MADAGASIKA FAHAGOLA SY FAHA MPANJAKA....Tohiny (NY Andri-Fara)

MADAGASIKA FAHAGOLA SY FAHA MPANJAKA....Tohiny

[ Ny Poléocologiste . Simon Haberle de L’ Australien ; tao amin’ny : National Universty . S.A.A , na Society for Americain Archaecology . Dia nahita tao Atsimo Andrefana, ny taolana gidro lehibe milanja 150 Kg ; Izay efa nisy teto ny taona 700 na 1000 taona talohan’ny fiforonan’ny Nosy Madagasikara. ]
1.3.2. Ny Tontolo ao anatiny sy ny manodidina azy :
a-Ny Taovoliny :
Kolontsaina niraikitra tao anatin’ny maha Gasy mihitsy ny fikojakojan’ny taovoliny ary lasa zary nifaninanana mihitsy izany. Fa sady haingo izy no maneho ny maha samy hafa azy eo anivon’ny fiaraha-monina . Ireo Vondron’olona nisy sy natanjaka teto anivon’ity Nosy ity dia samy naneho ny taovoliny avokoa .

b-Ny Sakafony :
Anisany nahafantarana ny Malagasy ireo nahandro Gasy ary mirakitra ny maha izy azy ny Firenena mihitsy izany .
Ireo sakafo ireo dia nanjary kolotsaina raiki-tapisaka amin’andavan’andron’ny Malagasy . Ka raha tsy misy ireo dia manafoana ny maha Firenena , ka tsy maintsy mihinana azy ny olona isan’andro isan’andro . Ireo sakafo ireo ihany koa dia hita mampiavaka azy amin’ny Firenena hafa.
Ity Koba katsaka na solovolo Malagasy ity dia mifanojo indrindra amin’ny sakafo Asiatika satria fomba fahandro Indoneziana ihany koa , kanefa dia hita sy atao ary hanina eto Madagasikara ary manao azy avokoa ny Malagasy anivon-tany na any anindrana rehetra any . Taratra mampiseho fa avy any amin’io faritany iray any Asiatika io ny Malagasy .
Raha tsiahivina kely ny mahakasika ny sakafo , dia tsy azo lavina fa saika mitovitovy avokoa , ho an’ireo firenena mihinam-bary ny fomba fahandro izany , saingy teo amin’ny fangarony na ny taharony no tsy nisy hitovizana . Ny Firenena Aziatika na ny Eropeana na ny Afrikana , dia saika nifanipaka ny fomba fahandro sakafo , ny fikarohana anefa dia manamafy fa taranaka nivoaka avy ao : “ MU ” na ilay sombin-tany nihalevona ny ankamaroan’ny mponina nielim-patrana .
Ny Malagasy anefa rehefa mahandro vary dia tsy maintsy , vary tondrahan-tantely na sosoa na nilaofana varanga na kitoza matavy no tena fahandrony . Tsy ambaka izany ny vary amin’ny anana . Mbola isika Malagasy irery ihany koa mandoro vary , mba hisian’ny ranon’ampango [3] . Tsy misy manao izany eran’izao tontolo izao ary tsy mahafantatra izany .

17

d-Ny Fomba Fitafiny :
Ny sikina, kitamby, sarimbona , lamba, ny firavaka dia fitafin’ny rehetra teto Madagasikara fahagola na ny vavy na ny lahy . Miampy salàka ho an’ny lehilahy. Nanary tsikelikely izany fitafy izany isika rehefa nifandray tamin’ny ny vazaha. Rainitovo mpanoratra tamin’ny 1928 dia mitantara ny antony nahatonga ny Merina natao hoe : Ambaniandro Lavasofina ary milaza ihany koa izy fa nanao tombankavatsa ( tatouage ) ny tamin’izany. Fomba hita any Indonesia ireo, indrindra moa any Kalimantan.
Raha ny taona 1867 - 1800 , tany ho any no jerena dia : Toy izao amin’ny ankapobeny . « Ny volo rosarosa na vontsitonga, ny nify maintisina amin’ny laingo na bongo na tambolo, ny sofina tevehina dia itarina miandalana amin’ny votoatin’ny taho-mangahazo, dia tonga malalaka omby ratsatanana aza. Izany no atao hoe : haban-tsofina na lava-sofina ka nataon’ny betsileo hoe : Ambaniandro lava-sofina » ny tombonkavatsa koa no haingo fanaon’ny vehivavy. Ny tratrany ambony ambanin’ny tendany iny asiany soratra ohatran’ny somotravaivy , dia ny sandriny ambony hasiana tahaka iny koa …izao ny fanaovany azy : soratany tsara aloha dia arahiny tsindrontsindrominy fanjaitra asompirana dia asiany ranon’anamamy sy arina. Amin’ny zavakanto nentim-paharazana amin’ny firenena iray ny « fitafiany », indrindra raha manana fitafiana mampiavaka azy amin’ny hafa izy. Ny lamba malagasy dia azo lazaina ho isany, satria vitsy dia vitsy eto ambany masoandro no manana io karazam-pitafiana izay noharin’ny maro amin’ny « toga » nentin’ny Romana fahagola, na ny « sari » indianina, ny « mantille » fitondran’ny andriambavilanitra espaniola.


18
Nefa mbola hafa noho ireo rehetra ireo ny ravin-damba notenomina tamin’ny rongony na kiran’akondro, na landy. Ka antsasam-pahadimy, roa refy sy sasany no refin’ny lamba iray. Raha tsy natambatra roa mitovy avy amin’ny lavany mba ho efajoro tsotra izy dia mitohy indray dia atao hoe : lamba tohy loha , no anarany. Tsy mba fitafiana enti-mihaingo ny lamba tohy loha . Tsy hilaza intsony ny momba ny lamba fanenomana sy ny karazany isika, fa ny fomba fitafin’ny Malagasy no horesahintsika eto . Mizara roa ny fomba fitafin’ny Malagasy teto Imerina : dia asampina na io isikinana .
Ny Fitafin’ny Lehilahy :
Misy efatra ny fomba fisampin’ny lehilahy lamba : Sampin - kavanana na Sampin - kavia na Sampindroa na Sampim - balaka . Sampin-kavanana : Asampina tsara miankavanana ny lamba, izany hoe : asampina avy any an-damosina , ahantona avy ao antsoroka, ka avela hikiraviravy, ny tànana havia amin’izany, mihazona ny ilany aty anoloana, fa ny tànana havanana kosa, mitana ny ilany iray, sady manasampina azy mankany amin’ny soroka havia manindry ilay efa eo. Sampin-kavia mifampisolo ny tanana, ka ny anjaran’ny havia dia ataon’ny havanana, ary ny tanana havia no manasampina ny lamba hiakavanana. Ity sampan-kavia ity, dia fisampin’ny olona kavia, no sady hizaran’ny olona tia haingitraingitra taty aorina rehefa tsara akanjo ny olona. Betsaka ny karazan-damba vahiny mampiseho soroka havanana, indrindra ny tovolahy mpihaingo mba hisehoan’ny tena.
Sampin-droa afolaka miakatra avy any an-tsoroka havia ihany indray ny zoron-damba: raha sampin-kavanana, dia akarina amin’ny soroka havia, raha samy afolaka an-tsoroka roa kosa izy roa, dia izany no atao hoe : sampan-droa na manao fola-droa no filaza azy. Ny lehilahy lehibe mihaja indrindra no misampina toa izany. Sampim-balaka ilay fola-damba kosa no alefa any ambany helika, fa ny anankiray atao an-tsoroka ihany. Ny olona manao raharaha andavan’andro no manao ity. Raha mangatsiaka ny andro dia isaromana hatrany an-tampon-doha ny lamba. Ny lehilahy tsy dia be resaka ihany koa no misarom-bava.
Ny Fitafin’ny Vehivavy :
Tsy mamolaka lamba fa dia nasarebany fotsiny amin’izao ny lamba, na mba nisy noraisina ihany koa, saingy mba nataony niakatra kely ny ilany, ka indraindray dia atao amin’izay maha-mevameva ny bika.
Ny Fomba Fisikinana :
Misy fomba efatra ny fomba fisikinana : sikim - ponitra na sikin - dahy na sikim - bavy na sikin - tratra . Ny Sikim - balaka : Ahodina amin’ny valahana ny lamba ka ampifanindrina, sady indray aforitra kely ny sisiny, ka asisika tsara tsy hivaha. Ny Sikim-ponitra : Dia tahaka io ihany, saingy atao mafy tsara. Fomba fisikinan’ny olona mivonona hanao asa mafy.

19

Ny Sikin-dahy : Mitovitovy amin’izy roa ireo ihany koa, fa araka izany anarany izany, dia ny lehilahy no mpisikina azy, na dia manao toy izany indraindray ihany koa aza ny vehivavy. Sikim-bavy na sikin-tratra. Akarina hatrany ambany helika kosa ny sikina amin’io, dia toy izany hitantsika tazomin’ny vehivavy tanindrana.
e-Ny Fomba Fiteny sy fanisana :
Isika Malagasy dia miaina sy miteny tahaka azy ireo ihany koa, fa ny fomba fanoratra no tsy mitovy. Ry zareo Malays, ohatra dia miteny hoe : Anak ary isika, manonona sy manoratra hoe : Anaka ; izay samy hiantsoana ny zanaka avokoa. Ny Afrikana ohatra raha hilaza ny : Omby araka ny fiteny taloha hoe : Jamoka dia Angumbi no hilazan-drizareo azy.
Mikasika ny isa na ny fomba fanoratra kosa dia manan - kambara ihany aho. Tsy mba nanoratra ny Ntaolo fahizay, fa ny azy dia ny : Soratra miteny
[ Fikarohana iray vitan’ny mpanoratra ] no nanehoany hevitra iray na maromaro ka navesa-danja tamin’izany ny : Ohabolana, Hainteny ary ny Kabary ; izay nentiny nanabeazana sy nikolokoloiny ny zanany.
Ny hita maso rehetra sy izy tenany no Soratra miteny ho azy ary velona tao am-pon’ny olona tsirairay ka nampitaina mivantana na ankolaka. Ny Foko Antaimoro kosa dia efa nahay sy niaina ny Soratra Arabo natao hoe : Sorabe[5] saingy tsy nihitatra tamin’ireo Foko nanodidina na koa tsy mba nampiharina.
Noho io Foko iray io ho loharanon’ny Fanandroana ka niavian’ny Sikidy angamba ka dia notazoniny ho azy irery ny fahalalana avy amin’ireto Arabo razany. Diso tena diso ny fiheveran’ireo mpikaroka manam-pahaizana ny fivoaran’ny teny Malagasy , izay azo heverina fa manimba ny zohi-kevitra entina hanatsarana ny teny, satria misy ny teny roa samy mahaleon-tena , kanefa terena ho iray, tsy sarahana tsipi-panohizana [6].


20
Mikasika ny isa izay mahabe resaka eto amin’ny Firenena ihany koa .
Tsy nahay nanisa ve ny Malagasy raha tsy tonga teto ny Anglisy na ny Frantsay nampianatra izany ? Tsy marina izany.
Efa nahay nanisa kosa anefa ny Ntaolo, tamin’ny alalan’ireo kilalao nahavariana azy, dia ny : Katro hoan’ny Betsileo. Ny : Fanorona hoan’ny rehetra. Moa tsy isa va no nentina tamin’izany toy ny hoe : Miala vela sy ny Efatra sy iray fa saingy tsy mbola nahay nanoratra ny isa fotsiny . Angaha moa andinonao ilay tanisa an-kira fanaon’ny ankizy fahiny rehefa diavolana ny andro. Isa ny hisatra, Roa ny Voaroy, Telo fangady…sy ny hoe : Iza iry ambony iry . Raha nampiditra ny biby fiompiny ny Ntaolo dia mba hanamarinany ny isany dia maka vato maromaro izy ka isaka izay tafiditra ao am-bala ohatra ny omby na ao am-pisoko ny akoho amam-borona dia atokany ny vato iray ka toy izany hatrany hatrany, ka raha tapitra ny vato kanefa mbola misy biby tavela dia tadiaviny izay tompony fa raha sanatria latsaka kosa. Izany hoe, tapitra tafiditra avokoa ny biby kanefa mbola misy vato tavela dia misy tsy ampy izany.
... Toy izao no fanaony : Raha omby folo ohatra ny azy dia misy vato folo eo hanisany azy, izay tsy miala any aminy mihitsy izany ; ary raha nitombo ny ombiny dia manampy na ampiany ilay vatokely na ny hazokely .Tafiditra avokoa ny omby folo, mitovy isa amin’ny vato, kanefa mbola misy tavela eo; dia tsy azy ka tadiaviny ny tompon’izany. Fa raha sanatria kosa, tafiditra avokoa ny omby; kanefa mbola misy vato tavela dia tadiaviny kosa fa latsaka ny azy. Arakaraka ilay isan’ny vato no hanamarinany azy . Araka ny fomba fanisana Malagasy hatramin’izay dia ny ambiny no mandeha aloha. Ohatra hoe: “ 1967 ” dia vakiana hoe : « Fito amby enim-polo sy sivan-jato sy arivo » , fa tsy hoe : « Arivo sy sivan-jato, Enim-polo, Fito amby » . Tsy fantatro na fanisana avy aiza no mitady hampiharina eto amin’ny Firenena na izany tokoa ny atao hoe : « Fanatontoloana » fa mivaona tompoko. Ny fomba fanisana « Electronique » dia raisina amin’ny Fomba Fanisana Frantsay, ka ny ampolony no mandeha aloha.
Andeha ho raisintsika indray ny ohatra ery aloha. Vakiana sy soratana ary apetraka mialoha amin’ny « Calculatrice » toy izao izany : « Milles neufs cents soixante sept ». Ny antsika miankavanana vao miankavia, fa tsy miankavia vao miankavanana. Tsy bado ankory ny Malagasy, manoloana ny fivoarana eo amin’ny « Technologies » avo lenta fa maharaka ny toetr’andro. Efa ho 100 taona izao nampiharana an’io fomba fanisana io teto Madagasikara ary mbola niainanay izany nanomboka teo amin’ny garabola ka mandrak’izao.
. . . Ary isika Malagasy irery no mampiasa izany amin’ny Firenena maro eto an-tany. Ka asakasak’izay te hanova fa mbola ho tsarain’ny tantara tompoko.

21
[ Na ny Mpisikidy na ny mpivarotra andevo , dia samy isa avokoa no nampiasainy ary tsy isalasalana fa nitovy amin’ny fanisana tranainy ]

f-Ny Trano Malagasy fahiny :
Saika mitovitovy avokoa ny trano misy eto na izy : Trano bongo na trano terilatsy na trano falafa na trano hazo sy ny trano vita biriky tanimanga na tany amin’izao fotsiny .
23
1.4 Ny Mpihavy
Tsy isalasalana fa maro ireo mpihavy avy any andafin’ny riaka , tamin’ny alalan’ireny sambo sy lakana ireny no tonga sy tafaharo tamin’ny teto. Anisan’ireny ny Arabo, ny Malaysia, ny Polynesia, ny Indonesia, ny Afrikana, ny Indiana, ny Frantsay, ny Portugais, ny Sinoa ary ny Melanesians sy ny maro hafa. Ity Nosy ity mantsy dia ivon’ny toeram-pivezivezena. Ireo Betaolo ireo dia nifangaro tamin’ireo mpihavy Arabo ka nahazoana ny Antalaotra izay Safiotra, toy ny safiotra Makoa na Karana, Nilokita, Persiana, izay nifangaro tamin’i Kibosy avokoa. Tatsambo mahay izy ireo ary efa nisy ny Kibosy izay mpandika ny Tenin’Ingahy Jacques Cartier, raha tonga voalohany tany Canada ny tenany. Maro ireo Olo-malaza Amerikana no sahy mitonona fa manana fihaviana Malagasy na razana Malagasy toan-dry Lucy Clarcke, Roots Web, Alexander Gordon , Anne Petry , Wendy Wilson izay mpivarotra Amerikana ny rainy fa Malagasy zanaky Boeny ny reniny.[ Tsy adino : Ny Sinoa ; Karana; Grika ; Jiosy ]
Tsy azo lavina tokoa fa toeram-pitodihana nahafinaritra ireo mpifindra-monina raha i Madagasikara . Teo aloha ny maha tany na toerana mahatamana sy mahafinaritra ary ahitana morontsiraka midadasika kokoa . Na dia be tazo aza ny toerana sasany dia tsy nataon’izy ireo sakana izany , satria efa nahay fanafody ny vazaha nanoherana ireo karazana aretina nisy teto , na izany aza anefa dia be maty ihany ireo mpifindra-monina ireo . Nisy ny nentin’ireo havany niverina tany an-tanindrazany ny nofo mangatsiakan’izy ireny fa nisy kosa no nilevina teto an-toerana . Namela taranaka maro izy ireny ary efa mifangaro amin’ireo tena Gasy ray sy reny , ary hita eny ihany fa nisy fifangaroana tamin’ny taranaka telo na efatra aty aoriana .
a-Ireo vahiny nahita an’i Madagasikara :
Azo zaraina telo miavaka tsara izy ireo tany amin’ny 450 taona mahery tany ho any. Voalohany : Tao ireo mpisava làlana fotsiny . Faharoa : ireo tonga noho ny tsy fidiny. Ary ny fahatelo : ireo nitady hamaharana sy honenana teto mihitsy.
Tena sambo mpiady no nentin’izy ireo teto. Ilay Portioge izay Kapitenin-tsambo atao hoe : Diégo Diaz, izay saika ho any India; saingy tafasaraka tamin’ny namany no nahatonga azy teto. Ny 10 Aogositra 1500 , ary izy no nanome ny anarana hoe : « Saint Laurent » izay niantsoana an’i Madagasikara tamin’izany fotoana izany nandritra ny 100 Taona. ( 1500 - 1587 ) izay nifandraisantsika tamin’ny Eoropa ara-barotra. Tonga teto indray ireo Kapitenin-tsambo sy Komandy amin’ny Sambo Portioge: Alfonso d’ Albuquerque, Diego Fernando Peteira, Fernan Suarez, Tristan da Cunha.


24

Izy ireo no nanova ny tendron’i Madagasikara avaratra ho Cap Natal , tamin’ny Noely 1506 , izay niova ho Cap d’Ambre ankehitriny.[ Marihina fa i Manoel , no Mpanjaka tany Portioge tamin’izany fotoana izany ] Tonga teto indray ny Holandey saingy nataon’ny rohifoza ka tsy tamana ary matin’ny tazo mahery.
Nanoratra momba an’ity Nosy malalantsika ity i Von Lindschot ny Taona 1628 dia ny voambolana Malagasy sy Maley izay nataony tany Amsterdam. Niditra koa ny Anglisy tamin’ny Taona 1640.
Nandoka fatratra ny Malagasy sy ny Fireneny mantsy ilay Mpanoratra Anglisy Walter Hamond, voasintona noho izany fandokafana izany ny Mpanjaka Anglisy Charles I, notendreny ho Governora teto i John Bond, nandefa sambo mpiady 10.000 mahery sy mpiantafika, lany teo anatrehan’ny Parlemanta Anglisy ny vola ho laniana amin’ny hanaovana Kolonia an’i Madagasikara.
Tsy tanteraka anefa izany noho ny raharaha anatiny izay nanahirana ny Fanjakana Anglisy. Azony ihany anefa ny faniriany, saingy i Maurice indray no nokendreny ho zanataniny, tamin’ny Taona 1814. Niditra teto indray ny Frantsay tamin’ny Taona 1643, ny hanao zanatany no masaka tao an-tsainy.
Ireo Firenena roa ireo mantsy dia nifaninana hanana zanatany aty amin’ny ranomasim-be Indiana. Nanorina Fikambanam-barotra iray tany atsimo ny Frantsay ; izay natao hoe : « Compagnie de l’Orient », ary Ingahy Pronis no notendrena ho amin’izany tamin’ny Taona 1643 , ary nivantana tao Mangafia, helondranon’i Sainte - Lucie ankehitriny, avy eo tany Tolangaro Fort - Dauphin. Tsy matotra anefa i Pronis, ka nosoloina an’i Etienne de Flacourt ny Taona 1648. Novaina ho « Compagnie des Indes Orientales ». Saika sahirana ihany ity nandimby an’i Pronis ity noho ny hadisoana vitany ary voatery nody tany Frantsa izy tamin’ny Taona 1653 , teo ihany koa ny likiliki - po tamin’i Antanosy.
Diso tia tena loatra mantsy izy ireo. Niara tonga tamin’Ingahy Flacourt , ny Pretra roalahy Nacquart sy Gondree izay narahana miaramila hiambina azy roalahy, ka i Champmargou , no nifehy izany. Novonoin’ny tompon-tany anefa izy ireo tany Faradofay ny Taona 1666 rehefa niasa 20 taona. Ny Taona 1810 dia tafakatra teo amin’ny fara-tampon’ny heriny i Napoléon Bonaparte , izay lasa Emperoran’i Frantsay mihintsy , izay nampiondrika an’i Eoropa sy Afrika manontolo

25
b-Ireo endrika mpihavy raha jerena bango tokana , mitahy amin’ny Gasy [4]:
Ny Malagasy mantsy raha jerena ety ivelany , dia Olona be fihetseham-po raha misy mikitikitika ny momba azy sy ny fananany ary tsy karazan’ireo olona mangina fotsiny fa be hambom-po tsotra izao, Azontsika faritana tsara sy porofoina amin’ny toetran’ny tany izany ; Indrindra eo amin’ny fomba amam-panao sy ny maha izy ny faritra iray . Ireo Zohy manan-tantara eto Madagasikara ihany koa dia maneho izany. Ny Zohy ao Ambatoharanana, avaratr’Ambilobe sy ny reniranon’i Manenjeba, 2 Km ny halavany ary 700 m ambanin’ny tany. Ny harambaton’ny Ankarana.



26
Be ny fikarohana vita mikasika ny mpihavy sy ny teto ary namela faritra misongadina izany fa nisy tokoa ny olona tamin’ireny zohy ireny izay nataony fierena sy niafenany ary nipetrahany.
Io Ambatoharanana io dia 18.100 Km ny halaliny sy ny hadiriny. Antsatrabonko 10.400 Km ambanin’ny tany, Besaboba no azo lazaina fa vitan’olombelona lava indrindra teto amin’izao tontolo izao 3.700 Km izay avaratra atsinanan’i Mahajanga no misy azy ; tamin’ny Taona ( 1982 ) izany. Ibity ihany koa dia lava-bato sokay lehibe, anaty vato “ Quartzite ” eto ambonin’ny tany lehibe indrindra, mangatsiaka be ny rano ao ary tena marary kibo tsy fidiny ianao raha sendra tafatsoboka ao ny tongotrao. Mitsinjo ao avaratry Toliary , iny
tampon-tanety iny .
Ilay Lavaka Beompy izay 100 Km ny habeny. Andranovory avaratry Toliary ihany koa dia ahitana lavaka lehibe mitovy amin’ny vovo fatsakana fa saingy tsy misy rano. Tolikisy any amin’i Onilahy 160 Km jerena avy aty ambony dia lalina dia lalina sy tena kizo tokoa. Ny Zohy Kelifely, Ankara, Bemaraha, Anja izay any atsimon’ Ambalavao ; amin’iny lalam-pirenena fahafito iny . Izy ireo dia azo heverina fa nisy olona fahiny ary voaporofo izany noho ireo toetoetry ny Zohy ka mbola nahitana ny fomba amam-panaon’ny olona tamin’izany , ka nampiasainy nataon’ny fitaovana toy ny : ( Vakim-bilia, vakim-bilany ary taolana maromaro ).
1.5 Ny Vondron’olona 18 :
Raha ny tena marina , dia tsy 18 ihany ny Foko misy eto , fa mihoatra an’io isa io raha jerena tsy miangatra . Saingy ireo aloha no nalaza sy natanjaka ary lehibe indrindra . Tao ihany koa ireo nanampy ny natanjaka tamin’ireo ady an-trano sy fifamonoana nisy teto .
Ireo vondron’olona 18 ireo dia mitsinjara ao anaty rafi-piaraha-monina tsy mifanalavitra fa mifanakaiky ihany, ary heverina ho iray ihany no nisehoany. Ireto ary ireo vondron’olona 18 ireo : « Antaisaka, Mahafaly, Bara, Betsileo, Merina, Bezanozano, Sihanaka, Tsimihety, Antakarana, Vezo, Antambahoaka, Tanala, Antaimoro, Antaifasy, Antanosy, Betsimisaraka, Sakalava, Antandroy. »
Ireo vondron’olona ireo dia niaina tamin’ny fiteny iray azon’ny rehetra ifampiresahana sy nifaneraserany.
Andeha ary ho zaraintsika ao anaty faritra tsirairay avy izy ireo :
Faritra avaratra : Antakarana
Faritra andrefana : Sakalava
Faritra atsimo : Betsileo, Antandroy
Faritra atsimo andrefana : Vezo, Mahafaly
Faritra atsimo atsinanana : Bara
Faritra atsinanana : Betsimisaraka, Antambahoaka, Antaimoro, Antaifasy, Antaisaka, Antanosy, Tanala
Faritra afovoany : Merina
Faritra avaratra Atsinanana : Tsimihety, Bezanozano, Sihanaka
Tsy hoe, tsy nisy ireto vondron’olona ireto : Antalaotra, Betanimena, Vakinakaratra, Vakiniadiana, Taimorona, Masikoro, Mikea , Zafimaniry ; fa tafatambatra tamin’ireo Foko lehibe nanodidina azy, kanefa mbola mitazona tsara ny maha izy azy tsirairay , na dia tafaharo aza.
( Marihana fa tsy misy Foko na « Tribu » teto fa karazana vondron’olona na « Clans » no nisy )

1.5.1 Ireo rafi-pitondrana nisy :
Fahagola dia tsy mbola nanangana Mpanjaka ny vondron’olona fa ny Zokiolona no nifehy ny isam-pianakaviana, ary ny Loholona no nifehy ny isam-bondrona na ny isam-bohitra fa tsy dia nisy rafi-pitantanana manao ahoana akory . Taty aoriana kosa dia nisy telo ny rafi-pitondrana, izay voafaritra ho andriana no afa- manjaka, ny vahoaka ho teni-miera ary ny mpanompo mba hampanompoana.
Tamin’ireo vondron’olona ireo dia nisy ny fanjakana 18 teto anivon’ity Nosy ity. Fanjakana izay tsy mari-toerana fa niady an-trano, nifamabo, niady fahefana sy nitady voninahitra. Ny dera sy ny laza moa tsy hita ho tenenina intsony. Ny hany azo ambara, dia ny Fanjakana niorina teto Imerina ihany sisa , no lasa lavitra kokoa.

31
1.5.1.2 - Ny Fanjakana Hova
[ Ny fikarohana izay natomboka efa ho folo-taona lasa izay , dia nampanjavozavo ny tena fiatombohan’ny fanjakana teto amin’ny Hova . Hova ; hoy aho satria tsy mbola nisy fanjakana Merina tamin’izany , satria ireo noheverintsika hatramin’iany fa ny vazimba no tompon’ny tany teto ampovoan-tany , izay rakotr’ala matevina . Ekena ny fahamarinan’izany kanefa mampanahy be ny mampitombina ; satria izay olona tonga teto dia nambara fa Vazimba avokoa . Tsy azo lavina kosa anefa ny fahatongavan’ireo olona hafa Firenena tonga , ka nivahiny sy nitoetra teto ary tafaharo ka lasa olom-pirenena Malagasy izy ireny . Maro ireo lova-tsofina hita sy voasoratra izay nataon’ireo manam-pahaizana tamin’izany ; na ny Pretra ; na relijiosy sy ny hafa koa . Raha nitrandraka an’izany ny tenako dia tena resy lahatra tanteraka , fa tsy misy fihasamihafana manao ahoana ireny lova-tsofina ireny , ka ny lova-tsaina aterany no nangalako izao fikarohana izao . Mety tsy hahafa-po anao anefa izany ary mbola mahazo manao fikarohana ianao na hiainga amin’izay efa vitako na hanova tanteraka azy . Tsotra ny antony , manana safidy malalaka ny olona tsirairay amin’izany seha-pikarohana ataony , satria izay no maha voka-pikarohana azy . Eto izay dia miteraka ady hevitra : Iza io Andrianizinizina , izay velona teo anelanelan’ny taon-jato faha 13 sy 14 : 1250 - 1350 , izay voalaza fa vazimba voalohany tao Fanongoavana io . Andrianerinerina ihany koa anefa izay ambaran’ireo lova-tsofina fa nitsotsorika avy any an-danitra , izay tsy azoko inoana mihitsy aloha ny fahamarinana , dia velona teo amin’ny taon-jato faha 12 : 1220 - 1320 ; Manaiky ny fisiany aho ary miteny ho azy ny lova-tsaina naterany ka tafapaka ato anatiko . Izy io indray avy eo no niteraka an’Andrianamponga . Ireo lova-tsofina maro ireo dia samy maneho an’Andrianamponga avokoa , fa saingy ny fiandohany no tsy hita be ny ihany . Andeha ho fantarintsika izany lova-tsaina sarobidy izany : Voalohany ary = Andriandravindravina , no vazimba voalohany tao Ambohitsitakatra , izay avaratr’Ankaratra, ary milevina ao izy . Niteraka telo izy ka ireto avy ireo : Andrianoranorana no lahimatoa ary nampakatra an-dRamasovoariaka , ka lasa nifindra monina any Maroantsetra . Niteraka izy ireo ary Ramarobe no anarany . Andriamanjavona kosa no faharoa izay nanorom-ponenana tetsy Angavo , ny fahatelo kosa ; dia Andriananjavonana , ka teo Anandribe , izay akaikin’Angavo ihany no nanorenan’ny tanànany . Nampakatra an’Andriambavirano , araka ny tantara io Andriamanjavona io , izay lazaina fa avy any an-danitra = tsy azo ekena aloha ny fahamarinan’izany , fa araha , nohalalinina ny fisehoan’ny tantara , dia karazan’ireo olobe mahay zavatra izy , toy ny majika sy izay mifanohitra amin’ny tena zava-misy marina , na ihany koa manan-jina . Izy ireo no niteraka an’i Zanahary , izay nikasaka sy nanorom-penanana teo Ambohijanahary ary milevina ao an-tampon’Ambohijanahary ( io ambony atsimon’i Mahamasina ) .

32
Zanahary indray kosa niteraka an-dRafaravavy , teo Farihy izay ambany avaratry Merikanjaka . Rafaravavy kosa , dia nanan-janaka efatra mianadahy : Andriampandrana , tao Ampandrana no voalohany ; Rafaramahery , izay vavy faharoa kosa , nijanona tao Ampandrana ihany ; Ratsiseranina no fahatelo , ka tao Andraisisa izy no nitoetra , eo akaikin’Ampandrana ihany ; Rafohy , izay vavy fahatelo no namarana azy , nonina ao Merimanjaka . ( Tsara ny manamarika fa ny tao Ampandrana dia ireto : Andriampandrana ; Rafandrandava ; Rafandrampohy ; Rafandramanenitra ; Rafaramahery = samy milevina ao Ampandrana avokoa izy ireo .
Raha hiverenana kely ny teo aloha , izay mahakasika an’Andriamanjavona sy Andrianoranorana , dia hita fa resaka hanina kely no namoizana ny fizokiana , satria nahoana hoy ianao ? Naleon’Andrianoranorana , izay zoky rahateo , ny trandraka izay azon’izy sy Andriamanjavona , zandriny , toy izany ny tany . Ka Andriamanjavona , araka izany no tompon’ny tany ary nitondra ny fanjakany , izay navelan’ny rainy Andrianandravindravina .) Andao kosa ary hirosoana ny tantara : Io Andriampandrana ,izay voaresaka io, dia efa nandalo tao Alamanga na Antananarivo ankehitriny , ary nanangana orimbato lehibe tao izy , izay naorina tao an-tampony ; ary nomena ny anarana hoe : Ambatondrafandrana . Raha tsy diso aho , dia ilay toerana misy ny fitsarana tamin’izany , io toerana io ; izay eo avaratr’Andohalo ankehitriny . Rafohy kosa dia namonjy an’i Merimanjaka sy Alasora . Rafaramahery kosa dia niteraka an-dRamavobe , ary io Ramavobe io , no nihavian’Andrianamponga , ka naterina tany akaikin’ny sampanana izay akaikin’Ambohimahatakatra . Izy indray no niteraka an’Andriandranolava , izay nitoetra tany Ambatomanoina = akaikin’i Sadabe angamba . Milevina ao izy ary miaraka aminy ao Rabolobolo sy Andrianambolo , izay samy vazimba . Andriandranolava , no nisehoan’ny fanjakana ifanoavana , izany hoe : Ny Iray manjaka ary ny iray kosa manoa . Mbola ny zoky ihany teto no nanoa ny zandriny . Izy io no tompon’ny Kabary sy niandohan’izany ara-tantara . Rafohy kosa dia niteraka an-dRangita ary Rangita kosa dia mirahalahy no naterany : Andriamanelo sy Andriamananitany . Andriamanelo tao Alasora ary Andriamananintany kosa tao Ambohitrandriananahary . Rafohy sy Rangita no niavian’ilay teny hoe : “ Ny Alakamisy an’Andriamanelo ary ny Zoma an’Andriamananitany ” Niova indray ilay hafatra tery aloha . Ny Fanjakana Arindra no noheverina fa hatao eo amin’ny Fanjakany . Zoky aloha vao ny Zandriny . Ny raiamandreny no manendry izay hitondra ny fanjakana . Andrianampoinimerina , izay nanjaka tokana teto Imerina ihany koa no nampihatra izany , tamin’Ilaidama zanany sy i Mavo , izay lasa vadiny . Izay no nahatonga an’i Mavo , nisavika ny fanjakana rehefa maty Radama I .]

33

Mety hampiteraka savorovoro-kevitra izany tantara izany . Izay tena niavian’Andrianamponga marina , azo heverina ve ny fahamarinana raha toa ka io tantara io no tetiarana niavian’ny mpanjaka teto amin’ny vondron’olona atao hoe : Hova . Izay lasa fanjakan’Imerina . Rafaramahery , izay niteraka an’Andrianamponga no mampisy ahiahy , kanefa lazaina fa niteraka an-dRafohy izy io . Andrianamponga : 1350 - 1380 ; talohan-dRafohy : 1500 - 1540 . Iza ary no hanorenana ny tantara hoy ianao ? Io Rafaramahery io dia nampakarin-dRafandramanenitra : 1480 - 1500 . Izay ilay noresahako tery aloha hoe : Lova-tsaina ilay izy . ( Ireo daty izay hitanao ireo , dia tsy hitanao amin’ny voka-pikarohana nataon’ireo talohako fa izaho no namaritra azy .
Antaninarenina ihany koa , teo anelanelan’ny taona 1869 - 1898



34




Ny taon-jato faha 13, ny taona 1220 - 1320 , dia Andrianerinerina : no nanjaka teto Imerina voalohany. Nodimbiasan’Andriananjavona : 1320 - 1350 izay nifidy an’Angavo Atsinanana, hanjakana. Andrianamponga : 1350 - 1380, indray avy eo no nanjaka ka nanorina ny fanjakany tao Fanongoavana, izay nodimbiasan’Andrianamboniravina: 1380 - 1400, izay nanjaka tao Ambatondrakoriaka. Andriampandrana : 1400 - 1420 , kosa no nandimby azy ka nifidy ny tao Ampandrana atsimo , hanjakany, ary nifandimby nitondra sy nanjaka teto Imerina fehizay ny taranany:
Rafandrandava : 1420 - 1440
Ramasindohafandrana : 1440 - 1450
Rafandrampohy : 1450 - 1480
Rafandramanenitra : 1480 - 1500, izay naka vady an-dRafaramahery, ka niterahany an- dRafohy : 1500 - 1520 , ary Rangita : 1520 - 1540, nanambady an-dRatsiseranina no namarana ny fanjakana tao Ampandrana , satria izy dia nanorina ny fanjakany tao Imerimanjaka.
Ny taranak’i Andrianamboniravina sy Andriampandrana no niandohan’Imerina izay nandova fanjakana, fa ireo taranaka izay nanoa kosa dia lasa namonjy an’i Bezanozano sy tany Maroantsetra; dia ny taranak’i Andrianoranorana sy Andriandranando .
Nizara vohitra 4 lehibe ny teto am-povoan-tany ary samy nanana ny Mpanjakany sy ny rafi- panjakany izay nifampifehezany ny fanjakana tsirairay avy.
Ny tao Imerimanjaka ( Ampandrana ) :
Rafohy sy Rangita , no vy nahitana ny Fanjakana arindra teto Imerina, Izay Fanjakana nifandovana. Roa ny zanaky Rangita nandova Fanjakana, ka ny zokiny Andriamanelo , aloha no tompony ka nampanjakaina, vao ny zandriny Andriamananintany. Saingy maty izy io, fa ny zanany Andrianamboninolona dia nanjaka teny Analamanitra fahiny na Ambohitrombihavana amin’izao fotoana izao , ka tsara ny manamarika an’izany, izay marihako etoana fa tsy moramora ny nahitana ny tantara .

Ny tao Alasora :
Andriamanelo : 1540 - 1575 .
Maitsoanala, zanakavavin’ny Mpanjakan’Ambohidrabiby, no vadiny. Izy no nampiray ny Fanjakan’Ambohidrabiby amin’ny Alasora ho Fanjakana iray. Naharitra 35 taona no nanjakany.
[ Indro misy fanampin’ny tantara , izay tsy tokony ho adinoina ho an’ny taranaka . Hita sy voatahiry tao amin’ny tranokalan’ny Minisiteran’ny Kolontsaina ]



35

Lasa mpanjakan’Alasora i Andriamanelo, zana-dRangitamanjakatrimovavy, rehefa naharesy sy nandroaka ireo vazimba tao. Fomba nentiny nampitombo sy nanitatra ny fanjakany avokoa na ny ady nampiasa hery na ny fitadiavana fihavanana amin’ny alalan’ny fanambadiana ifanarahana. Noho izany indrindra dia nanatona an-dRabiby tao Ambohidrabiby i Andriamanelo mba hangataka an- dRamaitsoanala zanakavavin-dRabiby ho vadiny. Neken-dRabiby izany na dia napetrak’Andriamanelo ho fepetra aza ny handraisany izy sy ny taranany ny fanjakan’Ambohidrabiby , ao aorian-dRabiby. Tamin’ny andron’Andriamanelo no nahitana voalohany ny fandrendrehana sy ny fanefena ny vy , ary tany Amoronkay, atsimon’i Mantasoa, no nangalana izany vy izany. Nampiasain’ny olona tao Ambohidrabiby , ho fanamboarana taozavatra ny vy: angady nihadiana ireo hady natao manda, fisisika namakiana ny vaingam-bato nanaovana : fasana ; lefona; rojo namatorana olo-meloka ; fantsika namantsihana lohan-trano; hidin-trano savily; karetsaka; fanalahidy…; fitsindrona nitonoan-kena sy kitoza, …
Niteraka an-dRalambo ihany Andriamanelo sy Ramaitsoanala nony farany na dia nanana olana tamin’ny fiterahana aza. Teraka ny voalohan’ny volana Alahamady tao Ambohibaoladina, tsy lavitra an’Ambohimalaza, izy ary lasa mpanjaka , nandimby an-dRabiby raibeny , tamin’ny taona 1575.
Nataon-dRalambo ho renivohitr’Imerina i Ambohidrabiby mba hahamafy orina ny fanjakany. Bibidia ny jamoka tamin’izany. Novain-dRalambo ho omby ny anarany ary nampianariny hamolaka io biby io sy hihinana ny henany ny olona.

Ny tao Ambohidrabiby :
Ralambo : 1575 - 1610
Zanak’Andriamanelo, nisolo an-drainy ary nanjaka tao 35 taona ihany koa. Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina izy ary namerina indray an’Ambohitrabiby ho renivohitry ny Fanjakany izay nafindran-drainy tany Alasora. Izy ihany koa no nampihinana ny henan’ny Jamoka na Omby voalohany ny vahoakany.
Nahery ny Fanjakany noho ny fananany basy. Izy no vy nahitana ny firavoravom-panjakana natao hoe : « Fandroana » na ny « Asaramanitra » ; azo lazaina fa niadana ihany ny fitondrany satria tsy mbola nisy fikomiana firy sy fifandrombaham-pahefana tamin’izany . Fa tena fifandimbiasam-panjakana .
[ Fanampin’ny tantara : Ingahy Razefa , mpiandry Rova ] Tsiahy mahakasika ny niforonan’ny tanànan’Ambohidrabiby . Ao avaratra atsinanan’Antananarivo no misy ny vohitr’Ankotrokotroka. Vazimba no tao hatramin’ny taonjato faha 14 sy faha 15. Halan-kotroka io toerana io noho izy rakotr’ala sy lobolobo tanteraka. Nisy farihy teo an-tampony. Tany amin’ny taonjato faha 16 , di any taona 1500 , tany ho any izany , dia nivezivezy teny amin’iny faritra iny Rabiby, Andriandahy Arabo avy any Kaloy, niaraka tamin’ny hova mpanotrona azy. Nanapa-kevitra honina tao Ankotrokotroka izy ireo ka dia noroahiny ny vazimba nipetraka tao. Nanavao ny tanàna sy nanorina rova tao Ankotrokotroka Rabiby rehefa natsangan’ny tao ho mpanjaka. Nototofany koa ilay farihy ka lasa nivoaka loharano ny toerana ambany sasany. Nampitondrainy ny anarany ny tanàna ka lasa hoe : Ambohidrabiby. Samy nitondra fampandrosoana ho azy avokoa ireo mpanjaka efatra nifandimby tao Ambohidrabiby: Rabiby
( 1540 (1500) - 1575 ), nanova an’Ankotrokotroka teo aloha ho Ambohidrabiby; ary nivoatra dia nivoatra ny tanàna . Ralambo ( 1575 - 1610 ), nanao azy ho renivohitr’Imerina; Andrianavalonimerina ( 1710 - 1748 ), tsy nampandefitra ny soa ho an’ny tanàna; Andrianavalondambozafy ( 1748 - 1767 ), mpanjaka farany tao. Ny Andriamanjaka hono tsy manam-pady noho ilay hoe : fanjakana tsy afindra .

37
Nanambady an-dRabehavina izay zanak’anabavin-dRabiby izay nanana anjara fanapahana tao Kaloy tamin’Andriamamilazabe , andriana avy eny Vodivato Ralambo. Niteraka mianadahy dia : Ravaomasina sy Andriatompokoindrindra izy ireo. Noho ny tenin’Andriamanelo dia niroso tamin’ny fanambadiana an-dRatsitohina izay zanak’anabavin-drainy ihany koa izy avy eo ary dia niteraka an’Andrianjaka. Ralambo ihany no nandamina ny fitoeran’ny olona tao an-tanàna.
Naoriny teo an-tampon-kavoana , ampovoan-tanàna avy any atsinanan’ny kianja fikabariana ny lapa nitoerany. Napetrany manodidina azy kosa ireo havany sy ireo olom-panjakana ary ny sasantsasany amin’ny vahoaka. Ny Zanakarivo na zana-bahoaka , izay mpanompon’ny mpanjaka rahateo no nataony teny amin’ny ilany atsinanana. Ireo mpanolotsain’ny mpanjaka na ny Zanadonia , taranaka fahafito, taranak’Andriandoria no tamin’ny ilany avaratra. Ny Ambodifahitra no tamin’ny tapany atsimo. Nofaritan-dRalambo ho fankalazana ny fetin’ny fandroana ny volana alahamady. Fanazavana ny volana alahamady hita eny Ambohidrabiby : Nitondra fiovana teny Ambohidrabiby ny mpanjaka Andrianampoinimerina tamin’ny fotoana nanjakany teto Imerina. Napetrany teny Rasendrasoa vadiny voalohany, izay milevina ao amin’ilay fasana eo akaikin’ny fasan-dRabiby ilay razan’andriana .
Nanjary feno trano ny tanàna. Niorina koa ny tsena teny an-toerana. Nataon’Andrianampoinimerina hoe : « Hasin’Imerina » i Ambohidrabiby tamin’ny taona 1797 noho izy naneho fiombonana sy fitambarana. Nisafidy ny ho hovalahy kosa ny olona teny fa tsy nety natao andriana.

38



Ny tao Analamanga :
Andrianjaka : 1610-1630
No nandova Fanjakana, te hametraka an’Analamanga ho renivohi-panjakany ka nanafika ny Vazimba tao. Resiny noho izy nampiasa vy manidina ( Lefona )
Nametrahany 1000 lahy ary raikitra ho Antananarivo noho izy an-tanàn’ny arivo. Nonina sy nanjaka nandritra ny 20 taona. Nilamina ny fitondrany ary tsy nisy tomika , satria niadana ny ambanilanitra . Nifandimby nitondra izany ny taranany, Nandimby an-drainy Andriantsitakatrandriana : 1630 - 1660 , nanao ny zandriny Andrianjakanavalona tetsy Alasora ho fahavalony. [ Miteraka ady hevitra ny mahakasika ny daty nanjakan’ireo mpanjaka ireo , fa asiana tovana izy ity , ka samy mandray izay tandrifiny fa ny ahy , dia fikarohana niainga hateo amin’ny mpanjaka Andrianerinerina : 1220 - 1320 , ny kajy ; ary tsy nivaona izany ]
Raikitra ny ady. Resy ity zokiny, ary ny mpandresy kosa niova ho Andriamasinavalona : 1675 - 1710 , Mpanjaka hendry sy lalin-tsaina noho ny fananany an’ilay mpanolotsaina avo lenta sy hendry ary lalin-tsaina , dia tsy iza fa Rainandriamampandry. Tia zanaka loatra ka nizara efatra ny Fanjakany tamin’ireo zanany na dia efa nanarin-dRainandriamampandry aza. Fahoriana ho an’ny vahoaka izany noho ny ady an-trano niseho voalohany teto amin’ny tantaran’ity Nosy mamitsika ity . Nanjaka 35 taona izy.
( Fanamarihana: Noheverina ho teo anelanelan’ny taona : 1630 - 1660 no nanjakan’Andriantsitakatrandriana izay nandimby an’ Andrianjaka rainy. Ary ny mpandova azy Andriantsimitoviaminandriandehibe dia azo heverina ho teo anelanelan’ny taona : 1667 - 1675.
Andrianjakanavalona , izay zandrin’Andriatsitakatrandriana dia nanjaka tamin’ny taona : 1675 - 1710. Izy ilay niova ho Andriamasinavalona. Azo heverina fa efa nisy Fanjakana roa izay nisian’ny ady an-trano teo amin’ireo Mpanjaka mpihavana ireo.[7].)
Mbola nizara Vohitra 4 lehibe , ny teto Imerina, saingy Ambohimanga sy Antananarivo , no nisolo an’Imerikanjaka sy Analamanga , satria voafafa tao anatin’ny tantara saingy tsy hay kosehina kosa .
Ambohimanga :
Vohitra iray natao hoe : Ambohitrakanga , izy io fahizay satria feno hadivory sy rakotra ala ary zava-maniry dia tao ary nisy vorona mitovy amin’ny akoho atao hoe akanga , ary tena feno azy tao fahizay . Avo dia avo ny toerana ary nahatsinjovana ny vohitr’Analamanga fahiny sy ny lemaky Betsimitatatra ary Laniera .




39
Ireto Mpanjaka ireto izay nanomboka hatreo amin’ny nizaran’Andriamasinavalona ny taona 1710 ny Fanjakana , tamin’ireto zanany 4 sy noho Ambohimanga nipoiran’ilay Mpanjaka tokana teto amin’ity Nosy ity dia novinavinaina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ny nanjakan’izy ireo teto Ambohimanga. Andriatsimitoviaminandriandrazaka, izay zanaky Andriamasinavalona ary no nanjaka tao Ambohimanga , rehefa nozarain’ity rainy ny Fanjakana. Ankeviny ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1730 , no nanjakany, ary naharitra 20 taona izany. Azo heverina fa nanjaka tao anaty fahasarotana izy noho ny ady an-trano nihanahery vaika tokoa. Nondimbiasan’Andriambelomasina izay zafikelin’Andriamasinavalona, anefa Andriatsimitoviaminandriandrazaka , izay heverina ho teo anelanelan’ny taona 1730 - 1770 , no nanjakany ary naharitra 40 taona teo ho eo no naharetany. Andrianjafinandriamanitra , no nandimby ity rainy izay teo anelanelan’ny taona 1770 - 1787 izay nanjaka 17 taona.
Antananarivo :
Andrianjakanavalomandimby Teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , no nifidy an’Antananarivo , rehefa nozarain’Andriamasinavalona rainy ny Fanjakana. Tsy adino akory Andrianamboatsimarofy , izay tsy fantatra marina ny fotoana nanjakany noho ny fanjavonan’ny tahirin-kevitra momba azy . Fa nalefa sesitany na maty tany Fenoarivo izy ary nondimbiasan’Andrianampoinimerina izy avy eo.

Ambohidratrimo :
Andriandambonavalona , no nanjaka tao. 1710 -…
Andriamananimerina nondimbiasan’Andrianavalonimerina
Tsy azo adinoina anefa ireo Fanjakana nadinika nahazo aina tao anatin’izany ady an-trano izany. Izay nanerana ny tanàna teto Imerina :
Andrianatoara : 1720 - 1735 , izay nanjaka tao Alasora
Ratsimanjaka : 1712 - 1740 , nanjaka tao Anosiarivo
Andriampalimanana : 1747 - 1759, nanjaka tao Tsirangaina
Ramaromanompo : 1763 - 1780, nanjaka tao Fenoarivo
Andrianamboniravina : 1750 - 1770 sy Andriandranovola : 1770 - 1785 , nanjaka tao Ambohimasimbola
Andrianamponga: 1769 - 1785, nanjaka tao Fanongoavana
Ny tao Arivonimamo : ( Imamo )
Andriambahoakafovoanitany nanjaka tao Manazary, izay nondimbiasan’Andriatsiahofa
Andriamanjakatokana , izay hafa reny kosa no nanjaka tao Ambohinihaza
Andriantomponimamo , no nanjaka tao Ambohitromby.


40

( noheverina ho teo anelanelan’ny taona 1710 - 1787 , ihany koa no nisian’ny Fanjakana nadinika tany Imamo. Nanafika an’ireo Fanjakana nadinika sy nitsitokotoko ireo Fanjakana 4 lehibe. Izay rainy sy zanany ary rahalahiny. Ka te hamondrona azy ireo ho Fanjakana tokana sy lehibe teto Imerina. Naharitra teo anelanelan’ny taona 1540 - 1787 izany hoe : 247 taona ny ady an-trano teto an’ivon’ity Nosy ity.
[ Ity misy fanampin’ny tantara , toa mampisalasala raha ny vokatry ny fanadihadihana, kanefa mamantsika tanteraka sy mampitombina ny tantaram-pirenena ihany . Izy ity dia nokarohiko tao amin’ny Tantaran’andriana , izay nosoratan’i Pere Callet , amin’ny maha Vazaha Frantsay azy dia atahorana ihany ny mety ho tsy fifanojoan’ny lova-tsofina sy ny soratra ary ny mety ho naha samy hafa ny fanambarana tamin’ny tanàna roa na telo na maromaro ]
Andriana tao Fondanitra ao Mamo :
Andriantomponifonesandahilehibe
Andriantomponatsimondrano
Andrianatodimangampivovo
Andriamarotafika
Razakanatrimo , izy dia zafin’Andrianatodimangampivovo , izay nanjaka tao Ambohitrambo na ( Imamo ) Ankehitriny .
Raha jerena tsy mitongilana anefa ny tantara , dia : Io Razakatrimo io kosa no vadin - dRamasidrazana, zanak’anabavin’Andrianampoinimerina ; izay niteraka an-dRamoma ka nanjary Ranavalona Faharoa taty aoriana .
Andrianamboarinandriamanitra, dia zana-drahalahin’Andriampoetsakarivo , izay tokony handova fanjakana .
Andriamarobasy dia mpanjaka tao Sahavondronina ny taona 1758
( Ambohitrambo sy Arivonimamo Atsinanana )
Andriandailoza , nanjaka tao Volafotsy ny taona 1758
Ravaomanjaka ihany koa , izay zanakavavin-dRamaromanompo , dia lasa vadin’Andrianampoinimerina .
Andriampoetsakarivo , nanjaka tao Ambohibeloma ( Miarinarivo ) ny taona 1758
[ Ity ambara sy tantaraina eto kosa , dia fanampim-panazavana mba hampahazava ny tantara teo aloha : Hatreto dia ny lafiny ara-tantara sy ara-kolontsaina no nahafantarantsika an’Ambohidrabiby toy ny hoe teo Ambohidrabiby no nankalazaina voalohanytaty Imerina ny Fandroana sy Alahamady, teo Ambohidrabiby no nipoitra ny anarana hoe « omby », « Imerina » ary « Ambaniandro » ; eo Ambohidrabiby no tenomina ny lamban’ny mpanjaka merina nifandimby ary Ambohidrabiby dia iray amin’ireo tendrombohitra 12 masina eto Imerina. Anio kosa dia hamantatra an’Ambohidrabiby amin’ny lafiny arkeolojika isika satria dia manana ny mampiavaka azy eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojia.


41
Marihina fa ny rovan’Ambohidrabiby dia faritra iray ao antampon’ny vohitr’Ambohidrabiby, faritra izay nisy ny lapan’ny mpanjaka, ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny fasan’ny mpanjaka mianakavy nanomboka ny taonjato faha -16 aty aorian’i Jesoa Kristy Tompo . Indreto ny santionany mampiavaka ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika : Ny Rovan’Ambohidrabiby izay miendrika efa-joro , dia misy fidirana na fivoahana miisa 4 ka misy fidirana iray avy amin’ny ilany avaratry ny rova, amin’ny ilany atsimon’ny rova, amin’ny ilany atsinanan’ny rova ary amin’ny ilany andrefan’ny rova. Ny mpanjaka Rabiby tamin’ny taonjato faha-16 , taty aorian’i Jesoa Kristy Tompo, no nampanao ireo fidirana na fivoahana miisa 4 ; amin’ny rovan’Ambohidrabiby, satria nirariany mba hivelatra amin’ny vazantany 4 eto Madagasikara ny fanjakana naoriny. Toa tanteraka izany firarian’i mpanjaka Rabiby izany satria tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ) dia lasa renivohitra ny “ Fanjakan’andriana merina ” ny vohitr’Ambohidrabiby ary Ambohidrabiby no renivohitra “ voalohany ” ny fanjakàn’andriana merina, fa talohan’izany dia “ fanjakàna vazimba ” no nisy taty anivon’ny riaka. Ary tamin’ny taonjato faha -19, izany fanjakàn’andriana merina izany dia niofo ho lasa “ Fanjakan’i Madagasikara ” rehefa nanoa ny “ Fanjak’andriana merina ” ny fanjakàna tamin’ny faritra sy foko maro teto Madagasikara. Heverina koa anefa fa natokana hidiran’ny karazan’olona araka ny andraikiny sy ny satany ary ny fombafomba sy fady ny tsirairay amin’ireo vavahady miisa 4 tamin’ny rovan’Ambohidrabiby ireo. Ohatra amin’izany, ny vavahady amin’ny ilany avaratra amin’ny rovan’Ambohidrabiby dia natokana hidirana sy hivoahan’ny Mpanjaka mianakavy sy ireo vahiny manankaja mitsidika ny Mpanjaka. Ohatra amin’izany koa, mety ho amin’ny vavahady amin’ny lafiny atsimo sy lafiny andrefan’ny rova no havoaka ireo heverina fa zavatra maloto avy tao anaty rova. Tsy toy izany kosa ny zava-misy amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa eto Imerina satria dia saika fidirara na fivoahana miisa 2 ihany no idirana sy ivoahana ao amin’ireo rova. Ohatra, hoan’ny Rovan’Ambohimanga , dia miisa 2 , ny fidirana na Fivoahana na vavahady ao anaty rova ka ny iray fefy avaratra ny rova ary ny iray eo atsimo andrefan’ny Rova. Hoan’ny Rovan’Antananarivo dia miisa 2 ny vavahady ka ny iray eo avaratry ny rova ary ny iray ao atsimon’ny Rova. Tsy mitovy ny haavon’ny faritra ao anaty anaty rovan’Ambohidrabiby. Ahitàna an-tanatohatra miisa 3 ny faritra ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny ilany avaratra manontolo manamorina ny lalana, ny ilany atsinanana manontolo, ny ilany atsimo atsinanana, ary ny ilany avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby izay misy ny mozea ankehitrio sy ny fasan’i Rasendrasoa vadin’Andrianampoinimerina dia avo 1 metara , mihoatra amin’ny toerana misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo ary ny kianja fikabariana sady famonoan’omby ao anaty rovan’Ambohidrabiby.

42

Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby dia iva mitaha amin’ny faritra misy ny fasan’ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo ary ny kianja. Marihina anefa fa tamin’ny taonjato faha -16 nanjakany Rabiby sy Ralambo dia heverina fa mitovy haavo ny faritra misy ny fasan’i Rabiby sy Ralambo, ny faritra misy ny kianja fikabarian’ny mpanjaka ary ny faritra nisy ny lapa , izay misy ny mozea ankehitrio , izany hoe ny haavon’ny faritra tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia tsy mihoatra ny haavon’ny kianja manoloana ny fasana misy ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo izay ao anaty rovan’Ambohidrabiby. Ny faritra andrefan’ny fasana misy an-dRabiby sy Ralambo kosa , dia mety ho efa iva mitaha amin’ny faritra misy ireo fasana ireo. Azo eritreretina ihany koa fa tamin’ny vanim-potoana nampitovy haavo ny faritra nisy ny lapa sy nisy ny fasan’ny mpanjaka tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia mety ho efajoro ny endriky ny rovan’Ambohidrabiby tamin’izany . Tamin’ny taonjato faha - 18 , tamin’Andrianavalonimerina nanjaka teo Ambohidrabiby na tamin’Andrianampoinimerina : ( 1787-1810 ) no nampiakarina ho 1 metatra , ny haavon’ny lafiny avaratra, atsinanana, atsimo ary avaratra andrefana ao anaty rovan’Ambohidrabiby araka ny ahitatsika azy, izay nisy ny lapa sy ny fasan’ny vadiben’Andrianampoinimerina. Ny ilany andrefana indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby no tsy nahitàna fampiakarana haavo. Izany fampiakarana 1metatra , ny haavon’ny faritra sasany tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany dia nitarika ny fanaovana rarivato ny sisin’ny kianja fikabarian’ny mpanjaka eo afovoan’ny rovan’Ambohidrabiby sy ny fanasiana rarivato manodidina ny faritra ivelan’ny rovan’Ambohidrabiby amin’ny sisiny avaratra, ny sisiny atsinanana ary ny sisiny atsimo. Tsy mba nahitàna rarivato kosa ny sisiny andrefan’ny rovan’Ambohidrabiby. Mety ho nahatsikarika fiovana ihany koa isika ankehitriny ,raha ny faritry ny rovan’Ambohidrabiby no jerena , tsy lasa efajoro intsony, satria ny faritra eo andrefan’ny fasan-dRasendrasoa dia tsy tafiditra anatin’ny rarivato mamefy ny sisin’ny rova. Azo heverina fa finiavan’ny mpanjaka taty aoriana hampisongadina ny maha ambony laharana azy mitaha amin’ireo mpanjaka tranainy teo no anton’izany fampiakarana haavo ny toerana misy ny lapa tao anaty rovan’Ambohidrabiby izany. Na dia izany aza, notazomina ho faritra iva indrindra ao anaty rovan’Ambohidrabiby ny ilany andrefan’ny fasana nitoera nametraha an- dRabiby sy Ralambo, izay toa maneho sy manamarina fa ny andrefana no toerana fanariana ny maloto , na ireo karazana fako na ny rano maloto ihany koa , teo amin’ny Ntaolo fahizay malagasy. Eo amin’ny lafiny avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby no nisy ny lapan’ny Mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Izany dia ahitàna taratra fa nanome lanja manokana ny zoro avaratra atsinanana izay antsoina ihany koa hoe :


43


“ zoro firarazana ” na “ zoro alahamady ” ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Ny “ alahamady ” dia heverina ho “ anaram-bitana ” no nanaovan’i Rabiby azy tany am-boalohany vao lasa anaran’ny volana voalohany ; amin’ny volana 12 , ao anatin’ny taona. Marihina fa teo amin’ny fandaminana ny toerana iray dia noheverin’ny Ntaolo Merina ho toeran’ny fahefana ara-politika sy ny haja ny lafiny avaratra ary toeran’ny fahamasinana ny lafiny atsinanana. Koa ny zoro avaratra atsinanana izany no fihaonan’ny fahefana politika sy ny fahamasinana . Ao anaty rovan’Ambohidrabiby , any andrefan’ny lapan’i mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo no misy ny fasan’i mpanjaka Rabiby sy ny fasan’i mpanjaka Ralambo , ary ny fasan’andriana. Izany hoe tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia ny velona no nipetraka amin’ny lafiny atsinanana ary ny efa nodimandry kosa no napetraka amin’ny lafiny andrefana. Mifanohitra amin’izany kosa anefa no nisy teo amin’ireo tendrombohitra roambinifolo masina aty Imerina niorina tato aorian’Ambohidrabiby toy ny rovan’Antananarivo, rovan’Ambohimanga, rovan’Ilafy, rovan’Antsahadinta satria , dia eo antsinanan’ny lapan’ny mpanjaka na eo avaratry ny lapan’ny mpanjaka no misy ny fasan’ny mpanjaka. Amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 eto Imerina , dia manaraka fenitra ny filaharan’ny fasan’ny mpanjaka sy fasan’andriana izay mitandahatra avaratra-atsimo, koa ny fasan’ny mpanjaka tranainy indrindra na ny fasan’ny andriana ambany laharana indrindra no amin’ny atsimo indrindra ary ny fasan’ny mpanjaka farany , na ny fasan’ny andriana ambony laharana no amin’ny avaratra indrindra. Hoan’ireo fasana mitandahatra avaratra-atsimo ao anaty rovan’Ambohidrabiby kosa dia misy mampiavaka azy manokana satria dia ny fasan’i mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany vavy iray , anisan’izany tena tsy foiny , no amin’ny lafiny atsimo indrindra, tsy izany ihany , fa eo avaratr’izany ny fasan’Andriandambotanimanjaka sy Ramaintsoakanjo sy Rabiby , Mety ho hitatsika ary amin’ny avaratra indrindra ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’Andrianampoinimerina. Ralambo anefa nanjaka tao aorian’i Rabiby raibeny. Azo heverina fa noho ny antony manokana dia tsy natao teo avaratry ny fasan- dRabiby ny fasan- dRalambo fa natao teo atsimo. Toa manamarina fa araka ny anarantany, Ambohidrabiby dia vohitry Rabiby fa tsy vohitry Ralambo. Ny rovan’Ambohidrabiby dia nahatahiry ny endriky ny fasana taty Imerina nanomboka tamin’ny taonjato faha - 16 ka hatramin’ny taonjato faha -19. Hita ao ny fasan’i Mpanjaka Rabiby sy Ramaitsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny niorina tamin’ny taonjato faha -16, aty aorian’i Jesosy Kristy Tompo , fasana iva tsy misy an-tanatohatra ary voadidina rarivato madinika tsy voapaika. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy i Rabiby sy Ramaintsoakanjo vadiny ary Andriandambotanimanjaka zafikeliny.


44

Ireo fasan’ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny fasan’ny zanany vavy, fasana niorina tamin’ny taonjato faha -17 kosa , raha am-pitahaina amin’i fasan - dRabiby , dia avo, ahitana an-tanatohatra iray , voarary vato lehibe tsy voapaika ny manodidina. Mifanila fasana na mety ho iray fasana mihintsy ny Mpanjaka Ralambo sy Ratsitohinamanjaka vadiny ary ny zanany . Hita ao koa ny fasan’i Rasendrasoa vadiben’i Mpanjaka Andrianampoinimerina sy ireo taranany, niorina tamin’ny taonjato faha -19 , aty aorian’i Jesosy kristy, fasana nitambarambe, avo mitaha amin’ny fasan-dRabiby sy Ralambo, ahitana an-tanatohatra roa , voadidina rarivato lehibe voapaika ary misy tranomasina. Tsy fahita amin’ireo rova amin’ny tendrombohitra 12 masina hafa izany fiarahan’ny fasan’ny taonjato faha -16 sy faha -17 ary faha -19 , amin’ny toerana iray izany. Ny fihadiana lavaka natao tao anaty rovan’Ambohidrabiby dia nahitàna vokatra maro. Santionan’izany ny fihadiana lavaka teo amin’ny kianja famonoana omby manoloana ny fasan-dRabiby dia nampiseho masoandro ireo akorandriaka maro izay karazan’akorandriaka nampiasaina ho vola fifanakalozana ara-barotra taty amin’ny faritry ny ranomasimbe indiana nanomboka ny taonjato faha -5 , talohan’i Jesosy Krisy ka hatramin’ny taonjato faha -13 , taorian’i Jesosy Kristy. Midika fa efa nifandray ara-barotra tamin’ny ranomasimbe indiana ireo vazimba ireo saingy tsy mbola nampiasa ny vola vy. Azo heverina fa ireo manendy , na vazimba mponina teo Ambohidrabiby talohan’i nahatongavan-dRabiby no nampiasa izany akorandriaka izany. Manarak’izany, teo amin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapany Rabiby sy Ralambo amin’ny ilany avaratra atsinanana ao anaty rovan’Ambohidrabiby, rehefa nohadiana 1m70 , dia nahitàna taolan’ondry sy taolan’omby maro ary lavenona izay porofo fa nahandro sy nihinana ondry ny Mpanjaka Rabiby sy ny ankohonany ary nihinana omby ny Mpanjaka Ralambo sy ny ankohonany tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Farany, nahitàna vakimbilani-tany voaloko manjarano misy haingony na tsy misy haingony maro ihany koa ny fihadiana lavaka 1m70, tamin’ny toerana voalaza fa nisy ny lapan’ny mpanjaka Rabiby sy Ralambo tao anaty rovan’Ambohidrabiby.
Fehiny, ireo ohatra vitsy notanisaina etsy ambony dia ahitàna fa miavaka eto Imerina ny rovan’Ambohidrabiby raha ny lafiny arkeolojika. Mbola voatazona sy voatahiry mandraka ankehitrio ny fandaminana sy ny fanorenana tao anaty rovan’Ambohidrabiby tamin’ny andron’ny mpanjaka Rabiby sy ny mpanjaka Ralambo, fandaminana izay manana antony ara-pinoana sy araka ny hasina sy araka ny fanandroana ary araka ny fijery ny tontolo , fanao tamin’ny taon-jato faha -16 , taty Imerina. Satria Ambohidrabiby no renivohitra voalohan’ny fanjakan’andriana merina tamin’ny mpanjaka Ralambo ( 1575-1610 ).
Hita anefa fa tsy nitovy tamin’ireo lamina ara-panorenana nisy tao androvan’Ambohidrabiby ny fandaminana ny fanorenana tao anatin’ireo rova niorina taty Imerina tao aorian’i mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo.

45
Araka izany, azo heverina fa nisy nanova ny fomba fandaminana ny tontolo araka ny fanaon’ny mpanjaka Rabiby sy mpanjaka Ralambo. Ao anatin’izany anefa dia nametraka ireo mpanjaka nifandimby fa maro ny vohitra saingy Ambohidrabiby no « hasin’Imerina » Nalaina teo amin’ny = Firaketana : Ny Mpitandrina ; Ravelojaona . Ny nizara ny tantara kosa : Atoa Rainianjalahy Malagasy , teo amin’ny seraseran-tsosialy : Ifalina Kaonty Faharoa. Ny mpanoratra kosa no nanao ny fikarohana sy ny fanadihadihana ]
--------