1.5 . Ireo vanim-potoana lehibe . { Tohin'ilay Madagasikara Ny Lasa sy ny Ankehitriny....) (NY Andri-Fara)

1.5 . Ireo vanim-potoana lehibe . { Tohin'ilay Madagasikara Ny Lasa sy ny Ankehitriny....)

1.5 . Ireo vanim-potoana lehibe .
1] 901 - 1898 = Tafiditra ao anatin’ny taona arivo voalohany faramparany sy ny faharoa izy ity ; na ny taon-jato fahasivy amby folo .
* Ny Fahagolatany :
Ny fahagolan’Andrianerinerina , dia azo zaraina telo miavaka tsara
A. Ny vanim-potoan’ny angano = lazaina fa angano avokoa ireo zava-niseho talohan’ny taon-jato faha 10 ka hatramin’ny taon-jato faha 13 : 901 - 1300 . Tsy mbola nisy ny soratra , noraiketina am-bava avokoa ny tadidy rehetra . Tsy mba nanana tahirin-tsoratra vita tamin’ny hazo na takela-tanimanga akory ny Ntaolo . Nahoana ary no tsy voaraikitra an-tsoratra izany zava-tsarobidy nandalo teto amin’ny Firenena izay nambara fa nandova kolontsaina tamin’ireo olombelona efa nahay nanoratra toin’ny Firenena : Jiosy ; Aziatika ; Afrikana sy ny sisa . Izay Firenena efa nandroso tokoa talohan’i Kristy ? . Tsy marina izany satria tsy maintsy nisy olombelona efa nandroso tamin’ny lafiny rehetra tonga teto Madagasikara ; ka nahoana ary no very ny momba azy .
Marco Polo , ilay tera-tany vahiny avy any ivelany , ny taona 1300 , no nahita an’i Madagasikara voalohany . Na inona ambara na inona lazaina ; na iza hanam-porofo ny fahamarinan’izay ambara , na io voka-pikarohana na fandrorihizana ny boky nosoratan’ireo mpikaroka vainy na Malagasy marobe tokoa ; dia azo inoana fa efa nisy mponina teto Madagasikara . Ary hazavaiko aoriana kely ao ny antony . Ireo mponina ireo aloha dia tsy mba nifangaro tamin’ireo mpifindra-monina faobe ; fa izy irery ihany no niolonolona samiery teto anivon’ity tany ity . Manaiky aho fa tsy teto ireo mponina voalohany ireo ; fa saingy azo antoka aloha , fa tsy mba nisaratsaraka na tonga tsirairay na tsitelotelo na vondrona samy hafa ireo vahoakan’ny fahagola ireo ; fa vondrona iray ihany . Fa rehefa tafiditra teto vao samy nizotra tany amin’izay nitoerany .
Ireo vahoaka ireto no nanana ireto fomba amam-panap ireto :
. Tsy mba nanana fasana iombonana izy ireo ; fa nalevina tamin’ny toerana iray isaky ny lavaka na ihany koa nasitrika tao anaty honahona .
. Nanana soatoavina natanjaka tokoa , izay tamin’ny alalan’ny Zokiolona . Izy ireo no nanana ny fahefana ambony indrindra ary tena nirindra tokoa izany .
. Tsy mba nitoetra tamin’ny trano izy ireo fa teny amin’ny lavaka na ny vato . Ekena fa efa nahay nandrafitra izy ireo saingy tsy nampiasa izany ho tombontsoan’ny manokana . Tsy olon-dia kosa anefa na ilay lazaina fa baribariana . Ny azo hilazana azy ; dia olona te hivoatra amin’izao hitan’ny masony . Nisakafo masaka ; efa nahay nandrehitra afo . Niteny tamin’ny fiteny tokana (49) ; Tsy nahay nanoratra ; mpihaza mahay ary anisan’ireo nandritra ny biby samikafa sy ny ala . Tsy mba nifandrafy izy ireo fa nifanambady taranaka . Mpitevy ala ary mpamboly ihany koa .

89


Araka ny voalazako tery aloha , dia taratr’ireo tevy ala na ny tsy fahitana ireo
bibin’ny fahagola no fototra tokana hanamporofoana ny fisian’ireo vahoakan’ny fahagola ireo . Ny mponina manamorona ny moron-tsiraka atsimo atsinanana ; dia efa nahay ny Sorabe avy tamin’ireo mpino Silamo na ny vahoakan’i Arabia . Tsy tafapaka taty anivon-tany izany fa toa tafajanona tao ihany na dia nisy tamin’izy ireo aza tonga teto anivon-tany . Nandripaka ny ala izy , sitrany ihany namelomany ny vady aman-janany sy ireo vahoaka niara-dia taminy . Ireo tontolo maitso nanodidina azy ireo dia nihafoana tanteraka ka zary ngazana . Ohatra aùin’izany Analamanga ( Antananarivo ) sy Ivonea ( Fianarantsoa ) . Tsy nisy antony manokana akory izany ; fa noho ny toe-tany nahavokatra , sady maro tany lemaka azo hamokarana tsara na dia ny vohitra avo tokoa aza . Nahay nifankatia sy nandritra ny rafi-piaraha-monina . Ny taon-jato faha 15 : 1401 - 1500 , tany ho any no nisandratan’ireo mponin’ny fahagola ireo . Tombanana ho efa nisy mponina 390.000 , tany ho any teto amin’ny Nosy . Tsy namela dindo ho azy mihitsy izy ireo , afa tsy ilay tao amin’ny harambato any Ambohimaha ihany na izay hita fa tsy fantatra ny fisiany . Maro ireo fasana anirotra sy dogon-tany mampatahotra , izay heverina ho fasam-bazimba ka tsy sahin’ny mpikaroka nanaovana fikarohana .
B. Ilay vanim-potoanan’ny fihoarana . Ny Taon-jato 13 , ka hatramin’ny taon-jato 16 : 1300 - 1405 = Efa fantatsika ; fa nisy olon’ny fahagola 390.000 , tamin’izany . Naharitra 105 taona ity vanim-potoana faharoa ity ; raha toa ka 399 taona ; ny teo alohany . Nanomboka niharatsy ny fifandrasana tamin’ireo olon’ny fahagola ireo , raha vao tonga teto anivon-tany izy ireo . Ny tendrombohitr’Angavo , izay tazana ery atsinanana , no nipoitra tampoka ity lazaina fa avy any an-danitra ; araka ny finoan’ny fahagola fa zanak’andriamanitra nidina tety an-tany ; no nilalao tamin’ireo vazimba . Sady tsy zanak’andriamanitra izy no tsy tompon-tany ; fa anisan’ireo mpifindra-monina taranak’ireo “ Naacals ” avy any andafin’ny riaka . Ilay mponin’ny tany foana “ MU ” . Mahay mahakasika ny majika sy ny fanandroana izy ireo ; ary mahay mamantatra ny vintana sy ny resaka astrolojika . Ny resaka momba ny tany sy ny volana ; ny tontolon’ny fanahy tsy hita maso sy ny hita maso . Io Andrianerinerina io , ilay nasondrotrin’ny vintana , fa nanana fahalalana ambony noho ny hafa izy ; ka nanandratra ny tenany ho mpitarika . Na dia teo aza izany ; dia ny olon’ny fahagola sasany ihany koa , efa nahatsikaritra ny hevi-petsin’ity farany ka nanomboka niparitaka sy niady an-trano . Tsy nahatoky tena intsony ka nifanafika fa te-hanana tany betsaka noho ny hafa . Na izany aza dia tsy mbola nofeheziny tanteraka ireo olon’ny fahagola ireo ; afa tsy izay teny Angavo ihany . Mbola samy masina an-taniny ireo vahoaka samihafa ireo . Ny mampiahiahy amin’ity fikarohana ity (50) , dia ny fahitana lovan-tsofina telo samihafa , mahakasika ireo olon’ny fahagola na vazimba teto amin’ity Nosy ity ; ka niavian’izao fitondrana izao . Andeha ange ho alalinintsika tanteraka e , dia mba mikaroha koa ianao e!

90
Misy milaza araka izay voarakitra tantara , fa Andriandravindravina no voalohany amin’ireo olon’ny fahagola ireo ; mifanindran-dalana aminy eo Andrianizinizina sy Andrianerinerina . Ny mahagaga anefa dia mifangaro voraka ny tantara , kanefa dia lovan-tsofina iray no notrandrahan’io Mopera izay nanoratra io boky io sy nanangona ny tantaran’andriana ; hatreo amin’ny fiandohan’ny vazimba sy ny faha mpanjaka . Raha jerena izany vanim-potoana izany dia teo anelanelan’ny taona 1896 - 1908 . Atoa Augagneur , no governora frantsay teto ; Andeha atao hoe , teraka tamin’ny taona : 1759 ; ireo ray aman-dreny nahazoana ny lovan-tsofina , izany hoe feno 80 taona izy ny taona 1839 ; kany zanany izany dia vinavinaina ho teraka tamin’io ka rehefa feno 10 taona izy dia nitantaraina ny fandehan’ny tantara . 70 taona io zanany io ; tamin’ny taona 1909 . Mety hitombina ve izany ?. Iza no nahalala io vanim-potoana io ? fahagola anefa . Raha io ary no hiaingana dia azo fantarina ; fa tokony hitombina ny fanadihadihana nataon’io Relijiosy io , ary tsy tokony hisy fifandisoana mihitsy na dia olona samihafa aza no nanaovana fikarohana sy fanadihadihana . Izao ary ilay olana arak any efa nambarako tery aloha , kanefa dia miafara amin’ny tokony hiafarana ihany . Na tiana na tsy tiana anefa dia andriana no nilazana ireo olon’ny fahagola nahiran-tsaina ireo ; kanefa izany dia tsy hita raha tsy tamin’ny andron’ny mpanjaka Rafohy tetsy Alasora .
Andrianizinizina - Andrianalinalina - Andrianamponga ; izay samy tao Fanongoavana . Fanongoavana dia etsy Beravina izay atsinanan’Ankadivoribe . Atsimondrano ankehitriny . Ireo no nifandimby nitondra ireo vondron’ny fahagola sy ny vazimba niaraka ireo .
Andrianamponga ; kosa dia nanorina ny fahefany tao Fanongoavana . Andranolava , zanany kosa dia nifindra tao : Ambatondrakiria . Ireto nifandimby fahefana ireto kosa ; dia nifindra teo Ampandrana = Rafandrandava ; Ramasindohafandrana ; Rafandrampohy . Ny Mpandimby an-dRafandrampohy kosa ; dia Rangitamanjakatrimovavy , izay nanara-bady ; ka nanorina ny fahefany tao Merimanjaka . Rafohy , izay nandimby azy kosa dia namindra izany tao Alasora , tany amin’ny tanindrazan’ny vadiny . Andriamanelo zanany no namindrany ny fahefana , tao Alasora ihany . Diniho tsara an! Indro ny iray hafa ; ka anjaranao no mandinika .
Andrianerinerina = eo Anerinerina , izay avaratry Angavokely no nisy azy . Milevina ao avaratry Ambohimalaza izy . Kilonjy no eo avaratr’Anerinerina ; tsy misy olona intsony io tànana io fa fasan’ireo zanak’Ambony no ao . Avy eo nodimbiasan’ny zanany Andriananjavona , teo Angavo Atsinanana izy no namahatra sy nanangona ny heriny tamin’ny fahefan-drainy . Nandimby azy tao Andrianamponga .

91
Nifindra tao Ambohimanjaka kosa ny zanany nandimby fahefana ; dia i Andriandranolava ; avy eo nodimbiasan’ Andrianamboniravina , izay tao Beravina , atsinanan’Ankadivoribe . Ireto izay nandimby fahefana kosa ; dia nifindra tao Ampandrana avokoa : Andriampandrana ; Andriandohafandrana ; Andriampandramanenitra ; Rafandrampohy ; Rafandrandava . Rangita sy Rafohy , dia nifindra tao Merimanjaka ; avy eo Rafohy nidina tao Alasora . Andriamanelo kosa dia nandimby ny fahefan-dreniny , tao Alasora .
Tsy mbola izay , fa araho ny lovan-tsofina manaraka :
Andriandravindravina , tao Ambohitsitakatra ary milevina ao . Any avaratra mankany Vodivato amoron’ala . Niteraka telo izy , dia = Andrianoranorana no voalohany ; Andriamanjavona kosa no faharoa ; ary Andriananjavona no fahatelo . Iroa voalohany dia niampita niatsinanana , ka lasa any Maroantsetra ; ny faharoa kosa dia namahatra tany Angavo ; ary ny fahatelo dia nikisaka teo akaikin’ny faharoa , dia tao Anandribe izay akaikin’Angavo ; andafy andrefana . Io Andrianandravina io , no nisehoan’ilay fitenenana hoe : “ Trandra-binaky ”
[ Tamin’izany mantsy , tsy mbola nisy ny voly vary ; ovy ; mangahazo ; vomanga ; saonjo sy ny hafa , fa saingy rakotr’ala matevina kosa ny manodidina . Izay tontolo tazana rehetra dia maitso avokoa] Resaka trandraka eto no resaka ary nampisafidianana , itsy zoky sy ilay faharoa . Ny zoky moa ; ny hanina no nahamay azy ; fa ilay zandry kosa dia ny tany no tiany . Raha tsaroantsika satria efa nambarako tery aloha ny momba an’Andrianerinerina ; izay lazaina fa zanak’andriamanitra sy latsaka avy tany an-danitra ; dia toraka izany ity vadin’Andriamanjavona , izay atao hoe ; Andriambavirano ity , izay nonina tao Angavo ihany . Raha ny fikarohana tombatombana nataoko dia ankevitrin’ny fianakaviana na iray tarika amin’Andrianerinerina izy ; na tena zanany mihitsy . Niainga avy tamin’Andriamanjavona ny fisalorana ny fahefana tamin’Andriandravindravina . Niteraka an-dRajanahary , izy dia nitoetra tao Ambohijanahary . Izy kosa niteraka an-dRafaravavy , teo Farihy ; ambany avaratry Merimanjaka . Eto no somary nampisavoritaka ny tantara , fa araho tsara = Io Rafaravavy io , dia milevina ao Ambohijanahary ; ka nahavery anarana io vohitra io . Niteraka efatra mianadahy izy io ka ireto avy : Andriampandrana no zoky lahimatoa , nifindra tao Ampandrana izy ; Rafaramahery no vavimatoa , mbola tao Ampandrana ihany ; Ratsiseranina kosa no nisafidy sa nampisafidianana ho ao Andraisisa ; tsy nanoa izy araka ny tantara eto . Ary ny farany dia Rafohy ; sady faravavy rahateo ; ka nonina teo Merimanjaka . Niainga avy amin’Andriampandrana ,indray ny famindrana fahefana ho an’ny taranany ; izay samy tao Ampandrana avokoa ; afa tsy Rafohy sy Rangita ary Andriamanelo ; izay teny Alasora . Ireto ary ireo tao Ampandrana : Andriampandrana ; Rafandrandava ; Rafandrampohy ; Rafandramanenitra .

92
Ratsiseranina ; dia very tantara . Rafaramahery kosa ; dia niteraka an-dRamavobe ; ary Ramavobe io ; no niteraka an’Andrianamponga , tao Ambohimahatakatra ; ary Andrianamponga niteraka an’Andriandranolava , tao Ambatomanoina ; milevina ao izy . Ny farany dia Rafohy , izay niteraka an-dRangita ; ary io Rangita io no niteraka an’Andriamanelo tetsy Alasora .
Io Andriandranolava io , no nisehoan’ny fanjakana ifanoavana , izany hoe ; Ny zoky no mandova fanjakana , fa ny zandry kosa no manoa azy , tsy manana fahefana amin’ny raharam-panjakana , na nitondra fanjakana . Tsy haiko na fantantrao na tsia ; fa Baroa , dia olom-panjakana iray mpiadidy amin’Andriandranolava . Ity farany moa dia tsy ao an-trano lava fa mandeha foana , ka izy natao handamina ny fanjakana indray no namaha-tena = Nobedain’i Baroa ny vahoakan’Andriandranolava , satria nahoana ? Ny vitsy no mihinana ny be . Ny vitsy ihany koa ho an’ny maro . Ny madinika hanin’ireo vaventy ; ka nilaza lainga Baroa rehefa nifanatsafa tamin’Andriandranolava . Izay no niavian’ilay fitenenana hoe : “ Fanjakan’i Baroa ” ; samy maka ho azy . Inoako fa mbola miriaria any ny taranany ary mbola manao ny fanaon’io Baroa io , amin’ny endriny hafa . Milevina ao Andraomara avaratry Ambohimalaza izy .
Andao isika hiverina amin’ny tantara . Tsy nisy olon’ny fahagola ; 600 na 700 , akory , izay nofehezin’ireo andriana ireo ; tamin’ny vohitra na tanàna iray ; ka nanaiky azy ho lehibe mpitarika . Ny andriana izany teto no nasolo ny zokiolona . Andrianizinizina no nosafidiana ho tanjona amin’ity tantara ity : 1200 - 1300 . Ny taranany no nifandimby nitondra fahefana , izay mbola omena antsika ao aoriana kely . Tsy mba nanan-kery ho an’ny hafa ny fahefany ; fa teo aminy ihany . Nahatratra tany amin’ny 800.000 - 970.000 , tany ho any ireo olon’ny fahagola ireo izay nanerana ny Nosy . Mampieritreritra eto na tena Fanjakana no notadiavin’ireo olon’ny fahagola naningana ireo na ny Fianakaviany ? Eo amin’ny fisandratana no tiako hambara . Nikisaka niandalana izy ireo ary nahenika ny Nosy manontolo mihintsy . Samy nanana ny fahaleovantenany ; saingy naneho ahiahy ny amin’izay mety hisian’ny fanafihana . Vokatr’izany dia tao Fanongavana , na ihany koa tao Angavo , na io tany Ambohitsitakatra , na tany Anerinerina ; no nanorenan’izy ireo ny fanjakany . Efa nahitana fivoarana kosa ny fototra naha olona azy ireo , tsy tahaka ny teo aloha . Hita taratra ihany indraindray ny fanehoana ny hafa ho fahavalo ka nahatonga fifandrafiana tsy indraindray ihany anefa . Mbola nifanambady anaka ihany koa ireo vondron’olon’ny fahagola tsy mitovy fihaviana , tsy mbola nisy olana teo amin’ny fihavanana , na izany aza nitandrina mafy izy ireo ; ka nahatonga ny olona tsirairay hanao fati-dra , tahotra ny amin’izay ho mety fivadihana tampoka . Azo ambara ho nirindra tsara ihany anefa ny fifampitondrana , ka tsy nahafoana ny zoky alohan’ny zandry ; na dia teo aza ny lamina vaovao hitan’ireo efa nazava saina sy natsilo teo amin’ny fahefana .
Andeha omena antsika ny tetiaram-pahefana , miainga avy an’Andrianizinizina .

93

Ny Andriana Toerana nanjakany
Andrianizinizina Fanongoavana
Andrianalinalina Fanongoavana
Andrianamponga Fanongoavana
Andrianamboniravina Ambatondrakorikia
Andriandranovola Ambatondrakorikia
Rafandrandava Ampandrana
Ramasindohafandrafana Ampandrana
Rafandrampohy Ampandrana
Rafandramanenitra Ambohimasimbola
Rangitamanjakatrimovavy Merimanjaka
Rafohy Alasora
Andriamanelo Alasora
Ralambo Ambohitrabiby
Andrianjaka Antananarivo
Andriatsitakatrandriana Antananarivo
Andriantsimitoaminandriandehibe Antananarivo
Andriamasinavalona Antananarivo
Andrianjakanavalomandimby Antananarivo
Andrianavalonibemihisatra Antananarivo
Andriambalohery Antananarivo
Andrianamboatsimarofy Antananarivo
Ramaromanompo Fenoarivo
Andriantsimitoviaminandriana Ambohimanga
Andriambelomasina Ambohimanga
Andrianjafy Ambohimanga
Andriatomponimerina Ambohidratrimo
Andriantrimonibemihisatra Ambohidratrimo
Andriamananimerina Ambohidratrimo
Andriambelo Ambohidratrimo
Ramananandrianjaka Ambohidratrimo
Rabehety Ambohidratrimo
Andrianavalomanotrinimerina Ambohidratrimo
Andriambonimena Alasora
Andriamohara Alasora
Andrianavalonjafy Alasora
Andrianampoinimerina Ambohimanga / Antananarivo
Radamalahimanjaka Madagasikara

94

Ranavalomanjaka Voalohany Madagasikara
Radama Faharoa Madagasikara
Rasoherimanjaka Madagasikara
Ranavalomanjaka Faharoa Madagasikara
Ranavalomanjaka Fahatelo Madagasikara

Eto kosa dia miangavy anao aho mba haharitra kely , raha tianao hazava ny tantara . Io tabilao io , no fototry ny fanadihadihana ; miainga eo ny fikarohana sy ny tantara (51) . Ampifandraiso amin’ity fikarohako ity izany :
* Ny taon-jato faha 13, ny taona 1220 - 1320 , dia Andrianerinerina : no nanjaka teto Imerina voalohany. Nodimbiasan’Andriananjavona : 1320 - 1350 izay nifidy an’Angavo Atsinanana, hanjakana. Andrianamponga : 1350 - 1380, indray avy eo no nanjaka ka nanorina ny fanjakany tao Fanongoavana, izay nodimbiasan’Andrianamboniravina: 1380 - 1400, izay nanjaka tao Ambatondrakoriaka. Andriampandrana : 1400 - 1420 , kosa no nandimby azy ka nifidy ny tao Ampandrana atsimo , hanjakany, ary nifandimby nitondra sy nanjaka teto Imerina fehizay ny taranany:
Rafandrandava : 1420 - 1440
Ramasindohafandrana : 1440 - 1450
Rafandrampohy : 1450 - 1480
Rafandramanenitra : 1480 - 1500, izay naka vady an-dRafaramahery, ka niterahany an- dRafohy : 1500 - 1520 , ary Rangita : 1520 - 1540, nanambady an-dRatsiseranina no namarana ny fanjakana tao Ampandrana , satria izy dia nanorina ny fanjakany tao Imerimanjaka.
Ny taranak’i Andrianamboniravina sy Andriampandrana no niandohan’Imerina izay nandova fanjakana, fa ireo taranaka izay nanoa kosa dia lasa namonjy an’i Bezanozano sy tany Maroantsetra; dia ny taranak’i Andrianoranorana sy Andriandranando .
Nizara vohitra 4 lehibe ny teto am-povoan-tany ary samy nanana ny Mpanjakany sy ny rafi- panjakany izay nifampifehezany ny fanjakana tsirairay avy.
Ny tao Imerimanjaka ( Ampandrana ) :
Rafohy sy Rangita , no vy nahitana ny Fanjakana arindra teto Imerina, Izay Fanjakana nifandovana. Roa ny zanaky Rangita nandova Fanjakana, ka ny zokiny Andriamanelo , aloha no tompony ka nampanjakaina, vao ny zandriny Andriamananintany. Saingy maty izy io, fa ny zanany Andrianamboninolona dia nanjaka teny Analamanitra fahiny na Ambohitrombihavana amin’izao fotoana izao , ka tsara ny manamarika an’izany, izay marihako etoana fa tsy moramora ny nahitana ny tantara .

95


Ny tao Alasora :
Andriamanelo : 1540 - 1575 .
Maitsoanala, zanakavavin’ny Mpanjakan’Ambohidrabiby, no vadiny. Izy no nampiray ny Fanjakan’Ambohidrabiby amin’ny Alasora ho Fanjakana iray. Naharitra 35 taona no nanjakany.
[ Indro misy fanampin’ny tantara , izay tsy tokony ho adinoina ho an’ny taranaka . Hita sy voatahiry tao amin’ny tranokalan’ny Minisiteran’ny Kolontsaina ]
Lasa mpanjakan’Alasora i Andriamanelo, zana-dRangitamanjakatrimovavy, rehefa naharesy sy nandroaka ireo vazimba tao. Fomba nentiny nampitombo sy nanitatra ny fanjakany avokoa na ny ady nampiasa hery na ny fitadiavana fihavanana amin’ny alalan’ny fanambadiana ifanarahana. Noho izany indrindra dia nanatona an-dRabiby tao Ambohidrabiby i Andriamanelo mba hangataka an- dRamaitsoanala zanakavavin-dRabiby ho vadiny. Neken-dRabiby izany na dia napetrak’Andriamanelo ho fepetra aza ny handraisany izy sy ny taranany ny fanjakan’Ambohidrabiby , ao aorian-dRabiby. Tamin’ny andron’Andriamanelo no nahitana voalohany ny fandrendrehana sy ny fanefena ny vy , ary tany Amoronkay, atsimon’i Mantasoa, no nangalana izany vy izany. Nampiasain’ny olona tao Ambohidrabiby , ho fanamboarana taozavatra ny vy: angady nihadiana ireo hady natao manda, fisisika namakiana ny vaingam-bato nanaovana : fasana ; lefona; rojo namatorana olo-meloka ; fantsika namantsihana lohan-trano; hidin-trano savily; karetsaka; fanalahidy…; fitsindrona nitonoan-kena sy kitoza, …
Niteraka an-dRalambo ihany Andriamanelo sy Ramaitsoanala nony farany na dia nanana olana tamin’ny fiterahana aza. Teraka ny voalohan’ny volana Alahamady tao Ambohibaoladina, tsy lavitra an’Ambohimalaza, izy ary lasa mpanjaka , nandimby an-dRabiby raibeny , tamin’ny taona 1575.
Nataon-dRalambo ho renivohitr’Imerina i Ambohidrabiby mba hahamafy orina ny fanjakany. Bibidia ny jamoka tamin’izany. Novain-dRalambo ho omby ny anarany ary nampianariny hamolaka io biby io sy hihinana ny henany ny olona.

Ny tao Ambohidrabiby :
Ralambo : 1575 - 1610
Zanak’Andriamanelo, nisolo an-drainy ary nanjaka tao 35 taona ihany koa. Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina izy ary namerina indray an’Ambohitrabiby ho renivohitry ny Fanjakany izay nafindran-drainy tany Alasora. Izy ihany koa no nampihinana ny henan’ny Jamoka na Omby voalohany ny vahoakany.
Nahery ny Fanjakany noho ny fananany basy. Izy no vy nahitana ny firavoravom-panjakana natao hoe : « Fandroana » na ny « Asaramanitra » ; azo lazaina fa niadana ihany ny fitondrany satria tsy mbola nisy fikomiana firy sy fifandrombaham-pahefana tamin’izany . Fa tena fifandimbiasam-panjakana .

96


Nanambady an-dRabehavina izay zanak’anabavin-dRabiby izay nanana anjara fanapahana tao Kaloy tamin’Andriamamilazabe , andriana avy eny Vodivato Ralambo. Niteraka mianadahy dia : Ravaomasina sy Andriatompokoindrindra izy ireo. Noho ny tenin’Andriamanelo dia niroso tamin’ny fanambadiana an-dRatsitohina izay zanak’anabavin-drainy ihany koa izy avy eo ary dia niteraka an’Andrianjaka. Ralambo ihany no nandamina ny fitoeran’ny olona tao an-tanàna.
Naoriny teo an-tampon-kavoana , ampovoan-tanàna avy any atsinanan’ny kianja fikabariana ny lapa nitoerany. Napetrany manodidina azy kosa ireo havany sy ireo olom-panjakana ary ny sasantsasany amin’ny vahoaka. Ny Zanakarivo na zana-bahoaka , izay mpanompon’ny mpanjaka rahateo no nataony teny amin’ny ilany atsinanana. Ireo mpanolotsain’ny mpanjaka na ny Zanadonia , taranaka fahafito, taranak’Andriandoria no tamin’ny ilany avaratra. Ny Ambodifahitra no tamin’ny tapany atsimo. Nofaritan-dRalambo ho fankalazana ny fetin’ny fandroana ny volana alahamady. Fanazavana ny volana alahamady hita eny Ambohidrabiby : Nitondra fiovana teny Ambohidrabiby ny mpanjaka Andrianampoinimerina tamin’ny fotoana nanjakany teto Imerina. Napetrany teny Rasendrasoa vadiny voalohany, izay milevina ao amin’ilay fasana eo akaikin’ny fasan-dRabiby ilay razan’andriana .
Nanjary feno trano ny tanàna. Niorina koa ny tsena teny an-toerana. Nataon’Andrianampoinimerina hoe : « Hasin’Imerina » i Ambohidrabiby tamin’ny taona 1797 noho izy naneho fiombonana sy fitambarana. Nisafidy ny ho hovalahy kosa ny olona teny fa tsy nety natao andriana.
Ny tao Analamanga :
Andrianjaka : 1610-1630
No nandova Fanjakana, te hametraka an’Analamanga ho renivohi-panjakany ka nanafika ny Vazimba tao. Resiny noho izy nampiasa vy manidina ( Lefona )
Nametrahany 1000 lahy ary raikitra ho Antananarivo noho izy an-tanàn’ny arivo. Nonina sy nanjaka nandritra ny 20 taona. Nilamina ny fitondrany ary tsy nisy tomika , satria niadana ny ambanilanitra . Nifandimby nitondra izany ny taranany, Nandimby an-drainy Andriantsitakatrandriana : 1630 - 1660 , nanao ny zandriny Andrianjakanavalona tetsy Alasora ho fahavalony. [ Miteraka ady hevitra ny mahakasika ny daty nanjakan’ireo mpanjaka ireo , fa asiana tovana izy ity , ka samy mandray izay tandrifiny fa ny ahy , dia fikarohana niainga hateo amin’ny mpanjaka Andrianerinerina : 1220 - 1320 , ny kajy ; ary tsy nivaona izany ]
Raikitra ny ady. Resy ity zokiny, ary ny mpandresy kosa niova ho Andriamasinavalona : 1675 - 1710 , Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina noho ny fananany an’ilay mpanolotsaina avo lenta sy hendry ary lalin-tsaina , dia tsy iza fa Rainandriamampandry.


97
Tia zanaka loatra ka nizara efatra ny Fanjakany tamin’ireo zanany na dia efa nanarin-dRainandriamampandry aza. Fahoriana ho an’ny vahoaka izany noho ny ady an-trano niseho voalohany teto amin’ny tantaran’ity Nosy mamitsika ity . Nanjaka 35 taona izy.
( Fanamarihana: Noheverina ho teo anelanelan’ny taona : 1630 - 1660 no nanjakan’Andriantsitakatrandriana izay nandimby an’ Andrianjaka rainy. Ary ny mpandova azy Andriantsimitoviaminandriandehibe dia azo heverina ho teo anelanelan’ny taona : 1667 - 1675.
Andrianjakanavalona , izay zandrin’Andriatsitakatrandriana dia nanjaka tamin’ny taona : 1675 - 1710. Izy ilay niova ho Andriamasinavalona. Azo heverina fa efa nisy Fanjakana roa izay nisian’ny ady an-trano teo amin’ireo Mpanjaka mpihavana ireo.[7].)
Mbola nizara Vohitra 4 lehibe , ny teto Imerina, saingy Ambohimanga sy Antananarivo , no nisolo an’Imerikanjaka sy Analamanga , satria voafafa tao anatin’ny tantara saingy tsy hay kosehina kosa .
Ambohimanga :
Vohitra iray natao hoe : Ambohitrakanga , izy io fahizay satria feno hadivory sy rakotra ala ary zava-maniry dia tao ary nisy vorona mitovy amin’ny akoho atao hoe akanga , ary tena feno azy tao fahizay . Avo dia avo ny toerana ary nahatsinjovana ny vohitr’Analamanga fahiny sy ny lemaky Betsimitatatra ary Laniera .
Ireto Mpanjaka ireto izay nanomboka hatreo amin’ny nizaran’Andriamasinavalona ny taona 1710 ny Fanjakana , tamin’ireto zanany 4 sy noho Ambohimanga nipoiran’ilay Mpanjaka tokana teto amin’ity Nosy ity dia novinavinaina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ny nanjakan’izy ireo teto Ambohimanga. Andriatsimitoviaminandriandrazaka, izay zanaky Andriamasinavalona ary no nanjaka tao Ambohimanga , rehefa nozarain’ity rainy ny Fanjakana. Ankeviny ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1730 , no nanjakany, ary naharitra 20 taona izany. Azo heverina fa nanjaka tao anaty fahasarotana izy noho ny ady an-trano nihanahery vaika tokoa. Nondimbiasan’Andriambelomasina izay zafikelin’Andriamasinavalona, anefa Andriatsimitoviaminandriandrazaka , izay heverina ho teo anelanelan’ny taona 1730 - 1770 , no nanjakany ary naharitra 40 taona teo ho eo no naharetany. Andrianjafinandriamanitra , no nandimby ity rainy izay teo anelanelan’ny taona 1770 - 1787 izay nanjaka 17 taona.
Antananarivo :
Andrianjakanavalomandimby Teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , no nifidy an’Antananarivo , rehefa nozarain’Andriamasinavalona rainy ny Fanjakana.


98

Tsy adino akory Andrianamboatsimarofy , izay tsy fantatra marina ny fotoana nanjakany noho ny fanjavonan’ny tahirin-kevitra momba azy . Fa nalefa sesitany na maty tany Fenoarivo izy ary nondimbiasan’Andrianampoinimerina izy avy eo.
Ambohidratrimo :
Andriandambonavalona , no nanjaka tao. 1710 -…
Andriamananimerina nondimbiasan’Andrianavalonimerina
Tsy azo adinoina anefa ireo Fanjakana nadinika nahazo aina tao anatin’izany ady an-trano izany. Izay nanerana ny tanàna teto Imerina :
Andrianatoara : 1720 - 1735 , izay nanjaka tao Alasora
Ratsimanjaka : 1712 - 1740 , nanjaka tao Anosiarivo
Andriampalimanana : 1747 - 1759, nanjaka tao Tsirangaina
Ramaromanompo : 1763 - 1780, nanjaka tao Fenoarivo
Andrianamboniravina : 1750 - 1770 sy Andriandranovola : 1770 - 1785 , nanjaka tao Ambohimasimbola
Andrianamponga: 1769 - 1785, nanjaka tao Fanongoavana
Ny tao Arivonimamo : ( Imamo )
Andriambahoakafovoanitany nanjaka tao Manazary, izay nondimbiasan’Andriatsiahofa
Andriamanjakatokana , izay hafa reny kosa no nanjaka tao Ambohinihaza
Andriantomponimamo , no nanjaka tao Ambohitromby.
( noheverina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ihany koa no nisian’ny Fanjakana nadinika tany Imamo. Nanafika an’ireo Fanjakana nadinika sy nitsitokotoko ireo Fanjakana 4 lehibe. Izay rainy sy zanany ary rahalahiny. Ka te hamondrona azy ireo ho Fanjakana tokana sy lehibe teto Imerina. Naharitra teo anelanelan’ny taona 1540 - 1787 izany hoe : 247 taona ny ady an-trano teto an’ivon’ity Nosy ity.
[ Ity misy fanampin’ny tantara , toa mampisalasala raha ny vokatry ny fanadihadihana, kanefa mamantsika tanteraka sy mampitombina ny tantaram-pirenena ihany . Izy ity dia nokarohiko tao amin’ny Tantaran’andriana , izay nosoratan’i Pere Callet , amin’ny maha Vazaha Frantsay azy dia atahorana ihany ny mety ho tsy fifanojoan’ny lova-tsofina sy ny soratra ary ny mety ho naha samy hafa ny fanambarana tamin’ny tanàna roa na telo na maromaro ]
Andriana tao Fondanitra ao Mamo :
Andriantomponifonesandahilehibe
Andriantomponatsimondrano
Andrianatodimangampivovo
Andriamarotafika
Razakanatrimo , izy dia zafin’Andrianatodimangampivovo , izay nanjaka tao Ambohitrambo na ( Imamo ) Ankehitriny .


99
Raha jerena tsy mitongilana anefa ny tantara , dia : Io Razakatrimo io kosa no vadin - dRamasidrazana, zanak’anabavin’Andrianampoinimerina ; izay niteraka an-dRamoma ka nanjary Ranavalona Faharoa taty aoriana .
Andrianamboarinandriamanitra, dia zana-drahalahin’Andriampoetsakarivo , izay tokony handova fanjakana .
Andriamarobasy dia mpanjaka tao Sahavondronina ny taona 1758
( Ambohitrambo sy Arivonimamo Atsinanana )
Andriandailoza , nanjaka tao Volafotsy ny taona 1758
Ravaomanjaka ihany koa , izay zanakavavin-dRamaromanompo , dia lasa vadin’Andrianampoinimerina .
Andriampoetsakarivo , nanjaka tao Ambohibeloma ( Miarinarivo ) ny taona 1758
[ Ity ambara sy tantaraina eto kosa , dia fanampim-panazavana mba hampahazava ny tantara teo aloha : Hatreto dia ny lafiny ara-tantara sy ara-kolontsaina no nahafantarantsika an’Ambohidrabiby toy ny hoe teo Ambohidrabiby no nankalazaina voalohany taty Imerina ny Fandroana sy Alahamady, teo Ambohidrabiby no nipoitra ny anarana hoe « omby », « Imerina » ary « Ambaniandro » ; eo Ambohidrabiby no tenomina ny lamban’ny mpanjaka merina nifandimby ary Ambohidrabiby dia iray amin’ireo tendrombohitra 12 masina eto Imerina. Anio kosa dia hamantatra an’Ambohidrabiby amin’ny lafiny arkeolojika isika satria ; dia manana ny mampiavaka azy eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojia.
Marihina fa ny rovan’Ambohidrabiby dia faritra iray ao antampon’ny vohitr’Ambohidrabiby, faritra izay nisy ny lapan’ny mpanjaka, ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny fasan’ny mpanjaka mianakavy nanomboka ny taonjato faha-16 aty aorian’i Jesoa Kristy Tompo . Indreto ny santionany mampiavaka ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika : Ny Rovan’Ambohidrabiby izay miendrika efa-joro , dia misy fidirana na fivoahana miisa 4 ka misy fidirana iray avy amin’ny ilany avaratry ny rova, amin’ny ilany atsimon’ny rova, amin’ny ilany atsinanan’ny rova ary amin’ny ilany andrefan’ny rova. Ny mpanjaka Rabiby tamin’ny taonjato faha-16 , taty aorian’i Jesoa Kristy Tompo, no nampanao ireo fidirana na fivoahana miisa 4 ; amin’ny rovan’Ambohidrabiby, satria nirariany mba hivelatra amin’ny vazantany 4 eto Madagasikara ny fanjakana naoriny. Toa tanteraka izany firarian’i mpanjaka Rabiby izany satria tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ) dia lasa renivohitra ny “ Fanjakan’andriana merina ” ny vohitr’Ambohidrabiby ary Ambohidrabiby no renivohitra “ voalohany ” ny fanjakàn’andriana merina, fa talohan’izany dia “ fanjakana vazimba ” no nisy taty anivon’ny riaka. Ary tamin’ny taonjato faha-19, izany fanjakàn’andriana merina izany dia niofo ho lasa “ Fanjakan’i Madagasikara ” rehefa nanoa ny “ Fanjak’andriana merina ” ny fanjakàna tamin’ny faritra sy foko maro teto Madagasikara.

100
Heverina koa anefa fa natokana hidiran’ny karazan’olona araka ny andraikiny sy ny satany ary ny fombafomba sy fady ny tsirairay amin’ireo vavahady miisa 4 tamin’ny rovan’Ambohidrabiby ireo. Ohatra amin’izany, ny vavahady amin’ny ilany avaratra amin’ny rovan’Ambohidrabiby dia natokana hidirana sy hivoahan’ny Mpanjaka mianakavy sy ireo vahiny manankaja mitsidika ny Mpanjaka. Ohatra amin’izany koa, mety ho amin’ny vavahady amin’ny lafiny atsimo sy lafiny andrefan’ny rova no havoaka ireo heverina fa zavatra maloto avy tao anaty rova. Tsy toy izany kosa ny zava-misy amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa eto Imerina satria dia saika fidirara na fivoahana miisa 2 ihany no idirana sy ivoahana ao amin’ireo rova. Ohatra, hoan’ny Rovan’Ambohimanga , dia miisa 2 , ny fidirana na Fivoahana na vavahady ao anaty rova ka ny iray fefy avaratra ny rova ary ny iray eo atsimo andrefan’ny Rova. Hoan’ny Rovan’Antananarivo dia miisa 2 ny vavahady ka ny iray eo avaratry ny rova ary ny iray ao atsimon’ny Rova. Tsy mitovy ny haavon’ny faritra ao anaty anaty rovan’Ambohidrabiby. Ahitàna an-tanatohatra miisa 3 ny faritra ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny ilany avaratra manontolo manamorina ny lalana, ny ilany atsinanana manontolo, ny ilany atsimo atsinanana, ary ny ilany avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby izay misy ny mozea ankehitrio sy ny fasan’i Rasendrasoa vadin’Andrianampoinimerina ; dia avo 1 metara , mihoatra amin’ny toerana misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo ary ny kianja fikabariana sady famonoan’omby ao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby dia iva mitaha amin’ny faritra misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo ary ny kianja. Marihina anefa fa tamin’ny taonjato faha -16 nanjakany Rabiby sy Ralambo dia heverina fa mitovy haavo ny faritra misy ny fasan’i Rabiby sy Ralambo, ny faritra misy ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny faritra nisy ny lapa , izay misy ny mozea ankehitrio , izany hoe ny haavon’ny faritra tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia tsy mihoatra ny haavon’ny kianja manoloana ny fasana misy ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo izay ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny faritra andrefan’ny fasana misy an-dRabiby sy Ralambo kosa , dia mety ho efa iva mitaha amin’ny faritra misy ireo fasana ireo. Azo eritreretina ihany koa fa tamin’ny vanim-potoana nampitovy haavo ny faritra nisy ny lapa sy nisy ny fasan’ny mpanjaka tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia mety ho efajoro ny endriky ny rovan’Ambohidrabiby tamin’izany . Tamin’ny taonjato faha- 18 , tamin’Andrianavalonimerina nanjaka teo Ambohidrabiby na tamin’Andrianampoinimerina : ( 1787-1810 ) no nampiakarina ho 1 metatra , ny haavon’ny lafiny avaratra, atsinanana, atsimo ary avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby araka ny ahitatsika azy, izay nisy ny lapa sy ny fasan’ny vadiben’Andrianampoinimerina.

101
Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby no tsy nahitàna fampiakarana haavo. Izany fampiakarana 1metatra , ny haavon’ny faritra sasany tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany dia nitarika ny fanaovana rarivato ny sisin’ny kianja fikabarian’ny mpanjaka eo afovoan’ny rovan’Ambohidrabiby sy ny fanasiana rarivato manodidina ny faritra ivelan’ny rovan’Ambohidrabiby amin’ny sisiny avaratra, ny sisiny atsinanana ary ny sisiny atsimo. Tsy mba nahitàna rarivato kosa ny sisiny andrefan’ny rovan’Ambohidrabiby. Mety ho nahatsikarika fiovana ihany koa isika ankehitriny ,raha ny faritry ny rovan’Ambohidrabiby no jerena , tsy lasa efajoro intsony, satria ny faritra eo andrefan’ny fasan-dRasendrasoa dia tsy tafiditra anatin’ny rarivato mamefy ny sisin’ny rova. Azo heverina fa finiavan’ny mpanjaka taty aoriana hampisongadina ny maha ambony laharana azy mitaha amin’ireo mpanjaka tranainy teo no anton’izany fampiakarana haavo ny toerana misy ny lapa tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany. Na dia izany aza, notazomina ho faritra iva indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby ny ilany andrefan’ny fasana nitoera nametraha an- dRabiby sy Ralambo, izay toa maneho sy manamarina fa ny andrefana no toerana fanariana ny maloto , na ireo karazana fako na ny rano maloto ihany koa , teo amin’ny Ntaolo fahizay malagasy. Eo amin’ny lafiny avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby no nisy ny lapan’ny Mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Izany dia ahitàna taratra fa nanome lanja manokana ny zoro avaratra atsinanana izay antsoina ihany koa hoe :
« zoro firarazana » na « zoro alahamady » ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Ny “ alahamady ” dia heverina ho “ anaram-bitana ” no nanaovan’i Rabiby azy tany am-boalohany vao lasa anaran’ny volana voalohany ; amin’ny volana 12 , ao anatin’ny taona. Marihina fa teo amin’ny fandaminana ny toerana iray dia noheverin’ny Ntaolo Merina ho toeran’ny fahefana ara-politika sy ny haja ny lafiny avaratra ary toeran’ny fahamasinana ny lafiny atsinanana. Koa ny zoro avaratra atsinanana izany no fihaonan’ny fahefana politika sy ny fahamasinana . Ao anaty rovan’Ambohidrabiby , any andrefan’ny lapan’i mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo no misy ny fasan’i mpanjaka Rabiby sy ny fasan’i mpanjaka Ralambo , ary ny fasan’andriana. Izany hoe tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia ny velona no nipetraka amin’ny lafiny atsinanana ary ny efa nodimandry kosa no napetraka amin’ny lafiny andrefana. Mifanohitra amin’izany kosa anefa no nisy teo amin’ireo tendrombohitra roambinifolo masina aty Imerina niorina tato aorian’Ambohidrabiby toy ny rovan’Antananarivo, rovan’Ambohimanga, rovan’Ilafy, rovan’Antsahadinta satria , dia eo antsinanan’ny lapan’ny mpanjaka na eo avaratry ny lapan’ny mpanjaka no misy ny fasan’ny mpanjaka.


102


Amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 eto Imerina , dia manaraka fenitra ny filaharan’ny fasan’ny mpanjaka sy fasan’andriana izay mitandahatra avaratra-atsimo, koa ny fasan’ny mpanjaka tranainy indrindra na ny fasan’ny andriana ambany laharana indrindra no amin’ny atsimo indrindra ary ny fasan’ny mpanjaka farany , na ny fasan’ny andriana ambony laharana no amin’ny avaratra indrindra. Hoan’ireo fasana mitandahatra avaratra-atsimo ao anaty rovan’Ambohidrabiby kosa dia misy mampiavaka azy manokana satria dia ny fasan’i mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany vavy iray , anisan’izany tena tsy foiny , no amin’ny lafiny atsimo indrindra, tsy izany ihany , fa eo avaratr’izany ny fasan’Andriandambotanimanjaka sy Ramaintsoakanjo sy Rabiby , Mety ho hitatsika ary amin’ny avaratra indrindra ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’Andrianampoinimerina. Ralambo anefa nanjaka tao aorian’i Rabiby raibeny. Azo heverina fa noho ny antony manokana dia tsy natao teo avaratry ny fasan- dRabiby ny fasan- dRalambo fa natao teo atsimo. Toa manamarina fa araka ny anarantany, Ambohidrabiby dia vohitry Rabiby fa tsy vohitry Ralambo. Ny rovan’Ambohidrabiby dia nahatahiry ny endriky ny fasana taty Imerina nanomboka tamin’ny taonjato faha - 16 ka hatramin’ny taonjato faha -19. Hita ao ny fasan’i Mpanjaka Rabiby sy Ramaitsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny niorina tamin’ny taonjato faha -16, aty aorian’i Jesosy Kristy Tompo , fasana iva tsy misy an-tanatohatra ary voadidina rarivato madinika tsy voapaika. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy i Rabiby sy Ramaintsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny.
Ireo fasan’ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny fasan’ny zanany vavy, fasana niorina tamin’ny taonjato faha -17 kosa , raha am-pitahaina amin’i fasan - dRabiby , dia avo, ahitana an-tanatohatra iray , voarary vato lehibe tsy voapaika ny manodidina. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany . Hita ao koa ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’i Mpanjaka Andrianampoinimerina sy ireo taranany, niorina tamin’ny taonjato faha -19 , aty aorian’i Jesosy kristy, fasana nitambarambe, avo mitaha amin’ny fasan-dRabiby sy Ralambo, ahitana an-tanatohatra roa , voadidina rarivato lehibe voapaika ary misy tranomasina. Tsy fahita amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa izany fiarahan’ny fasan’ny taonjato faha -16 sy faha -17 ary faha -19 , amin’ny toerana iray izany. Ny fihadiana lavaka natao tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia nahitàna vokatra maro. Santionan’izany ny fihadiana lavaka teo amin’ny kianja famonoana omby manoloana ny fasan-dRabiby dia nampiseho masoandro ireo akorandriaka maro izay karazan’akorandriaka nampiasaina ho vola fifanakalozana ara-barotra taty amin’ny faritry ny ranomasimbe indiana nanomboka ny taonjato faha -5 , talohan’i Jesosy Krisy ka hatramin’ny taonjato faha -13 , taorian’i Jesosy Kristy. Midika fa efa nifandray ara-barotra tamin’ny ranomasimbe indiana ireo vazimba ireo saingy tsy mbola nampiasa ny vola vy.

103
Azo heverina fa ireo manendy , na vazimba mponina teo Ambohidrabiby talohan’i nahatongavan-dRabiby no nampiasa izany akorandriaka izany. Manarak’izany, teo amin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapany Rabiby sy Ralambo amin’ny ilany avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby, rehefa nohadiana 1m70 , dia nahitàna taolan’ondry sy taolan’omby maro ary lavenona izay porofo fa nahandro sy nihinana ondry ny Mpanjaka Rabiby sy ny ankohonany ary nihinana omby ny Mpanjaka Ralambo sy ny ankohonany tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Farany, nahitàna vakimbilani-tany voaloko manjarano misy haingony na tsy misy haingony maro ihany koa ny fihadiana lavaka 1m70, tamin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapan’ny mpanjaka Rabiby sy Ralambo tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Fehiny, ireo ohatra vitsy notanisaina etsy ambony dia ahitàna fa miavaka eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika. Mbola voatazona sy voatahiry mandraka ankehitrio ny fandaminana sy ny fanorenana tao anaty rovan’Ambohidrabiby tamin’ny andron’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo, fandaminana izay manana antony ara-pinoana sy araka ny hasina sy araka ny fanandroana ary araka ny fijery ny tontolo , fanao tamin’ny taon-jato faha -16 , taty Imerina. Satria Ambohidrabiby no renivohitra voalohan’ny fanjakan’andriana merina tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ).
Hita anefa fa tsy nitovy tamin’ireo lamina ara-panorenana nisy tao androvan’Ambohidrabiby ny fandaminana ny fanorenana tao anatin’ireo rova niorina taty Imerina tao aorian’i mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo.
Araka izany, azo heverina fa nisy nanova ny fomba fandaminana ny tontolo araka ny fanaon’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo. Ao anatin’izany anefa dia nametraka ireo mpanjaka nifandimby fa maro ny vohitra saingy Ambohidrabiby no « hasin’Imerina » Nalaina teo amin’ny = Firaketana : Ny Mpitandrina ; Ravelojaona . Ny nizara ny tantara kosa : Atoa Rainianjalahy Malagasy , teo amin’ny seraseran-tsosialy : Ifalina Kaonty Faharoa. Ny mpanoratra kosa no nanao ny fikarohana sy ny fanadihadihana ]

Fasan’Andriamanelo etsy Alasora Fasan-dRalambo etsy Ambohidrabiby

104

Ilay nampihinana ny Jamoka ny olona tao Ambohidrabiby


Miteny ho azy ny sary nindramina sy nalaina


Ambohimanga na ny vavahadiny Ny andevo namidy tamin’izany

105
Tsy namela dindo ireo olon’ny fahagola sy izay nanodidina azy rehetra . Tsy hay vakiana ihany ireo soratra teny amin’ny harambato na lava-bato nisy azy ireo . Nampananosarotra ny fikarohana izany . Ireny fasana lazaina fa fasam-bazimba aza moa tsy sahy nanaovana fikarohana .
D . Ny Vanim-potoanan’ny andalam-piraisana :
Nihamaro ny mponina , tsy hita intsony fa zary nihalefy ; ilay tena fihavanana
Nahazatra sy nampiharina teto anivon’ny riaka . Raha 390.000 ; ny mponina nahenika ny Nosy tamin’izany ; dia efa nahatratra teo amin’ny 700.000 - 1.000.000 ; tany ho any kosa izany , teto amin’ity vanim-potoan’ny andalam-piraisana ity . Noraisaina teo amin’ny taona 1500 - 1895 . Izany hoe ; ny taon-jato faha 17 - 19 ; izany . Andao aloha ho jerena ireo antoko telo lehibe teto amin’ny fanjakana Malagasy ireo dia :
D1 = Ny andriana
Tsara ny hiresahana azy ity , noho izy nanana anjara toerana lehibe teto amin’ny Firenena Malagasy . Ny teny hoe andriana dia manana heviny roa: ny voalohany dia hoe Andry, izay manana ny lanjany tokoa teo amin'ny Olon’ny fahagola, satria ny tranon'izy ireo dia misy andry iray lehibe eo afovoany izay ianteheran'ny trano iray manontolo. Ny andriana ary dia ilazana olona azo ianteheran'ny maro. Amin'ny heviny faharoa, ny hoe andriana dia ilazana koa toerana azo atoriana. Zava-dehibe teo amin'ny Ntaolo tokoa fahizay ny fandriam-pahalemana ka na ny fototeny aza dia andry. Ilazana koa izany fa ny andriana dia olona azo ianteherana amin'ny fandriam-pahalemana. Marihina anefa fa ny teny hoe andriana dia saika fahita amin'ny anaran'ny olona rehetra na fianakavia-mpanjaka, na hova na mpanompo. Izany hoe tsy teny natokana hampiasain'olom-bitsy ny hoe andriana fa azon'ny rehetra ampiasaina tsara. { Andriana arivo Fanomezantsoa Raphael }. Tany am-boalohany, ny teny hoe andriana dia ilazana ireo olona ianteherana, koa ny raim-pianakaviana rehetra na lehiben'ny fianakaviana dia andriana avokoa. Io ilay vanim-potoana voatazon'ny fitenenana hoe : " samy andrian-ko azy ” . Tato aoriana anefa, rehefa nihamaro ny olona ka nilaina ny fandaminana ny fiaraha - monina dia nifamory ny olona ka nifidy andriana iraisana. Io andriana iraisana io dia izay be taona indrindra teo amin'ny fiaraha-monina noho izy noheverina ho tompon'ny fahendrena. Mbola voatazon'ny angano izany, ka hoy izy manao hoe : vorona nifidy andriana . Rehefa maty ary ny andriana voafidy dia mifidy andriana hafa indray. Dia toy izay hatrany. Mbola maro ireo foko eto Madagasikara mandraka ankehitriny no manaraka io fomba fifidianana io.
Tato aoriana anefa, natahorana sy nohajaina ireny andriana voafidy ireny, ary nisy tamin'izy ireny no namorona fomba fijery milaza fa ny fahefany dia avy amin'ny zanahary ary ny andriana no itoeran'ny hasina ka tsy nanaiky ny andriana fidina ivelan'ny fianakaviany fa tsy maintsy amin'ny taranany ihany no hipoiran'ireo andriana handimby azy.

106
Nanomboka teo dia tsy nofidiana intsony ny andriana fa nifandovana. Nifandraika tamin'izany, dia nisy ireo taranaka mpanjaka indiana, maley sy arabo avy any ampitan-dranomasina tonga teto Madagasikara nanomboka tamin'ny taonjato fahasivy ( 801 - 900 ) , ka izy ireo koa dia nitonon-tena avy hatrany ho andriana. Teto ary no teraka ny fijery fa ny andriana dia an-tanan-tohatra iray eo amin'ny fiaraha - monina ary ao aminy no akana ny mpitondra lehibe indrindra, dia ny mpanjaka izany. Io mpanjaka io moa dia antsoin'ny teto i Merina koa hoe: ny Andriana. Teraka teto koa ny fijery fa rehefa tsy andriana dia voasokajy ho hova na mpanompo ( andevo ) , izay mbola horesahantsika . Io karazan'andriana io no hita farany erak' i Madagasikara tamin'ny taona 1895 ; nialohan’ny nanjanahan’ny Frantsay .
Marihina anefa fa nisy foko sasany izay tsy nahalala akory ny fisian'ny andriana toy ny foko Tsimihety izany, mitovy zo avokoa ny mponina ao amin'io vondron’olona iray io ka ny zokiolona no mitondra ny vahoaka entina.
Toy izany koa ny vondron’olona ao amin’ny Antambahoaka ; andriana avokoa fa tsy mba nisy hova na mpanompo, saingy mifidy mpanjaka izy ireo. Ho famintinana, dia hoy ny ohabolan'ny Ntaolo teto Imerina : Ny andriana tsy nitrobona avy amin'ny tany, na nitsotsorika avy any an-danitra, fa loharanon'andriana olombelona .
- Ireo karazan' Andriana taty Imerina
Ny andriana lazaina eto dia ilay andriana taranaka. Misy an -tana-tohatra koa anefa ao anatin'io andriana io dia ny andriamanjaka, ny zanaka nateraky ny andriamanjaka, ary ireo andriana havan'andriamanjaka.
Tamin-dRalambo dia namboariny io an-tana-tohatra anatin'ny fiandrianana io mba hisorohana ny ady fanjakana eo amin'ny samy andriana ka nasiany an-tana-tohatra efatra ho an'ireo andriana tsy mahazo manjaka intsony, ka izao ny filaharany araka ny lehibe indrindra mankamin'ny kely indrindra: Ny Andriatompokoindrindra, izany , izy ireo izay tsy iza ; fa ireo taranak'Andriantompokoindrindra, izay zanaka lahimatoan-dRalambo. Ny Andrianamboninolona, izay niteraka ireo taranak'Andrianamboninolona, rahalahin - dray no rafozan-dRalambo . Ny Andriandranando, izay tsy iza fa ireo rehetra izay taranak'Andriandranandobe, izay dadatoan-dRalambo. Ny Zanadralambo izay hita tsara fa mizara ho Zanadralambo amin'Andrianjaka = taranaky ny mpanjaka Ralambo tamin'ny vadikeliny sy ny Zanadralambo , izay tsy iza ; fa izy ireo dia tsy mba taranaky ny mpanjaka Ralambo. Tamin'ny mpanjaka maro, dia nisy ireo olona nisaoran'ny mpanjaka noho ny fahamendrehany koa ; natao ho isan'ny Zanadralambo izy ireny.
Napetraky ny mpanjaka Ralambo araka ny filahatra etsy ambony ny toerana misy ireo sokajin'andriana ireo ka manomboka eo Ambohidrabiby miatsinanana .

107

Ny tanàna nametrahany ireo Zanadralambo naterany no akaiky indrindra an'Ambohidrabiby, eo atsinanan'io kosa no misy ny tandavan-tendrombohitra misy ny Andriandranandobe ; dia i Masinandriana ; Ambohimailala ; Ambohibe Ilafy ary i Manankasina.
Eo atsinanan'ny Andriandranando kosa ny tandavan-tendrombohitra misy ny Andrianamboninolona , dia Ambohitrandriananahary ; ka hatrany Kilonjy ; Ambonisoa sy Viliahazo . Ary farany any amin'ny ilany atsinanana indrindra ny tandavan-tendrombohitra misy an'Ambohimalazabe sy Ambohimalaza. Io fandaminana ny filaharan'ny andriana voarakitra amin'ny fizaran-tany miatsinanana io no mandiso tanteraka ny lovan - tsofina milaza fa tamin'ny mpanjaka Ralambo dia ny Zanadralambo amin'Andrianjaka no ambony indrindra fa ny mpanjaka Andriamasinavalona no nanova izany.
Marihina anefa fa ny mpanjaka sy ny andriana azo asandratra ho mpanjaka dia tsy mba nampidirin-dRalambo tao anatin’izany , fa ivelan'io an - tana - tohatra efatra io, dia ny mpanjaka tenany sy Andriantompokoindrindra zanany ; ary Andrianjaka sy ireo taranany, ary ny Andriandoriamanjaka. Manaporofo izany, fa Andriantompokoindrindra sy Andrianjaka ihany no nanaovan - dRalambo fitsapana satria izy roa lahy ireo no hany manana zo hanjaka tamin'ireo zanany naterany maro, ary izy roalahy ihany no zanak'andriana ankoatr'ireo Andriandoriamanjaka. Midika izany araka izay efa tery aloha fa tsy tamin'Andriamasinavalona akory no nipoitra ny firazanana zanak’andriana hakana ny andriamanjaka fa efa tamin-dRalambo sy talohan'izany ; aza adinoina Fanjakana Arindra izay nataon-dRangita sy Rafohy . Saingy nisy ny Zanakandriana ivelan'ny fanasokajiana azy ireo tamin-dRalambo. Eo amin'ny fizarantany, ny Andriandoriamanjaka sy ny Andrianjaka dia tsy napetra-dRalambo tany amin'ny faritra atsinanana na atsimon'Ambohidrabiby.
Manaporofo izany, ireo andriana nahazo nanjaka tamin'ny mpanjaka Ralambo dia ivelan'ny an - tana - tohatra efatra io, ary izy ireo no nahazo niely patrana sy nonina tamin'ny faritra andrefan'Ambohidrabiby. Andrianjaka sy ny vady aman-janany izay handimby azy ihany no zanaky ny mpanjaka Ralambo napetrany eny am-pita andrefan'Ambohidrabiby, dia teny Ambohimanga izany, fa tato aoriana Andrianjaka rehefa nanjaka vao nianatsimo nankeo Analamanga. Ireo Andriandoriamanjaka izay tsy nanaiky fa hitady fanjakana dia niala teo Ambohidrabiby ka nianavaratra any Andavakisakay sy niakandrefana any Imamo sy Ivonizongo. Ary farany, Andriamanentoarivo izay mpanolotsain' Andriantompokoindrindra dia niala avy any Ambohimalazabe ka avy hatrany dia niankandrefana ary tonga razan'andriamanjaka any Vonizongo. Ireo ohatra telo ireo dia maneho fa misy ireo karazan'andriana izay tsy voasokajy mihitsy ao anatin'ny an-tana-tohatra efatra nataon-dRalambo noho izy ireo natao hanjaka ary ny toerana nametrahan-dRalambo azy ireo dia porofo manamarina izany, dia ny zo hiankandrefana.

108
Sarotiny tamin'ny fahadiovan'ny andriana ny mpanjaka Ralambo ka tsy nekeny velively ho lasa andriana ny olona na antokon'olona izay zanaka nateraky ny andriana tamin'ny hova na mpanompo. Ary tsy navelany hanolo-tsaina azy na ny zanany afa-tsy ireo andriana iray karazana aminy. Porofon'izany, ny Andriandoriamanjaka, zafin-dRabiby sy terak'Andrianamboninolona no nalain-dRalambo ho mpanolotsainy teo Ambohidrabiby raha toa ka Andrianentoarivo, izay lasa razan'andriana tany Lohavohitra no sady mpanolotsain'Andriantompokoindrindra teo Ambohimalaza.
Tamin'Andriamasinavalona dia notovanany an-tana- tohatra telo teo ambonin'io an-tana-tohatra efatra nataon-dRalambo io, izany dia mba hisorohana hatrany ny ady fanjakana eo amin'ireo taranaka ka toy izao ny filaharany avy amin'ny ambony indrindra hatrany ambany :
Ny Zanakandriana , dia ireo andriana azo asandratra ho mpanjaka. Saika zanaka nateraky ny mpanjaka sy ny mpiray tampo amin'ny mpanjaka izy ireo, ary ireo andriana tian'ny mpanjaka hosokajiana ho zanakandriana na noho ny hafa-drazana toy ny momba ny Andriandoriamanjaka. Marihina fa ny Zanakandriana dia mahazo manjaka, saingy maro amin'izy ireny no tsy hasandratra ho mpanjaka mihitsy noho ny antony maro, toy ny lalàna mifehy ny fifandimbiasana teo amin'ny fanjakana na noho ny fifandanjan-kery ka lasa anaram-boninahitra fotsiny sisa ny maha mahazo manjaka azy ireny. Ohatra amin'izany, ny tera-dRadama I sy Rasalimo, na dia Zanakandriana aza dia tsy nahazo nanjaka satria ny lalam-pifandimbiasana teo amin'ny fanjakan'andriana merina dia milaza fa tsy maintsy Merina ray sy reny vao mahazo manjaka. Toy izany koa, Andrianampoinimerina dia nilaza fa tsy maintsy ny tarana-dRangory sy Ralesoka no manjaka, koa ireo zanak'andriana tsy tafiditra amin'izany dia tsy hanjaka mihintsy. Tato aoriana dia nantsoina koa hoe Printsy na Printsesy ny Zanakandriana.
Ny Zazamarolahy, dia ireo taranak'izy efa-dahy nanjaka teo Antananarivo ; Ambohidrabiby ; Ambohidratrimo ary Ambohimanga ; izy efa-dahy ireo dia zanaky ny mpanjaka Andriamasinavalona. Marihana fa tamin'ny andron'Andrianampoinimerina sy ireo mpanjaka nandimby azy dia nampidirina ho isan'ny Zazamarolahy koa ny sasany tamin'ireo andriana tamin'ny foko hafa, toa ny andriana tany Imamo izay nantsoina hoe Marolahin'Imamo sy ny zanaky ny mpanjaka sasany tao Andratsay.
Ny Zazamarolahy dia sady azo ampiakarina ho Zanakandriana no azo ampidinina koa ho Andriamasinavalona . Ny Andriamasinavalona : ireo dia voasokajy ho ireo taranaky ny mpanjaka Andrianjaka , izay tsy azo sokajiana ho Zanakandriana na Zazamarolahy, isan'izany ny Zanadranavalona ao Anosimanjaka.

109

Maro koa ny Zanakandriana sy Zazamarolahy no natao ho Andriamasinavalona. Ary misy koa ny Zanadralambo amin'Andrianjaka toy ny avy amin'ny terak'Antsomangy no natao ho Andriamasinavalona. Maro koa ny vondron’olona hafa no natao ho isan'ny Andriamasinavalona toa ny terak'Andriamborona sy Ampanarifito izay Andrian'Imamo ary ny taranak'izy Antemoro - Anakara telo lahy izay nanolotsaina ny mpanjaka Andrianampoinimerina. Misy amin'ireny tsy taranaky ny mpanjaka Andrianjaka ireny izay nakarina ho Andriamasinavalona anefa no tsy mahazo trano manara eo amin'ny fasany ; dia ny :
Andriantompokoindrindra
Andrianamboninolona
Andriandranando
Zanadralambo ; amin'Andrianjaka sy Zanadralambo.
Fa ankoatr'izany, teo ambanin'ny sokajy andriana izay ahitana ireo an - tana - tohatra fito voatanisa etsy ambony, dia nasian'ny mpanjaka Andriamasinavalona koa ny sokajy natao hoe Havan'Andriana ; ireo havan'andriana moa dia sady tsy andriana no tsy hova. Ny havan'andriana dia ahitana ireo taranaka mpanjaka izay nanomboka tamin'i mpanjaka Rafohy sy Rabiby izay tsy mba nampidirina ho andriana. Toy izany ny taranak'Andriamanangaona; ny taranak'Andriamitondra; ny Antehiroka sy maro hafa koa.
Ny Zanakandriana na ny Zazamarolahy sy ny Andriamasinavalona ihany no voalaza fa terak'ifohiloha. Ny Andriantompokoindrindra sy Andrianamboninolona ary Andriandranando , no atao hoe terak'Andriateloray. Hatramin-dRalambo ka hatramin'ny taona 1895, ny andriana dia azo avarina ho hova na mpanompo raha nandika lalàna. Araka izany, tsy mba toy ireny atao amin'ny teny frantsay hoe castes tany India ireny ny fiaraha - monina Merina. Tany India mantsy ny hova dia tsy mba azo natao andriana ary ny andriana dia tsy mahazo manambady hova. Ohatra amin'izany, Andriamasinavalona iray amin’ireo nanambady zazavavindrano, ka araka ny tantara dia niterahany an'i Ranavalontsimitoviaminandriana izay nonina teo Anosimanjaka. Io renibe Ranavalona io kosa dia voalazan'ny lovantsofina fa nanambady Antehiroka. Toy izany koa Radama II , dia Andriamihaja, hovalahy, no rainy nefa Ranavalona I , izay andriana no reniny. Ny zanaky ny andriana tamin'ny hova dia sokajiana ho Folovohitra , Hova , na Velon-draiaman-dreny .
Marihina fa ireo an-tana-tohatr'andriana ireo dia manana ny zony sy andraikiny ary ny fadiny avy. Ohatra, amin’izany ny Andriandoriamanjaka no mpanenona ny lamban'ny mpanjaka; ny Zazamarolahy sy ny Andriamasinavalona no mpandrary ny tsihy atao amin'ny tranomasina; ny Zanadralambo no mpiandraikitra ny famonosana fatin'andriana; ny Andriantompokoindrindra no manao ny dihy soratra amin'ny fora zanakandriana; ny firavak'andriana, ny terak'i Fohiloha no mahazo trano manara eo ambony fasany, ny mpanjaka no misy ny trano masina eo amin'ny fasany.

110

Fa misy kosa fombafomba iraisan'ireo an-tana-tohatr'andriana ireo, dia ny fampiasana voambolana manokana hoan'ny andriana toy ny Tsara va tompoko , na Sarasara tsy ambaka na ny Tsara antitra tompoko; raha mifampiarahaba izy ireo na koa ny hafenina na hasitrika fa tsy hoe halevina raha misy maty am-pidirina ao am-pasana; ny tsy fanaovana famadihana fa kosa fandrakofana lamba ny maty.
Vokatry ny lalàna mifehy ny fanambadiana teo amin'ny andriana merina ; dia nanana endrika mampiavaka azy ny andriana ka izany no antsoin'ny Ntaolo hoe endrik'andriana ary manamarina ny fisian'ny endrik'andriana ny ohabolan'ny Ntaolo manao hoe: Andevo mitafy jaky, arahabaina tsy andriana, tsy arahabaina, andriana. Ny andevo dia saika olo-mainty ka nahagaga ny fiarahamonina ihany no nahita olo-mainty mitafy jaky.
Ireo andriana merina tsy mitampoka mantsy dia saika fotsy fihodirana nefa misy ihany ireo somary mena, na volon-davenona na volombarahina. Tena vitsy kosa ireo andriana merina no mainty fihodirana. Maranidranitr'orona sy manifinify molotra ny andriana. Izany maha maranidranitr'orona ny andriana izany dia nataon'ny Ntaolo ho mahatsara tarehy ka raha misy petak'orona dia nataony hoe ratsy tarehy, satria ireo hova sy ireo andevo dia saika petak'orona. Ny andriana Merina tsy nifangaro loatra tamin'ny hova na andevo na taranak'andriana amin'ny vondron’olona hafa dia kelikely ray ny vatany ary ny andriandahy amin'izany dia somary lavalava endrika. Momba ireo Andriantompokoindrindra izay nalaza tamin'ny lova tsy mifindra ohatra dia efa nilaza tao amin'ny boky Firaketana tamin'ny taona 1939, p. 352 mikasika ny Ambohimalaza.
Zava-dray loha tena azo ambara fa mampiavaka ny Andriantompokoindrindra hatrany am-boalohany , dia izy ireo tsy mety mifanambady amin’ny karazan’olona hafa, nahatonga ny fisiana karazan’olona manokana, mora fantatra amin’ny toetr’endriny somary vorivory sy ny volon-kodiny, fotsy na dia misy ihany koa ny tsy toy izany amin’ny fianakaviana sasany aminy. Taty aoriandriana vao nisy fivahavahàna kely izany, na noho ny antony momba ny tsi-fahatsaran’ny fifanambadian’ny mpihavana akaiky loatra, na vokatry ny fioavan’ny fomban-tany vaovao . Toy izany koa ny Andriamasinavalona tarana-dRanavalotsimitoviaminandriana ao Fiakarana dia mbola sahy milaza fa fotsy fihodirana ny karazan-dry zareo.
Andrianampoinimerina moa ; dia ilahifotsy avy amin'ny alahamaditany no nilazan'Andriambelomasina raibeny azy. Ary ilay vazaha sendra taty an-tsisin' Imerina tamin'ny nanjakany dia nitatitra fa Andrianampoinimerina dia lehilahy fohy fa tsy lava akory.

111

Manamarina io maha keliray an'Andrianampoinimerina io ny lovan-tsofina momba ny nampitahana ny tehin'Andrianampoinimerina sy ny an'ny mpanjakan'Imamo sy ny mpanjak'i Betsileo avaratra. Fohy hatrany mantsy ny tehin'Andrianampoinimerina miohatra amin'ny an'ireo mpanjaka roa hafa. Ary ny fandrian'Andrianampoinimerina amin'ny lapany tao Ambohimanga rova aza , dia mbola hita ao ; fa tsy mihoatra ny 1,60 m ny halavan'izany fandriany izany. Toy izany koa Radama I ; izay mazava fihodirana no maranitr'endrika sy malama volo.
Azo itarafana io endrika maranidranitra ny orony amin'ny andriana ireo ny sarin'ny tena atin'andriana toa an'Andrianampoinimerina; Radama I; Radama II; Rasoherina ; Ranavalona I; Ranavamona II; Ranavalona III .
Misy anefa andriana no mety ho ngita volo mihitsy sy mangamanga saingy maranitr'orona foana izy ireny. Ireny andriana mangamanga sy ngita volo ireny hono no taranaky ny mpanjaka tamin'ny andriana tany amin’ny tanindrana na tamin'ny mpanompony ary ngita volo avo razana no fiantso azy ireny . Nanomboka tamin'ny taona 1895 dia efa maro ireo andriana no nivady tamin'ny hova na mpanompo na foko hafa ka nanova tanteraka ny endrik'andriana ankehitriny. Misy amin'ireo mitonona ho andriana ankehitrio mantsy no zarazara fihodirana sy petak'orona ary ranjanana sy lava ka mifanalavitra tanteraka amin'ny endrik'Andrianampoinimerina sy Leidama sy ry Ranavalona izay haverina indray fa fotsy fihodirana, na volom-barahina na volon-davenona, maranidranitr'orona no manifinify molotra. Mbola maro koa anefa ireo andriana no mitazona izany endrik'andriana izany toy ireo andriana ao Fiakarana izay sahy milaza mihintsy fa fotsy fihodirana.
Ireo mpanjaka nandimby an-dRalambo ; dia tena sarotiny tamin'ny fiandrianana , ka hatreo amin'Andrianampoinimerina ; dia nitondra hatrany io teny hoe andriana io amin'ny anarany : Andrianjaka, Andriatsitakatrandriana, Andriamasinavalona, Andriambalohery, Andrianjafy, Andrianambonimena .
Andrianampoinimerina kosa anefa nanova izany tanteraka ; ka ireo zanany lahy dia tsy mba nisy io teny hoe Andriana io ny anarany: ohatra Rakotondradama, Rakotomavo, Ralainanahary. Eny fa na dia ireo mpanjakalahy nandimby an'Andrianampoinimerina aza dia tsy nahitana intsony io teny hoe Andriana io fa dia ny teny hoe Rakoto; Razaka na anarana ialohavan'ny teny hoe Ra- no tena nampiasaina toy ny hoe Rakotondradama; Radamamanjaka; Rakotoseheno; Ranjeva; Ramahatra; Ratefinanahary; Ramaniraka; Rabemaso.
Naverina kosa anefa ny fampiasana ny teny hoe manjaka amin'ny anaran'ny mpanjaka ; toy ny hoe Radamamanjaka sy Ranavalomanjaka , raha efa tamin'ny andron-dRalambo sy Rafohy no tena nampiasaina izany hanavahana ny fianakaviana akaikin'ny mpanjaka.


112

Ny fianakaviana akaikin'ireo mpanjaka tamin'ny taonjato faha 19 ( 1801 - 1900 ) moa ; dia nanohy izany fanovana nataon'Andrianampoinimerina izany ; fa tsy nampiasa intsony ny teny andriana amin'ny anarany, ohatra amin'izany: Rakoto Ratsimamanga = taranaky ny Zanakandriana; Rakoto Andriambalo = lehiben'ny taranaky ny Zazamarolahy; Rakoto Razakaboana = lehiben'ny taranaky ny Andriamasinavalona, Ireo fianakaviana andriana sisa kosa dia mbola tavela amin'ny famelomana ireo anaran-drazany izay mbola nisy ny teny hoe Andriana. Izany fanovana nataon'Andrianampoinimerina izany dia maneho fa mivoatra ny fampiasana ny teny hoe andriana teo amin'ny fiaraha-monina sy ny fitondrana ny tany sy ny fanjakana taty Imerina.
D2 = Ny andevo :
Ny Maha Andevo : Tsy azontsika atao ny tsy hiresaka momba ny andevo sy ny toetra maha andevo rehefa mahita ireo andevo tsy tambo isaina voatanisa ao amin’ny fananan’ny razana tany aloha. Mety hisy olona hadisadisa amin’izany, ao ny mety hatahotra, ary ao koa ny mety hieboebo anaty. Tsy izany no tanjona tratrarina fa ny handinika ny toe-javatra araka ny mety ho fisainana tamin’ny fotoanany. Ny ambany ihany no tafintohina na mieboebo. Ny fisainan’ny olona mety hianatra dia misondrotra mandrakariva, ka tsy andevozin’ny lasa fa miatrika kosa hatrany ny ho avy tsaratsara kokoa.
Avy taiza ary ireo andevo ireo ? Fomba nisy tamin’ny andro taloha eran-tany, nentin’ny « Portugais » sy ny Arabo na Antalaotra ary ny Karana teto. Ary nanjaka teto amintsika efa hatrany amin’ny 1660 tany io resaka io, ka mandra-panafoanan’ny Frantsay azy. Dia namela dikany mifandiso ao an-tsaintsika Malagasy ka ilàna fanafody sy fanarenana lalina, na eto afovoan-tany na any anindrana. Samy nanana andevo olona daholo . Ka rehefa miteny hoe andevo isika, dia inona no ao an-tsaintsika manalokaloka ao ?
- Antokon’olona ve ?
- kilasy sy firazanana !
- Volon-koditra ve ?
- Toetra ve ?
Izay endrika nisehoany teto amintsika sy tany an-tany hafa amin’ny ankapobeny no raisintsika, dia ny hoe: rafitra niorenan’ny toe-karem-pirenena sy ny fitondrana no niteraka ny andevo.
Antokon’olona nampiasaina tsy misy karamany no natao hoe andevo, mpanompo, nolefahina anarana hoe : « ankizy » ny dikan’izany dia « mineur » no fihevitra azy, tsy manana ny sata sy maha-izy ny olon-dehibe. Olona resin’ny nan
--------