izay tsy nisavika razana izany. Ho an-dRainiharo sy Rainilaiarivony manokana rahateo moa dia sady efa taranaka " andriana " na mpanjaka vazimba teto Analamanga izy ireo no taranaka andriana fahiny avy tany Imamo koa hono.
Na izany na tsy izany, ny zava-dehibe tsara hotadidiana dia ny tsy fahamehana nisavika saranga na razana fa ny safidy nitazonana ny maha izy ny tena teo amin’ireo Tsimahafotsy sy Tsimiamboholahy fahiny ireo.

Izy no Rainiharo , izay ray niteraka an-dRainilaiarivony

118
Ny Hova ihany koa ; dia ireo olona ao amin' ny saranga anelanelany tao amin' ny Fanjakana Merina izay sady tsy mpanompo no tsy andriana. Ilazan' ny foko sasany eto Madagasikara ny foko merina tsy anavahana saranga koa ny hoe Hova. Ny Bara sy ny Betsileo ary ny Tanala dia manao hoe Hova ireo ataon' ny Merina hoe : " andriana ".
Vondron’olona matanjaka nonina tany anivon' i Madagasikara ny Hova izay lazaina ankehitriny hoe Merina . Porofon' izany, tamin' ny taonjato faha valo amby folo ka hatramin’ny faha fito amby folo ; dia Ankova no anarana niantsoan' ny Betsileo sy ny Sakalava ary ny Bezanozano ; ireo faritry misy ny Hova fa tsy Imerina akory. Moa tsy Ampamoizankova no anaran' ny sisintanin' ny Hova sy ny Sakalava tamin' ny andron-dRanavalona I ?
Fehiny :
Ny Hova tao amin' ny foko sasany : Ny Hova dia ilazana ireo andriana amin' ny vondron’olona sasany toy ny Betsileo sy ny Tanala ary ny Bara. Amin' ny Imerina, ny Hova dia ilazana ireo tsy andriana nefa tsy mpanompo. " Vohitra " ihany koa no ilazana azy amin' ny foko Merina sy Betsileo. Ireo Hova tranainy dia taranak' ireo Vazimba voalohany nonina taty Imerina. Ifandovana ny maha-hova.
Maro tsara tarehy ny hovavavy ka maro aminy no tonga vadin' andriana sy niteraka taminy. Misy koa anefa ireo mpanompo nafahana ka tonga Hova ; ary
" Hova vao " no fiantso azy. Noho io fifanambadiana teo amin' ny Hova sy ny fisian' ny Hova vao ary ireo efa taranaka Hova dia maro ny razan' ny Hova ka niteraka tsy fisiana endrika manokana teo amin' ny Hova izany. Io fifangaroana be io ary dia niteraka ho karazan' olona vaventy mety ho lehibe , ary saika tsy dia maranitr' orona intsony ny Hova sasany . Ny Hova ihany koa , dia mety ho fotsy malama volo, mainty ngita volo, zarazara, mangamanga, sns. saingy tesatesak' endrika hatrany izy.
Maro amin' ny Hova ; ary no misy ran' andriana saingy mijanona ho Hova ihany izy. Tamin' Andriamasinavalona sy tamin' Andrianampoinimerina ary ireo mpanjaka nandimby azy , dia efa maro ny Hova natao ho isan' ny andriana toa an-dRaberanto tao Ambodifahitra izay natao ho Zanadralambo. Maro ihany koa anefa ireo andriana no naetry ho Hova.
Taty Imerina, ireo Hovalahy dia nampiseho ny fahaizana mitondra fanjakana ka nanomboka tamin' Andriamasinavalona dia tsy azo nialana intsony izy ireo tamin' ny fitondrana. Nanomboka tamin-dRanavalona II aza dia lasa vadiben' ny mpanjaka mihitsy ny hovalahy Rainilaiarivony ; ary izy no mandidy sy manapaka fa saribakoliny fotsiny ny mpanjaka. Maro koa anefa ny Hova no manan-karena mihoatra ireo andriana ka nahatonga ny fitenena hoe : " andrian-dreraka " na " andriana malahelo ".


119

Vokatr' izany dia tsy vitsy ireo olona no nifidy ny ho Hova raha nampisafidiana na ho Hova na ho andriana izy , toa ny taranak' Ilehilava eo Ambohidrabiby izay maro taranaka ; ka tonga mpitondra fanjakana tamin’izany vanim-potoana izany ka hatramin' ny taona 1896 ; dia maro ireo hovavavy no manambady andriana taty Imerina ka efa miely amin' ireo fianakavian' andriana maro ireo rà Hova tao anatiny . Maro koa ireo tanora no mametraka fa ny fitiavana no ambony indrindra ary tokony ho ambonin' ny resaka firazanan' ny razana fahiny. Misy tokoa ireo taranak' andriana ankehitriny no mifidy ny hanambady taranaka Hova noho ireto farany kingakinga kokoa amin' ny resaka fihariana sady mivela-tsaina kokoa.
D4 = Ny Mainty : Efa voaresaka tery aloha izy ity , fa tsara raha resahana manokana mba ahafantarana misimisy koa ny momba azy na ny mahakasika azy . Tsy hidirantsika lalina intsony angamba hoe ; iza izy , ary inona no nahatonga azy ; fa ireo lazaina fa mainty sy ny fahadisoan-kevitra momba azy no andeha resahana .
Nizara telo ihany ny Mainty, raha ny marina, na dia misy ny hoe : " enin-dreny " aza ny anarany. Ny voalohany dia ny Manisotra , ny faharoa dia ny Manendy, ary ny fahatelo dia ny Tsiarondahy.
Ny Manisotra :
Ny Manisotra ; dia taranaky ny andevo nanompo ny iray amin' ny vadin' ny mpanjaka Andriamasinavalona , tamin’ny taonjato faha fito amby folo , nafahana noho ny fanompoana nataony izy ireo .(54)
Ny Manendy kosa , dia :
Sakalava nivelona amin’ ny fiompiana tao Tampoketsa, avy tao izy ireo no nampijaly tsindraindray ny vohitra Merina maro tamin' ny taonjato faha valo amby folo , mba hisambotra andevo hamidy amin' ny Eropeana eny amorontsiraka.
Ny Tsiaroàndahy :
Ny Tsiarondahy kosa ; dia nampivondrona ny andevo mainty hafa nafahana tamin’ ny andron’ Andrianampoinimerina.
Nanomboka tamin' ity mpanjaka farany ity, tao amin' ny rafi-pitondrana Merina vaovao, ny Mainty dia natokana ho amin' ny fanompoana ny mpanjaka. Avy amin' izy ireo no nakana ny ankamaroan' ny mpiambina ny mpanjaka sy ny 10 % n' izy ireo no nakana ny miaramila sangany. Ny Mainty hafa , atao hoe Tsimandoa ; dia nisahana ny fitondrana ny hafatry ny mpanjaka na nanao ny asan' ny mpitandro ny filaminana, ka toy ny pôlisy. Noho izany, nahazo tombontsoa amin' ny fananana fahefana lehibe izy ireo ary tena natahoran' ny mponina. Tsy nanambady ivelan' ny foko misy azy izy amin' ny ankapobeny, indrindra amin' ny Hova na ny Andriana.

120

Vitsy dia vitsy izy ireo tamin' ny fiandohany tao Imerina. Nitombo haingana ny isan' ny Mainty nandritra ny taonjato faha sivy amby folo , arakaraka ny fandrosoan' ny fandresen' ny Merina dia nampiditra babo maro avy any amin' ny faritra manodidina, ka maro be izay niafara tamin' ny fanafahana azy ireo . Hany ka tamin' ny faran' io taonjato io izay nanafoanana ny fanandevozana, dia lasa maro an' isa teto amin' ny firenena izy ireo.
Ankehitriny dia mahatsiaro iharan' ny fanavakavahana ny Mainty, izay mbola misy milaza azy ireo ho andevo na dia efa tsy misy eto Madagasikara ity sarangam-poko ity, indrindra nanomboka tamin' ny fanjanahantany frantsay.
Ampiasain' ny mpanao pôlitika ao amin' ny renivohitr' i Madagasikara koa izy ireo rehefa misy ny fanonganam-panjakana tiana hatao na ny fanohanana ny fitondram-panakana misy mpanozongozona. Izy ireo no an' isan' ny amporisihina handingana ny faritra mena ka maro no maty voatifitra vokatr' izany. Izy ireo ihany koa no irahina hanohitra ny fihetsiketsehana, rehefa tsy mahatosika na tsy tiana hitsabaka ny mpitandro filaminana. [ Ity Fikarohana izay nojereko tamin’ny https://mg.wikipedia.org/wiki/Mainty_enin-dreny ity ; dia mampisalasala ihany ; indrindra mahakasika ilay voalaza fa ampiasan’ny mpanao politika . Diso izany satria misy fotsy izy ireo ary tsy ambany tanàna araka izay voalaza akory .]
aorian' ny Ady Lehibe Faharoa, ny Mainty dia niara-dia tamin' ny Tanindrana ka hamorona ny Parti des Déshérités de Madagascar ( PADESM ), izay atao amn' ny teny malagasy hoe Firaisan' ny Tanindrana sy ny Mainty enin-dreny ary ny karazany, manohitra ny fitakiana fahaleovantena nataon' ny Mouvement Démocratique de la Rénovation Malgache ( MDRM ), izay antoko nanjakan’ ny Hova sy ny Andriana merina, izay nahiahiny ho te hamerina ny fanjakazakan' ny Andriana merina sy Hova.
Taorian' ny fanafoanan' ny Frantsay ny MDRM, noho ny zava-nitranga tamin’ ny taona 1947, dia nesorin' ny Tanindrana ny solontena Mainty ao amin' ny farimbona vaovaon' ny mpitarika izay nanankinan’ ny fahefana mpanjanaka ny fitantanana ny Repoblika Malagasy mahaleo tena.


Famantarana faha mpanjaka

121

E. Ny Vanim-potoanan’ny fiketrahana fanjakana : 1220 - 1896
Ho zaraintsika telo miavaka tsara ihany koa izy ity .
E1 : 1220 - 1540
Efa nihoatra lavitra , tsy nitovy tamin’ny teo aloha ; ireo mponina teto amin’ity Nosy ity . Hatreo amin’ny andriana Andrianerinerina , ka hatramin’ny andriana Andriamanelo ; dia nifandovan’izy ireo ny fanjakana ; saingy niovaova
Fanjakana ; arakaraka izay nitoeran’ilay andriana hotompoina sy hifehy ny tanàna . Izany dia efa voatantara tery aloha ; ka tsy hasian-teny lavabe . Ny hany horesahana angamba dia ny fametrahan’izy ireo rafitra natao hitondrana izany fanjakana izany , teto Imerina aloha . Tsy novaona saingy samy nitondra izay saim-pantany tokoa , ka nandrirotra mba hiarovana ny seza tsy hivoaka . Ireo mponina na vahoaka ireo ; dia nitsitokotoko ary samy nanana ny fahaleovantenany , niharatsy anefa izany satria te hanjaka irery ny mahery , ka nifanafika na izy naka vady tamin’ireo mponina nanodidina azy , ka lasa vadim-panjakana . Raha jerena ny lovan-tsofina na ilay angano hoy isika ; dia tao Angavo Atsinanana , no nanorenana ny fanjakana voalohany . Teraka nanaraka izany ny fiarovana ny tanàna ; ka ny hadivory lehibe na kelikely no tsy maintsy natao , hiarovana amin’izay ho mety fanafihana . Teo ihany koa ny fanaovana manda amin’ireo zava-maniry nisy tsilo na hazo midoroboka , mba hatao fefy . Ny fanorenana ny tanàna ho ambony , mba tsy ho azon’ny fahavalo . Natahorana ihany koa mantsy ireo Jirika mpangalatra , fa tsy izay hanafika haka fahefana ihany . Nanomboka nahazo laka ny fanamboarana ny tamboho gasy . Niitatra tsikelikely ny fanamboarana trano ; dia ny : Trano tany ; trano bongo ; trano anaty lava-bato , ny ratsan-kazo sy izay rehetra mety hitoerana . Izay efa nanana ny hareny moa dia tena tsara ny azy ny trano vita amin’ny tany , ary niavaka teny ny tsy manana . 320 taona be izao no nolalovan’izany tantara izany , izay nambara fa lovan-tsofina ho zary lovan-tsaina ankehitriny . Nanomboka teo an’Andrianerinerina ; ka hatreo amin’Andriamanelo , izay efa nahitana fivoarana tokoa , tamin’ny lafiny rehetra . Niavaka ireto tanàna ireto ary efa afaka nifamezivezy ny olona : Ankatso ; Ambohipo ; Ikianja ; Angavokely : Iharamy ; Ambohimanambola ; Alasora ; Imerimanjaka ; Ampandrana ; Ifanongoavana ; Ankotrokotroka na Ambohidrabiby fahizay ; Ambohitrakanga na Ambohimanga fahiny ihany koa ; sy ny maro hafa tsy voatanisa . Andriamanelo anefa toa nalaza kokoa , mihoatra iretsy hafa teo alohany ; kanefa tsy nisy izy raha tsy teo ny teo alohany , izay nandovany ny toetra hafakely ; dia ny haka fanjakana .
E2 : 1540 - 1787
Tsy azo kosehana Andriamanelo , ilay andriana nomena fanjakana ; tao Alasora . Nanara-bady tao ny reniny ; ka izany no nampitoetra ny fanjakany tao Alasora .

122

Naharitra 247 taona kosa ity tapany faharoa ity . Izany hoe ; latsaka 73 taona . Novinavinaina ho efa nahatratra 6.874.782 , ireo mponina ireo . Raha ny tantara no zohina hatreto aloha ; dia niainga tao Angavo ny fiandrianana ; dia nandalo tao Fanongoavana ; Ampandrana , izay vao Imerimanjaka ka tonga tao Alasora . Somary nisy fihemorana ny tanàna satria tokana ny tanjon’ilay andriana nahazo fanjakana , dia ny hahatratra ny fanjakany nanerana an’Imerina . Vondron’olom-bitsy no tena nanan-karena ( Ireo izany nanana omby betsaka no natao hoe harena tamin’izany ; izay niampy ireo fiompiana hafa ) . Nahenika ny tany avo , izay rakotr’ala ny olona sasany , nanomboka nivoaka taty ivelany ireo tao anaty vato
Ka tsy nitoetra tany intsony . Ireo nanana trano vita amin’ny ratsan-kazo , dia efa nolaloriny tany izany na dia ratsy aza , mba nisy nitoerany ; kanefa mbola efitra tokana ihany , sady nitambarana avokoa ka niara-nitoetra tamin’ireo biby nompiany izy ireny . Maro ireo vahiny avy any am-pitan’ny ranomasina no tonga teto amin’ity Nosy ity ; ary tsy nijanona tany anindrana ; fa tonga teto anivon’ity tany ity ihany koa ? Azo heverina fa ny Grika no tonga voalohany vao ny Portiogey sy ny Espaniola , nanaraka azy ny Indiana ( Karana ) ; ireo Arabo mpijirika andevo mba hamidy sy ny mpivarotra ; Ny Sinoa . Tsy adino fa nanomboka hitan’ireo vahiny hafa ihany koa ny Firenentsika ; dia ny : Amerikana ; Ny Eropeana ary ny Aziatika sy ny Afrikana . Maro tamin’ireo mpihavy ireo no nandroaka ny tompon-tany izay lazaina fa Vazimba . Ny mahery no tompon’ny tany . ( Teo anelanelan’ny taona : 1470 - 1810 )Nanjaka ny fahefana atao hoe ; izay tiako omena azy . Nikorontana tanteraka ny mponina ary niverina tsikelikely indray ny fanjakan’ingahy Baroa ; samy maka ho azy . Tsy hita no nandroso , kanefa tsy nihemotra Imerina . Tsy hoe , tsy hita ny tany anindran-tany na adino nohon’ny fihoaran’ny tantara ; heverina fa niara-nandroso ihany izy ireo . Porofo tsy azo lavina ohatra ny fivelaran’ireo Kibosy , izay teo anelanelan’ny làlam-pirenena fahaefatra ankehitriny ( Marovoay ny marimarina kokoa ) ; ny Betaolo tany Antalaotra ; ny Taimbalimbaly sy ny Tainondrinondry ; Ny Gola , tany Betsileo tany . Ny Omba tany Faradofay , maro izy ireo , fa ireo aloha no tena nalaza teto Madagasikara . Andriamanelo dia efa nahay nanefy Vy , ka nampiasa izany tamin’izay tiany nampiasana azy , mba ho fiarovana sy nentiny nanafika ireo vondron’olona nanondidina azy , ka nahafahany niditra teto Iarivo . Ireto ireo tanàna vitsivitsy nalaza , satria nozaraina efatra . Ambohidratrimo ; Ambohimanga ; Antananarivo ( Analamanga ) ; Alasora . Ireo indray no nisolo ny vohitra teo aloha : Imerimanjaka ; Analamanga ; Ampandrana . Nanomboka hita sy nentin’ireo vahiny ny voly samihafa : Vary ; Vomanga ; Mangahazo ; Katsaka ; Ampemba ; Vanila ; Jirofo . Tsy ireo ihany fa maro izy ireo . Nanomboka niompy ny olona ary hita ihany koa ny biby izay nentin’izay ireo , toy ny Vorombazaha ; Ampondra sy ny sisa . Nofaranan’Andrianampoinimerina izany , raha vao nomena azy ny fahefana hitantana indray ny fanjakana . Hita sorontsoritra sahady ny hoavin’ny Fanjakany , fa araho ihany ny tantara .

123
E3 : 1787 - 1897
Naharitra 110 taona kosa ity tapany fahatelo ity , izay nihena tanteraka sy nihafohy . 130 taona be izao ny elanelany amin’ny tapany faharoa , raha toa ka 73 taona monja izany . Raha ampitahana amin’ny tapany voalohany kosa dia ; 210 taona . Io 110 taona io ; no namehezan’ireo andriana nomena fanjakana ; ka nahafahany nifehy ireo vondron’olona valo amby folo . Teo no niampita ny fanilo tamin’izay handova fanjakana ka navondrona iray , ary lasa fanjakan’i Madagasikara izany . Andao hojerena fohy fa tsy handalovana fotsiny ity tapany fahatelo ity .
Andrianampoinimerina : ( 1787 - 1810 )
Teraka tamin’ny taona 1745 izy. Fony vao zaza dia Ramboasalama no anarany. Zafikelin’Andriambelomasina , mpanjakan’Ambohimanga; ny lehilahy.
Andrianjafy , zanak’Andriambelomasina , dadatoany no nanjaka nandimby an-drainy, tao Ambohimanga . Matetika niady izy mianaka satria efa niteraka an’ilay lahitokany Andrianjafy , izay hampanjakainy handimby azy rahatrizay. Ramboasalama anefa no efa voatendrin’Andriambelomasina hisolo an’ity dadatoany rehefa hody any amin’ny mandrakizay izy .
Telo ny Olon-kendriny dia, Rabefiraisana tao Ambohimanga, Hagamainty tao Ilafy ary Rafiara tetsy Alasora. Anisan’ireo vondron’olona mandinidinika, nanondrotra ho mpanjaka an’Andrianampoinimerina ny Tsimiamboholahy notarihan’Andriatsilavo, ary ny Tsimahafotsy , etsy avaradrano .
Ireo lazaina fa vadin’Andrianampoinimerina :
1. Rabodonimerina : Vadibe , izay milevina ao Namehana . Renibodonimerina , zanak’Andriambelomasina no reniny Nanangana an-dRabodolahy zana-drahavaviny . Novonoina Rabodonimerina .
2. Rafotsirahiratra : zanaky Ramisamanjaka , rahalahin’Andriambelomasina . Ao Fandàna no mitoetra .
3. Ratsimiantahasoa : zafin’Andriambelomasina , zanaky Andrianjafy . Ao Namehana izy no milevina .
4. Ramiangaly : Andriankotonavalona zanak’anabavin’Andriambelomasina no rainy . Ao Ankadimanga , Sambaina Manjakandriana .
5. Rasendrasoa : Andrianavalonakelimiaina etsy Ambahivoraka no niteraka azy ary Rafitsirasoa .
6. Ramanantenasoa : terak’Andrianavalonjafy ao Alasora .
7. Rambolamasoandro : teraky Rabelanonana tao Marovatana.
8. Ramatoaramisa
9. Rasoamananoro : teraky Rabodomanana
10. Ravaonimerina : terak’Andrianambotsimarofy
11. Ravaomanjaka : terak’Andriamaromanompo anadahin-dRavaonimerina .


124
12. Razafitrimo
13. Ravalomisa
14. Rabodozafimanjaka : terak’Andriatsira teny Alasora , izay nanjaka teny
15. Rafotsirabodomirahalahy : Tera-dRasoataolana rahalahin’Andriatsira , Jamba izy io ary tamin’ny 1881 ; Izy irery sisa no velona tamin’ireo vadin’Andrianampoinimerina . Ao Ambohijoky .
16. Rafotsirahety : Tera-dRasoataolana eo Ambohipaniry . ( Faritra any Ambatomanga ve sa toerana hafa , nefa azo inoana fa iny làlana mihazo ny faritra Merinarivo iny izany! )
17. Rasendra : anadahin-dRambola ao Ambatomanga .
18. Rasamona : zanaky Ramanantenasoa , izay lasa Vadibe taty aoriana . Ao Tsiafahy .
19. Razafinamboa : teraka Ravaonimerina sy Andriatomponimarovatana
20. Razafinavalona : eo Ambohipianana
21. Rabodo : ao Ambohimalaza avy amin’Andriantompokoindrindra
22. Rabodondrainibe : teraky Ramboamainty ao Ambohimalaza
23. Rafotsiraivoramiandra : tera-dRamboamanina
24. Ravaondriana : tera-dRahiratra
25. Rafaravavy : zana-dRamanitra .
Noho ny antony ara-toe-karena sy ara-politika no nanaovany an’izany. Nomeny vohitra roa amby folo avy izy ireo, izay lasa toeran-tsampy sy nivavahana:
1. Antananarivo
2. Ilafy
3. Namehana
4. Ambohimanga
5. Alasora
6. Ambohidrabiby
7. Ambohidratrimo
8. Imerimanjaka ao Ampandrana
9. Ambohijoky
10. Amboatany ao Imamo
11. Imerimandroso
12. Ikaloy
Raha ny fikarohana hafa ; araka ny fitantaran’Andriamatoa Andriantsoa Robert , anefa dia ireto ireo , tendrombohitra 12 ireo :
1. Analamanga
2. Ambohimanga
3. Ilafy
4. Ambohidratrimo


125
5. Antsahadinta
6. Alasora
7. Ambohimalaza
8. Ampandrana
9. Antongona
10. Ambohimanambola
11. Ambohidrabiby
12. Ikaloy .
*Imerina, nozaraina 6 Toko :
. Ny tao Avarandrano : Rabefiraisana
. Ny tao Vakinisisaony : Rafiara
. Ny tao Marovatana : Ratsimpaniry
. Ny tao Ambodirano : Razakatahiry
. Ny tao Vonizongo : Andriantsoba / Ralambotiandrainy
. Ny tao Vakinankaratra : Raharivola
Ireo no hova natao ho “ tompomenakely ”, izay niadidy an’ Imerina enina toko
42 taona izy raha vao nanomboka nanjaka , ary naharitra 23 taona ny fanjakany ary nolaniany tamin’ny ady izany . Mba hamoriany izay fanjakana tiany ho azy . Efa nisy vola nokirakiraina teto.(53) . *Nosokajiana ho telo kosa ny saranga :
. Andriana
. Hova
. Andevo
Ny Miaramila ; dia nomena voninahitra izay mendrika hahazo izany ; ary nahazo hanana izany koa ny mpanjaka . Ka iray , ka hatramin’ny 16 izany voninahitra izany . Niamboho Andrianampoinimerina ka nalevina ao amin’ny tranomasina ao Mahandrihono , avaratr’Andriambelomasina ao Ambohimanga.. 65 taona izy vao maty.
Radama I ( 1810 - 1828 )
Natahotra noho ny tsy maha mety ny hizarana ny fanjakana, tahaka ny nataon’Andriamasinavalona ilay lehilahy hendry atao hoe : Hagamainty, mpanolotsain’Andrianampoinimerina noho ity mpanjaka ity maro vady loatra, ka nila resaka taminy sy nampiseho sedra ho an’ireto zanak’andriana. Nitodika tao amin-dRadama ny fony, ary izy no noheverina hanjaka. Notanterahana izany rehefa maty rainy. Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina ary tia fandrosona Radama rainy . Ny taona 1792 no nahaterahany ary 18 taona izy no nanjaka . Efa mpitari-tafika , niady tany anindrana izy fony Andrianampoinimerina rainy no nanjaka, hany ka tsy nanavao azy ny famerenana ny ady tany Betsileo sy tamin’ny Sakalava raha nikomy ireo. Mafy ny ady natrehany indrindra tamin’ny Bezanozano.

126
Namaky lay teto ny misionera mba hitory ny filazantsara sy ny Tenin’Andriamanitra
Tamin’ny talata 18 Aogositra 1818 , no tonga tao Toamasina, David Jones sy Thomas Bevan , izay misionera L.M.S , avy any Neuaddlwyd ao Pays de Galles, tanjona iray andrefan’i Angletera.
Tsy ireo ihany no tonga fa maro dia maro tokoa. David Griffiths izay nanorina sekoly; ary ny zanany lahy atao hoe John David Griffiths ny 16 oktobra 1821 no zana-bazaha niditra voalohany teto Antananarivo, ka gaga ny olona. Nampianatra zaitra sy tenona ny vadin’ireo misionera ireo. Tonga koa David Johns , izay nitovy fanonona tamin’i David Jones , ka navahan’ny Malagasy amin’ny hoe Jojy lava sy Fohy izy roalahy. Nanaraka azy tao Commins , mpahay momba ny famolesana izay nanampy any Rowlands , tetsy Antsahadinta no nanorenany izany, i Chick nampianatra ny Tefy tao Amparibe. Tonga teto ihany koa i James Cameron , ny rafitra sy ny fandrendreham-by ary ny Biriky, ny fanaovam-banja, ny Tefy ankosotra Volamena sy Volafotsy no nampianariny, izy ihany koa no nanao ny Farihin’Anosy io. Atoa Brooks izay mpandrafitra sy nanao ny fanaovan-tsavony, biriky, nampianatra ny astronomie, chimie, photographie, lithographie, ny fanefena vy sy vifotsy ary ny volamena na ny volafotsy sy ny varahana izay nampian-dry J.J. Freeman , mpitandrina. Atoa Canham , nampianatra ny fandoman-koditra tao Ambohimandroso ary ny fanaovan-kiraro.
Gaga Radama , noho ny fahaizan’ireto vahiny sy ny fahafoizan-tenany ka nikabary tamin’ny ambanilanitra ary nifampiraharaha tamin’i Sir Robert Farquhar , tamin’ny alalan’ny Pritsy Ratefinanahary ho any Maurice , ny 19 Oktobra 1817, ary tonga tany Londra ny Aprily 1817. Nitondra tanora sivy handrato fianarana tany izy, dia ireto izany: ( Ravarika, Razafinkarefo, Ramboa, Raolombelona, Ravoalavo sy Ratotozy, izay zaza kambana, Rakotomavo ary Andriantsiory ) mba hianatra tefy, kiraro, tenona, volamena sy volafotsy ary ny sary.
Rehefa natsangana kosa ny sekoly teto Imerina dia: Rakotobe sy Ramasy Pritsy, zanaky Rabodosahondra sy Rasoamananoro; samy anabavin-dRadama , ary ankizy hafa no nampianarin’ny misionera voalohany. Teny Anglisy no nampianarana ary hira sy vakiteny ao amin’ny Soratra Masina no nanovozam-pahalalana. Mpampianatra nahafoy tena tsy azo adinoina i Jeffrey.
Ny taona 1836 vao vita dika tanteraka ny Baiboly Malagasy, fa ny 4 Desambra 1827 no vita printy ny Genesisy 1:1-23 , izay namboarin’ingahy Cameron , ary voatahiry any Le Cap ( Egypte ).
Ny Septambra 1824 , no vita ny Fiangonana tao Ambodin’Andohalo, ny taona 1830 kosa ny tao Ambatonakanga. Niitatra tamin’ireto faritra dimy lehibe teto Imerina ny sekoly naorin’ny L.M.S :


127
Faritr’ Ivoromahery : Ny Central School , tao Ambohimanarina sy Anosizato.
Faritr’Ivakinisisaony : Alasora, Ankadivoribe, Ambatomanga, Tsiafahy, Ambatomirakitra, Iharanandriana, Ambohimanjaka.
Faritr’Imarovatana : Ambohidratrimo, Ambatolampy, Anosy, Isoavinimerina, Ampananina.
Faritr’Ambodirano : Antsahadinta, Ambohimahamanina, Fenoarivo.
Faritr’Avaradrano : Ambohimanga, Ilafy, Betsizaraina, Amboatany, Namehana, Imerimandroso, Ambohidrabiby, Ambohimpiainana, Ambohimalaza, Ambohimanambola.
Raha tsiahivina ny fomba hentitra, nanapahan-dRadama rainy ny fomba hanoratana ny teny Malagasy dia toy izao ny tantara. Novoriany tao an-dapa aloha ny solon-tenan’ny Anglisy sy ny Frantsay. Nanambara ary ny mpanjaka fa izy dia efa nahay ny fomba fanoratra amin’ny Sorabe , avy tamin’ireo Antaimoro, nandova ny fanandroana Arabo. Tsy ho amin’izany anefa no tiany hanoratana ny teny Malagasy fa iriany mba ho amin’ny teny latina.
1820 : Nisehoan’ny miaramila voalohany ka ny zanakin’ny mpanan-karena ihany no nalaina hanao izany . Atoa Brady sy Caren no nisehoan’izany . 50 no isany teo aloha vao niakatra 1000 ; Tafakatra 14.210 ny isan’ny Miaramila raha 1000 izany tany am-boalohany. ka ny manan-katao ihany aloha no nalaina , izay vao ny Ambaniandro , ka ny faka azy fahiny dia toy izao : Raha 4 dia Roa no alaina , raha 2 dia iray no alaina , ka ny matanjaka sy ny mahery ary ny fetsy no tazonina ho miaramila , ka teo Sahafa no orimbato voalohany . Toy izao no Dingana faha Radama I :
Sori-dany : Soritana , handeha no heviny
Miara-mila : Samy mitady samy Mandeha [ Mbola notazomina izy io ankehitriny]
*Ny vadin-dRadama I :
1. Ranavalona , ilay ho mpanjaka ; izy dia teraky Rabodonandriantombo, izay anabavin’Andrianampoinimerina . Izy no renin-dRadama II
2. Rasalimo , zanaky Ramitraho mpanjakan’ny Menabe . Renin-dRabobalahy sy Raketaka
3. Ramboandrenibe ao Anosimanjaka andrefana
4. Ramomo , teraky Andriamary tao Imamo
5. Raeno , teraky Andriandriatsiahofa tany Imamo
Ary ireo vadin’Andriampoinimerina sisa nataony Loloha , kosa dia ireto :
. Rasendrasoazokiny
. Rasendrasoazandriny
. Rasama
. Ramatoaramisa
. Ravolamisa


128
. Razafitrimo
. Rabodomirahalahy
. Rafotsirahety
. Razafinamboa
. Rasoamananoro
. Ramiangaly
. Ravaondriana
Radama I , no voalohany nampiakatra ny Kisoa sy ny Saka teo Madagasikara . Niamboho ny mpanjaka teo amin’ny faha 36 taonany .
Ranavalona I : ( 1828 - 1861 )
[ Teraka tamin’ny taona 1792 ny mpanjaka ary 30 taona izy raha nandray ny fahefana ]* ( Sarotra dia sarotra ny nahitana io soram-piankohonana io ; izay marihako etoana fa fikarohana nataon’ny mpanoratra samirery , izay niainga tamin'ny kajikajim-piandrianana ; nohon’ny tsy fahitana izany mihitsy tamin’ireo tantara efa voasoratra na io ny tantaran’andriana na ireo nosoratan’ny mpanoratra malaza . koa ny daty dia nampifanojoana raha nampivadiana Radama I sy Mavo ka izy no zandriny izay vao 12 taona monja raha toa 18 taona Radama ny taona 1810 ) . Ny 01 Aogositra 1828 i Mavo [9] , izay vadin-dRadama , no nisora-tena ho mpanjaka niaraka tamin’ireo manamboninahitra nampanjaka azy, izay nambaran’izy ireo fa nolazain’Andrianampoinimerina. Ary niova anarana ho Ranavalomanjaka. Mena midorehatra, misy sary satroboninahitra ary soratra hoe: R.M na Ranavalomanjaka , ny saina Malagasy ; na dia maizin-tsaina aza ity mpanjaka ity, nanampy azy betsaka tamin’izany ny Frantsay iray atao hoe, Jean Laborde , ny 03 May 1832 , mpanao taozavatra sy mpandrafitra ary mpano trano sy mari-trano ihany koa izy.
Tany Mantasoa Soatsimanampiovana no nananganany ny fandrendreham-by, fanaovan-tsavony, nampanao fefiloha, fambolena. Tsy irery anefa izay fa nanampy azy tamin’izany De Lastelle . Tsy mba noroahan’ny mpanjaka izy mirahalahy ireo.
- Nampiditra voalohany ny Gazela , teto Antananarivo
- Nanao sy nandrafitra ny lapa tao Manjakamiadana
Loza anefa no niseho fa ny alin’iny dia nirehitra tampoka Ambohimitsimbina ary tonga hatrany anaty Rova mihitsy ny kilalan’afo. Natsahatra avokoa ny asa sy ny raharaham-panjakana rehetra, araka ny teniny Rainiharo Praiminisitra. Novahana ny gadran’ity mpanompon’Andriamanitra ity , niala tao Ambatonakanga mba hihazo an’Ambohipotsy, ilay toerana famonoana tamin’izany Rasalama sy ny Kristiana nanaraka tsy nahafoy azy. Nandalo teo akaikin’ny Fiangonana Ambodin’Andohalo.



129
Nihira sy nidera an’Ilay Nahary Avo Indrindra izy : “ Hitako ny lalan-tsara ka hizorako…; Azoko ny famonjena ka ho tanako… ” dia nivavaka izy, avy eo nolefonin’ny mpandefona teo Ambohipotsy izay nananganan’ny misionera Fiangonana tsara tarehy be ho fahatsiarovana azy . Izy no nisalotra ny maritiora voalohany raha saika rafaravavy Mary , no saika nisalotra izany satroboninahitry ny maritiora izany saingy tafatsoaka izy. Hita sy natrehan-drafaralahy Andriamazoto izany mba naniry ho maritiora ihany koa izy. Tanteraka izany, rehefa niampanga azy Rafiakarana , sakaizany sy mpiombom-barotra aminy, tamin’ny manampahefana fa kristiana tahaka an-dRazakandrianaina izay niampanga an’Andriantsoa.[ Aza adinoina ny tantara fa lovan’Andriamazoto io tany nanorenana ny Hopitaly etsy Soavinandrina ary ny fiangonana voalohany niorina teo dia ny LMS izay lasan’ny Katolika taty aorina . Eo Anjanahary kosa ny Fiangonana najoron’ny mpino Protestanta ho fahatsiarovana azy . ]
Heritaona monja taty aoriana nandefonana an-dRasalama, dia maty maritiora teo Ambohipotsy ihany koa rafaralahy Andriamazoto ny volana Martsa 1838, rehefa nolefonina tamin’ny lefona tahaka izay natao tamin-dRasalama .Samy ao amin’ny fasana iray etsy Andraisoro avokoa ny taolambalon’izy mianadahy ( ny 04 Martsa 1838 ) . Tsy nitohy ny fanenjehana sy ny famonoana, raha tsy afaka roa taona indray; fa taloha kelin’io dia nampangain-dRafiakarana indray, Ravahiny havany rafaralahy Andriamazoto, ary nampinomina tamin’ny tangena ary maty satria nampitomboina avo roa heny ny fatrany. Ny 9 Jolay 1840 , dia sivy mianadahy indray no nolefonina tao Ambohipotsy, ( Ramisa Josoa, Rainitseheva Paoly sy Razafy vadiny, Ratsioriray, Ratsamiarana, Ramanampy, Razafinierana, Raminahy Flora, Ramanga ).
Roa taona taty aoriana indray ; dia notapan-doha, Ratsitapahina izay avy any Vonizongo, ny 19 Jona 1842 teo an-tsenan’Alahadin’Antontohazo. Ny ampitson’iny dia Rabearahaba , indray no notapahan-doha tao an-tsenan’Alatsinain’Ankazobe. Nangina dimy taona indray ny fanenjehana, indrisy anefa fa nifoha tampoka, ka ny taona 1847 dia matin’ny tangena rehefa nampinomina tato Antananarivo Andriamahandry.
Nitombo fahasiahana ny mpanjaka, toerana roa indray namonoana ny kristiana tamin’ny 28 Martsa 1849 , rehefa mba naka aina roa taona indray. Endrey ny mahita azy ireo, toy ny ondry hovonoina; ankeviny nahitana fahagagana teny amin’ny rahon’ny lanitra. Mino aho fa nitsena azy ireo teny Kristy.
Tsy nety nivadika tamin’ny mpanjakan’ny lanitra izy ireo fa nisafidy ny ho maritiora. Eny! Ranivo , avy etsy Lazaina Avaradrano no tsy mba niharan’izany fa nisy olona tsy fantatra nanavotra azy teo am-pandraisana ny satroboninahitrin’ny maritiora, noho izy tovovavy tsara tarehy loatra sy kanto.


130
Na izany aza tsy nety nivadika tamin’ny finoana. Ny voalohany teto dia : Ireo ireo nofonosin-tsihy ka navarina tao am-pamarinana, toerana ambony andrefan’ny Fiangonana ankehitriny raha tazanina avy ety Tsimbazaza, ( Rainimiadana ; Rainiasivola ; Andrianasandratra ; Ranahatrarana ; Ramainty ; Rafaralahizandriny ; Rakotonome ; Raivo Ravao ; Raivo Rasikina ; Rabodomanga ; Rafaravavy ; Razafy ; dia Rafaralahy avy ao Antanifotsy, vadiny Raivo Ravao; izy ireo kosa dia avy any Fihaonana, Vonizongo ).
Ny faharoa kosa dia ireo : dimy mianaka izay nodorana velona tetsy Faravohitra, izay misy ny Sekolim-panjakana ankehitriny na ny Lycée Faravohitra, noho izy ireo Andriamasinavalona, ( Andriatsimba avy any Tanjombato, Ramitraho avy any Ivonizongo ;
Andriampaniry sy Ramanandalana izay vadiny ary ny zaza tao an-kibony, izay marihana fa teraka tao anaty afo ka natsipin’ny mpandoro ho may ). Vavaka sy hira fiderana no nanakoako eran’ireo toerana famonoana roa ireo. Fahasahiana izany noho ny amin’ny Tompo. Nangina valo taona indray ary nopoirin’ny mpanjaka tampoka ny taona 1857 izay tena nahamaro ny maritiora. Koa ny Sabotsy 18 Jolay 1857 dia notoraham-bato tetsy Fiadanana ireto mpanompon’Andriamanitra ireto : ( Rasoalandy; Ramandimby; Rainitsontsoraka sy Rainovomanga ; rahalahiny; Ramanakoraisina sy Rabako, zanak’anabaviny; Rainivoalavo. Ratsitohaina; Rahaingo; Razaka; Rahandraty ) . Ny Alahady 19 Jolay 1857 , dia Ramahasoa irery no notoraham-bato tetsy Fiadanana, ary Ramanandafy kosa tao an-tranony no notoraham-bato. Rehefa afaka folo andro, ny Alarobia 29 Jolay 1857 dia Rabetsarasaotra irery ihany koa no notoraham-bato tetsy Faravohitra. Io taona 1857 io ihany dia nisy kristiana 50 izay nampinomina tamin’ny tangena ka ny valo no nandray ny satroboninahitry ny maritiora, ( Rasoa; Rafaravavy; Rajohary; Razakatsinianindrana; Andrianisa; Ratompoina; Rafaravavy avy ao Manjakaray sy Ramiarana avy any Vonizongo ). Tao ireo natao gadra lava sy gadra fohy, ireo namidy ho andevo, ireo natao very havana tsy azo navotana, very harena sy voninahitra. Anisan’ireo maty nalefa gatra lava tany Ambatondrazaka : ( Ramanambahy ;Rabobalahy ; Rainibedaoro ; Radimanjehy ) Rafaralahidaoro irery no tsy maty izay niaraka tamin’izy ireo, ary mbola nitohy, nitory ny Vaovao Mahafaly.
Maty ny 16 Aogositra 1861 . 63 taona izy ary nanjaka 33 taona Rabodonandrianampoinimerina . Ny andro nahafatesany io dia nahagaga ny vahoaka sy ny ambanilanitra teto Iarivon’Imerina fa henika afo ny tanàna ny harivan’ny zoma Alahamady 1861.
Afo mahagaga tsy nisy nandoro ; fa dia may ny vohitra sy ny tanàna . Raha lasa Andrianampoinimerina dia nisy trangan-javatra nitovy tamin’io ihany koa hitan’ny olona .

131
Saingy ny tao Mangabe andrefan’Ambohimanga ihany no may . Samy nandeha tany Anosifito avokoa izy mianaka ireto nialoha ny hahafatesany . Fifandrifian-javatra ve sa kisendrasendra . Afomahery ! Ny heviny hoy Rainitsarahoela , raimandreny be dia Jiobilia ny dikany : Hamory ny miely sy hanavotra ny very .
Radama II ( 1861 - 1863 )
Teraka tamin’ny 23 Septambra 1829 , ny andriana ary 32 taona izy ; raha nandray ny fanjakana . Roa taona monja no nanjakany. Nisolo an-dRanavalona I , izay reniny izy . Mpanjaka liana tamin’ny fandrosoana , nakamamy ny fivavahana. Malala-tsaina loatra, tia kilalao. Namela malalaka ny vahiny hiasa sy honina teto Madagasikara. Tonga teto ny misionera Katolika Romana.
Nisatatra izany mopera Webber izay namaky lay ny 23 Septambra 1861, nafana ery ny fandraisan’ny mpanjaka azy. Ny tranon-dRamboasalama, izay saika handova fanjakana no nomena hitoerany Mopera. Ary tao ihany koa no nanaovana lamesa voalohany am-pahibemaso ny 13 Novambra 1861.
Nanitatra ny asany ry zareo katolika Romana, ka ny 15 Aogositra 1863, fety natokana ho an’i Marie, renin’i Jesoa no nanaovana ny batisa voalohany , na batemy ho an’ny EKAR sy ny mariazy voalohany.
. Naorina ny Fiangonana ; ka ny EKAR Mahamasina, dia vita tamin’ny 13 Jona 1862 ; ny EKAR Ambohimitsimbina, teo anelanelan’ny taona 1862-1863; ny EKAR Ambavahadimitafo kosa dia vita tamin’ny 21 Novambra 1863. Nanampy an’isa an’ireo misionera efa tonga ny Anglikana.
Ny 23 Septembra 1861 no naseho vahoaka Radama , ary naka anarana Radama II . Tonga niarahaba azy Rayan , izay Eveka tao Maurice. Nangataka tamin’ny mpanjaka izy mba hahafahany mandefa misionera Anglikana.
Maty tamin’ny 12 May 1863, ary nalevina tao Ilafy. 34 taona izy , raha no novonoina ary nalevina tao Ilafy .
Rasoherina ( 1863 - 1868 )
[ Noheverina ho teraka tamin’ny taona 1828 , ity mpanjaka ity ary 35 taona izy raha nandray ny fanjakana ; ka nanjaka 5 taona ] Nasandratra ho mpanjaka Rabodo , izay vadiben’ny mpanjaka Radama II , ary nisalotra ny anarana hoe; Rasoherimanjaka. Ny S.P.G, dia nandefa an’i W.Hey sy J.Holding , ary tonga teto ny volana Aogositra 1864. Fiangonana Dimy no naorina tany Toamasina, ary tonga tany Antsihanaka tamin’ny taona 1867.
Atoa Holding. Ry zareo C.M.S , kosa nandefa an’i Thomas Campbell sy H. Maundrell , izay tonga tany Amboanio , any amin’ny foko Antakarana ny 09 Novamdre 1867. Tonga teto Iarivo ary ny Anglikana, nanitatra ny asa misionera. Io taona io ihany no nahatongavan’i A.Chriswell sy H.Batchelor. Notendrena ho eveka Anglikana teto Madagasikara : Robert Kestell Kornish.
Ny Manisotra na ny Zazamainty na koa hoe : Zazamanga , taty aoriana dia nahatratra 6000 , no isany teto Madagasikara .


132
Ranavalona II ( 1868 - 1883 )
[ Novinavinaina ho teraka tamin’ny taona 1838 , ity mpanjaka ity ary 30 taona izy raha nandray ny fanajakana . 45 taona kosa no maty . ] Tao Andohalo ny faha 02 Aprily 1868, no niseho vahoaka voalohany ny Andriamanjaka vaovao. Baiboly no teny an-tànany. Ranavalona II , no anarana nisalorana. Teo ambanin’ilay eloelo nanalokaloka ny seza fiandrianany dia nisy izao teny izao: “ Voninahitra ho an’Andriamanitra, Fiadanana ho ety ambonin’ny tany, ho amintsika Andriamanitra ”. Ry zareo misionera Anglikana indray no nahazo vahana. Tranozozoro tao Ankorahotra no Fiangonana Anglikana voalohany , izay notokanana tamin’ny Sabotsy 07 Desambra 1872 izay nifindra tao Ambatomasina, atsinanan’Andohalo, vao naorina ny tao Ambohimanoro, misy ny Fiangonana Tranovato ankehitriny.
Hita mijoalajoala ireo Trano Fiangonana natao ahatsiarovana ny maritiora, ny F.J.K.M Tranovato Faravohitra ; F.J.K.M Tranovato Ampamarinana ; F.J.K.M Ambohipotsy ; F.J.K.M Fiadanana ; F.J.K.M Ranivo Maritiora Lazaina ; FJKM Manazary Maritiora ; FJKM Anjanahary .
. Hitanao etsy Andravoahangy Ambony sy eny Ivato ny trano lehibe natao hahatsiarovana ny Maritiora , dia ny Kolejy Rasalama sy ny Kolejy Teolojika Ivato. Ny Sekoly Paul Minaul etsy Androhibe Analamahitsy ary ny Sekoly Benjamin Escande any Ambositra.
Ny taona ( 1868 - 1870 ) ; tonga ihany koa ny Loterana , nandefa iraka taty ny N.M.S , tany Norvege. J.Engh sy N.Nilsen no nirahana. Pastora iry voalohany fa mpampianatra kosa ny faharoa. Tonga teto Iarivo izy ireo ny 27 Aogositra 1866. Ny 02 Septambre 1869, nifanaraka ny L.M.S sy ny N.M.S mba hanatsarana ny asa sy ahitam-bokatra ka ny faritra Vakinankaratra no voafidy fa hiasan’ny N.M.S ary ny 04 Desambra 1869 ; no nanombohan’ny asa tao Betafon’Antsirabe. Ao Ambatovinaky izay tany novidian’ny misionera Lars Dahle no nanorenana Fiangonana Loterana iray tamin’izany fotoana izany, ho an’Antananarivo izay notokanana tamin’ny 24 Jona 1875 , natrehan’ny solon-tenan’ny mpanjaka Ranavalona II sy ny Praiminisitra Rainilaiarivo
Tsy nionona tao amin’ny faritry Vakinankaratra ihany ny Loterana fa tonga hatrany Atsimo, dia Fianarantsoa sy Toliary.
Nanana ny sekoliny na ho an’ny sembana ( A.KA.MA ) ao Antsirabe, Toeram-panomanana mpitandrina ( Ivory Atsimo ) Fianarantsoa , ny toeram-pitsaboana.
Ny N.M.S dia nandray foana ireo ira-panjakana avy aty Antananarivo na ny Komandy tao an-toerana , izay nitondra faritany sy ny Goverinorany, na ireo Evanjelistra. Nitombo nihamaro ireo mpitondra fivavahana ary zary nifaninana mba te hahazo sitraka amin’ny mpanjaka, anankiray amin’ireny izay tsy azo adinoin’ny tantara ilay sekolin’ny misiona L.M.S: “ Mission De Londre ” .


133

Etsy Faravohitra, izay lasa toerana hiasan’ny Minisitry ny Fitsarana Malagasy ankehitriny raha ohatra ka nobodoin’ny Frantsay nandritra ny taona naha zanatany antsika. Olo-malaza maro no efa nanovo fahalalana tao.
Ranavalona III ( 1883 - 1897 )
Teraka ny taona 1861 ny mpanjaka ary 22 taona izy raha nandray ny fanjakana . Razafindrahety rahavavin’ny mpanjaka no nandimby azy ary nisalotra ny anaram-boninahitra Ranavalona III. Vita batisa tamin’ny 05 Aprily 1874 izy .
Ny taona 1888 dia niitatra ny asan’ny misionera Loterana izay nandefa ny E.L.C na ny ( Evangelical Lutheriin Church ).
Ny faritry Toliary no tena niasany. Ingahy Hogstad , no misionera nalefa tany ny taona 1892 izany hoe ny 14 Jolay 1892 , dia natolotry ny N.M.S , an’ny E.L.C hiadidy ny faritry Ambovombe, Behara, Bekily, Manafiafy, Manantenina, Manambaro, Manantantely, Ranomafana, Tsihombe, Tsivory. Nanorina Fiangonana tao Tolagnaro, sekoly normaly ao Manantantely, sekoly Biblika, sekolin-jazavavy ary toeram-pitsaboana ao Manambaro.
Tonga tany Toliary ihany koa ny Lutherian Board of Mission ( L.B.M ) avy atsy Amerika. Ny Faritra misy ny foko Mahafaly sy ny Antandroy no nanombohany ny asany. Tao Betioky atsimo, Manasoa, Benenitra, Bezaha .
Tongobory, St Augustin Ampanihy, Betroka. Nanorina sekolin-jazavavy sy trano fitsaboana ary kilasimandry.
Teo amin’ny lafiny ara-panahy, any amin’ny faritra betsaka Loterana ; araka ny fizaram-paritany nifanaovan’izy ireo sy ny L.M.S dia nisy ny fiavaozana ara-panahy lehibe ka nisian’ny Toby Fifohazana. Ny 05 Oktobra 1894 ; dia nahita fahitana izay nitarika azy amin’ny fanariana ny sampy izay nitokiany sy ny fandavany ny finoana nentin-drazany i Dada Rainisoalambo , tao Soatanana, tanànan’ny foko Betsileo, faritr’Isandra, nodimandry tamin’ny 08 Novambra 1904. Ny Friends’ Foreigns Mission Association na ny F.F.M.A, avy any Angletera. 48 taona i Joseph Stickney Sewel, raha teto Madagasikara; very anarana ho “ Ingahibesola ”. Ry Louis sy sarah Street, Frenjy Amerikana avy any Richmond, Indiana fa nifindra fonenana tany Angletera. Tonga teto Antananarivo tamin’ny 01 Jona 1867, nampianatra tao amin’ny Distrikan’Avaratr’Andohalo tamin’ny fampianarana ny zazavavy i Sarah Street , nanampy an-dramatoa Hartley, vadiny Richard Griffiths Hartley ary Joseph Sewell sy Louis Street , kosa nampianatra ny zazalahy tao amin’ny Ecole Centrale Ambodin’Andohalo izay teo ambany fiandreketan-dry Charles Thomas , Henry Stagg , avy eo nodimbiasan’i Baker. Tsy nohadinoina anefa ny fampianarana an-trano tao Ambohitantely izay nataon’i Joseph Sewell sy tao amin’ny taona 1864.




134
Noho ny fiaraha-miasa teo amin’ny L.M.S sy ny F.F.M.A dia vita ny trano ka notokanana tamin’ny 24 Jolay 1872. Samy efa nitondra io Fiangonana io ireto misionera Frenjy ireto ny taona 1868 ka hatramin’ny 1908: Joseph Sewell; Samuel Clemes; William Johnson , John C. Kingzett ; Henry E. Clarc ; William Wilson. Naorin’ireto misionera ireto teto izay nananany tany aminy ho fampandrosoana ny Malagasy na toeram-panomanana ho mpampianatra ho mpitsabo na ho mpiasan’Andriamanitra.
Tsy mbola afa-po anefa i Joseph Sewell fa nanorina ny sekoly teo Ambohijatovo atsimo, ilay tanàna natao fahiny hoe : “ Andranonamboa ”.
Ny Alatsinainy 07 Febroary 1870 , no notokanana ny trano, vita niaraka tamin’izany ny sekoly tao Faravohitra. Niandraikitra an’ireo sekoly ireo: Sarah Street , Helen Gilpin, Miss Baker, Rachel Clarc .Niara niasa hatrany ny L.M.S sy ny F.F.M.A.
Dokotera A. Davidson , mpitsabo avy amin’ny L.M.S ; no nanorina ny toeram-pitsaboana tao Andohalo ny Septambra 1862 ary voatery nikatona tamin’ny taona 1876. Ka ny fahatongavan’i Dokotera Fox, mpitsabon’ny F.F.M.A no nanokafana azy indray. Tery ny toerana ka voatery nifindra ny misonera ary nangataka izany tamin’ny mpanjaka, tamin’ny alalan’ny Praiminisitra Rainilaiarivony . Aleo aloha hiverenantsika kely ny tantara. Tsy tao Andohalo akory ny Hopitaly voalohany naorin’ny misonera, Dokotera Davidson , fa teo Analakely. Teo amin’io Toby miaramila voalohany na ny ( R.M.I ) io no nisy azy nanomboka tamin’ny taona 1862 ka hatramin’ny taona 1876. Voatery nakatona satria lasa nody Dokotera Davidson , ary tsy nosokafana indray raha tsy tamin’ny taona 1880, nahatongavan’i Dokotera Fox, mivady avy amin’ny F.F.M.A sy ry Dokotera Mackie, Miss Graham, Sarah Fox.
Tsy toeram-pizahana marary ny tao fa nanjary toeram-panovozam-pahalalana izay te ho mpitsabo na ho mpitsabo mpanampy. 6 no isan’ireo mpianatra ho mpitsabo, fa niampy 4 izany tamin’ny taona 1883.
Io atsimo kelin’ny tsangambaton’ny mpitolona 1947 etsy Ambohijatovo io fahiny dia toeram-pamonoana omby fahizay.
Toy izao ny fifaneken’ny mpanjaka Ranavalona III, solon-tenan’ny Fanjakana Malagasy sy ny misiona L.M.S ary ny F.F.M.A. Raha nanorina ny Hopitaly Soavinandriana .
[ Antananarivo, faha 14 Febroary 1889.
Ny mpanjakan’i Madagasikara dia manome fahefana ny misiona L.M.S sy ny F.F.M.A “ London Missionary Society sy ny Friends’ Foreign Mission Association ”, hizaka ny tany iray ao atsinanan’Anjanahary ary atsimon’Antanambao izay misy ny fasam-bahoaka na ny fasam-bahiny ankehitriny, izay mirefy 120 refy ny lavany, ary 80 refy ny sakany. Io tany io no hanorenana trano fitsaboana ho an’ny Malagasy.


135
Ny misiona voalaza etsy ambony dia tsy mahazo manao zavatra hafa afa-tsy ny momba ny fitsaboana ihany eo amin’io tany io. Ny misiona L.M.S sy ny F.F.M.A no miantoka ny lany rehetra amin’ny fanorenana ny trano; kanefa ny tany sy ny trano rehetra haorin’ny misiona aminy dia mijanona ho fananan’ny andriana mpanjakan’i Madagasikara, ka tsy mahazo manarakaraka na inona na inona eo ny misiona.
Raha vao mijanona tsy hampiasa ny trano sy hampiasa trano fitsaboana eo amin’ny intsony ny misiona dia miverina amin’ny mpanjakan’ i Madagasikara ny tany sy ny trano rehetra eo aminy.”
Ny nanao sonia.
Avy amin’ny misiona. Atoa William Johnson , mpanora-draharahan’ny Medical Mission, J.C.Thorn izay avy amin’ny , L.M.S. H.F. Standing kosa avy amin’ny , F.F.M.A. Avy amin’ny Fanjakana Malagasy, Atoa Ramarosaona, mpiasa ao amin’ny raharaha momba ny vahin’i Madagasikara sy Atoa Andriamifidy ]
Nahatratra 393,25 $, avy amin’ireo misionera Frenjy Britanika sy “ Sakaiza ” Malagasy. 1000 $ avy amin’ny mpanjaka Ranavalona III. 400 $ avy amin’ny Praiminisitra Rainilaiarivony. 849,87 $ avy amin’ny Fiangonana sivy teto Antananarivo. Mitontaly eo amin’ny 2645,12 $ ny vola voahangona. Vola izany! Efitrano lehibe misy farafara 15 ary efitra hafa nandoavam-bola nisy farafara 12 ary efitrano natokana ho an’ny mpiteraka sy ny ankizy. Nisy ireo trano fianarana ho mpitsabo, ho mpampivelona ary ny mpitsabo mpanampy. Atroa William Johson no tompo-marika nanao ny trano.
Ny Dokotera Fenn, Dokotera Moss, ary Dokotera Ralarosy no nikarakara ny lafiny fitsaboana. Miss Bowesman na Miss Byam no teo amin’ny lafiny fandraharahana. Ny Alakamisy 13 Aogositra 1891 no notokanana ny trano. Nanatrika izany ny Mpanjaka. Eo anoloan’ny Fiangonana Protestanta izay nalain’ny Fiangonana Katolika ankeriny, ary mbola hiangonan’ny Katolika Romana amin’izao fotoana izao dia misy soratra toy izao: “ Izy naka ny aretintsika ” . Pejy vaovao indray no nisolo ny fiandrianan’andriana sy ny hova nifandimby nanjaka sy nitondra teto Madagasikara, rehefa niainana nandritra ny 110 taona . Hatreo amin’ny nanjakan’i Nampoina ka hatramin’ny Ranavalona III : 1785 -1895 .
Tsy hay adinoina fa ny 6 Septambra 1874 ny F.F.M.A, no nanomboka ny fianarana Sekoly Alahady voalohany ary tao Ambohijatovo no nanorenan’Atoa Abraham Kingdom . Mpanao printy izay niarahany tamin’ny namany sy ny vadiny. Tamin’ny taona 2006 dia fena 132 taona ny Sekoly Alahady F.J.K.M.ary amin’ity taona 2019 dia ho feno : 145 taona . Tamin’ny taona 1890 dia natao « Conquit la région de Toliary » ny Printsy Ramahatra .


138
E3.1 Ny Politika nampiharina teo anelanelan’ny taona 1220 - 1897 . Hotohizana
--------