TOHINY / Madagasikara : Ny Lasa sy ny Ankehitriny (NY Andri-Fara)

TOHINY / Madagasikara : Ny Lasa sy ny Ankehitriny
1.4.1 Ireo soatoavina tsy afa-misaraka amin’ny Malagasy :
Andeha aloha isika hijery manokana ny mahakasika ny :
Ny Fasana : Azo atoa hoe lavitra ihany ny lalana nizorana mba hatongavana amin'izao fotoana izao raha mikasika ny fanantanterahana ny fasana teto Imerina no resahana sy dinihana . Tany am-piandohana ka hatramin'ny taon-jato faha 16 : 1501-1600 ; tamin'ny fotoan'ny vazimba, izay lazaina fa mponina voalohany teto Madagasikara, dia fasana ho an'ny olona iray monja ihany ; ary nosaromana vato teo ambony araka izay efa nolazaina tany aloha ; fa tsy nivalaparana fotsiny . Afaka atao hoe karazana fasana aniritra kanefa amin'izay ; dia tsy mitovy ny fomba fanaovana azy. Tamin'ny taon-jato faha 17 : 1601 - 1700 tany ho any dia fasana afaka handevenana olona roa ; ary raha lehibebe kosa dia hantonina vatan'ny olona miara monina ao anaty ny vondron’olona iray mihitsy izany . Tamin'ny taon-jato faha 18 : 1701 - 1800 ; dia afaka hahitana fomba avy any amin'ireo olona izay monina any Polynezia; Malaizia ary Indonezia ny fomba fanamboarana ny fasana teto Imerina; izany hoe misy totohatra kely eny ivelany miaraka amin'ny vato ; eo indrindra anefa no olana satria raha nanao fikarohana ny tenako ; dia hita fa nisy ihany fitovizana teo amin’ny fasana Betsileo sy ny hita any Indonezia ary maro tokoa ; saingy ny fomba no naha samy hafa azy .
Hita eto Imerina na any Amin’ny Betsileo ireo fasana miaraka amin'ny vato mitsangana izay mitovy amin'ireo vato hita any amin'ny nosy Java sy any atsimo ny Somatra. Ny fasana dia manalavitra sy hita ao an-tanàna, fa matetika hita eny ivelany, eny an-tampon-tendrombohitra.
Raha jerentsika ireto fasana ireto ; dia hita taratra fa ny mponina ao Iaritsena ao Ambalavao , mandalo na mitsidika ny valan - javaboaharin’ny Anjaha dia ahitana fasana vato mitovy amin’io hitanao amin’ny sary io ianao ; misy mandevina amin’iny toerana iny . Raha ny resaka mandeha ihany koa dia ahitana ireo olona efa maty fa mbola mandehandeha ihany koa any na koa hoe lolo vokatra (34).
Izay raha ny mahakasika ny fasana no ambara . Fa maninona moa raha jerena fohy ny mahakasika ny fahafatesana

56

Ny Fasana any Indonezia sy ny fomba fandevenana Fasana any Iarintseana

Alakamisy Ambohimaha Tanimbary any Ambositra

Fikarohana iray natao tany amin’ny faritra Menabe

57

Famadihana Malagasy Famadihana any Indonezia


Famonosana lamba ny faty maina , atao ivelan’ny fasana izany ; vao hampidirina


58

Fanamarihana : Hoy Lanto Ravonjison : Ny famonosana faty dia tohatohanana filozofia sy izao karazana finoana rehetra izao, fa ny tena antony dia iray ihany: mba tsy hampiparitaka sy hampifangaro ny razana ao am-pasana. Io mantsy karazana hadison'ny razambe tany aloha tany ; ilay faty tsy atao anaty vatampaty rehefa alevina, fa fonosana fotsiny dia apetraka eo. Ny firenena sasany izao tsy mamatotra sy mamono izany satria tsy ilaina izany, atao ao anaty vatam-paty mantsy ny razana tsirairay. Fa ny antsika dia mila fatorana tsara, dia mila fonosina indray rehefa mamadika. …dia tohatohanana finoana ilay izy, kanefa io na atao im-pito, na in-tsivy, na ankasa na tsy ankasa, na ny vehivavy no mamatotra azy, na faralahy, n'izan'iza dia tsy misy dikany izany fa mitovy foana....Ny gasy dia fanatika mihitsy amin'ity resaka finoana ity.
Tsy manao io fomba io intsony ny Kristiana sy ny Fiangonana sasany ; indrindra fa ny Fifohazana . Aminy rehefa maty ny olona dia maty ary tsy mifoha intsony raha tsy tonga ny faran’izao tontolo izao ; na ny fahatongavan’ny Tompo. Ny maty dia mankany amin’ny fanahin’ny fahafatesana ka tsy hanelingelina ny velona intsony fa matoa misy izany dia asan’ny devoly na satana . Ny ankamaroany izao ; dia tsy mamono lambamena intsony fa ny akanjony ihany no nampisalorana azy , asiana ondana = toin’ny olona matory dia apetraka amin’ny vata dia asitraka ary tsy fohazina intsony ny fahatsiarovana azy ; tsy azo kitikitihana intsony . Miandry ny fitsanganan’ny maty . Na izany anefa dia mbola maro ny Mpino Kristiana no manaraka io fomba iray io .
Ny fasana avaratra : marika ny maha mpanorina ny vohitra :
Vanim-potoana efatra samy hafa amin'ny toerana samy hafa eto Imerina :
• Tao Antampon'Ambohidrabiby tamin'ny tapaky ny taonjato faha-16 = 1567 , ny mpanjaka Rabiby no maty taloha indrindra sy nalevina voalohany teo. Tato aoriana , nifindra nonina teo ny zafikeliny, ny mpanjaka Ralambo. Rehefa maty Ralambo dia teo atsimon'ny fasan'i Rabiby no nanorenana ny fasana ilevenan-dRalambo.
• Tamin'ny taona 1610 rehefa nanafika an' Analamanga , ny mpanjaka Andrianjaka ; dia efa maty sy milevina tao antampon' Analamanga ny mpanjaka vazimba Andriampirokana. Koa teo atsimon'ny fasan'Andriampirokana, eo amin'ny toerana misy ny rovan'Antananarivo no misy ny fasan'ny mpanjaka Andrianjaka .
• Ao Anosimanjaka tokony tamin'ny taona 1750, araka ny lovantsofina sasany dia Andriamahozobe Antehiroka no nanorina ny vohitra Aminampanga . Tato aoriana dia tonga nifindra-monina teo Aminampanga Ranavalotsimitoviaminandriana izay nanova ny anaran'ny vohitra ho Anosimanjaka. Eo akaiky eo atsimo andrefan'ny fasan'Andrimahozobe , ny fasan-dRanavalotsimitoviaminandriana

59
• Ny Mpanjaka Andriamangarira no nanorina ny vohitr'Antsahadinta sy nanjaka tao tokony tamin'ny taona 1770. Nalevina teo ambony vatolampy ao Antsahadinta ny mpanjaka Andriamangarira Mbola ao izany ankehitriny.. Rehefa lasan'Andrianampoinimerina ny vohitra Antsahadinta tamin'ny faran'ny taonjato faha-18 dia teo atsimon'ny fasan'i mpanjaka Andriamangarira no nanorina ny fasana izay ilevenan-dRabodozafimanjaka vadin'Andrianampoinimerina nampitoerany teo .

Fasan’andriana misy tranomanara . Fasana any Betsileo

Na eo aza ny fanorenam-pasana ; dia tsy afa-misaraka amin’izany ny Trano
Hoy ny Ntalo : Velona iray trano , maty iray fasana


Ny Tanàna ambanivohitra Akany fonenana Any Isoavinandriana



60

1.4.1.2 Soatoavina sa kolontsaina ? :

Ny Fati - drà :
Ny Fati - dra ; dia fifanekena ataon'ny olona roa , tsy misy rohim-pihavanana, nefa te hanova ny fifandraisany maha mpinamana tsotra na maha mpifankahalala tsotra azy ho fifandraisana hamafisina amin'ny alalan'ny fandatsahana sy fisotroany ny ran'izy roa tonta, ka lasa fifandraisan'ny iray tampo izany fifandraisan'ny mpifati - dra izany.
Ny Ziva :
Ny ziva ; dia fihavanana nataon'ny razambe taloha. Saika mazana dia mpiziva avokoa no niavian'ny fihavanan'ny Malagasy manontolo. Ny ompa ifanaovan'ny mpiziva dia sangy anehoan'ny ny fifankatiavany. Ny foko mpiziva dia tsy maintsy mifanampy. Ohatra = Ny Antaisaka sy ny Betsileo .
Ny Sambatra (35) :
Ny sambatra ; dia famoran-jaza faobe atao any amin'ny faritra sasan-tsasany ao Madagasikara, indrindra any amin'ny foko Antambahoaka, mba ahafahan'ny zazalahy hiditra ho isan'ny lehilahy eo amin'ny fiaraha - monina misy azy. Isaky ny fito taona mandritra ny efatra herinandro no hanatanterahana izany.
Ny Joro :
Ny joro ; dia sorona sy vavaka atao hangataham-pitahiana amin'ny zanahary sy amin'ny razana mba hahazoana orana sy hahatonga ny fambolena ary fiompiana hahavokatra be, ny tsy hampisy mpisompatra sy mangalatra ny biby fiompy, indrindra ny omby. Angatahina mandritra ny joro koa ny fahasalamana sy ny fitomboan'ny zaza ary ny fahela-velon'ny olon-dehobe. Misy ny fafaovana sorona omby atao fanatitra. Fotoam-pifaliana mety maharitra hatramin'ny telo andro izany ho an'ny mpiara-monina.
Ny Dina :
Ny dina ; dia fanambaràna ampahibemaso ombam-pianianana fa tsy hivadika amin'ny teny nomena. Dina koa no iantsoana ny fitsipi-pifehezana ny fiaraha - monina neken'ny besinimaro. Fifaneken’olona maromaro ihany koa , ka mifanao dina fa tsy hifamadika .
Ny Velirano :
Ny velirano kosa ; dia fianinana atao ampahibemaso mba tsy hampisy ny hitsoaka amin'ny zavatra nifanarahana, amin'ny baiko nekena fa hotanterahina. Tamin'ny vanim - potoana faha mpanjaka dia maha tapa - doha ny fivadiham-belirano.


61

Azo ekena fa mitovy ihany ny Dina sy ity Velirano ity , fa ny maha samihafa azy dia : Ny velirano dia fafazana rano arahana teny nifanaovana .
Ny Tody = Heverina ho tena manana ny lanjany amin’ny olona iray na roa na maromaro . Raha tena fakafakaina anefa ; dia tsy misy izy io . Ny tody tsy misy fa ny atao no miverina : Raha mpisiloky ianao ; mazava ho azy fa hisy olona any hisiloky anao ihany koa .
Ny Tsiny = Na iza na iza ; dia afaka mifanozona sy mifanome tsiny , hany ka niteraka tahotra ho an’izay niharany izany , ka naleony nanao ny tsara hatrany . Nisy mantsy na tsara ataonao , na ratsy vitanao ; dia nahazo tsiny foana . Amin’ny Malagasy ny tsiny ; alevina madifotr’olona , avalana rano maria ary tsy miverina intsony .
Ny Rariny = Fisaka izy io ary saro-tadiavina , mahometra ny fomba fitadiavana azy ankehitriny satria nanjakan’ny vola sy ny fahitahitana . Lasa reharehan’ny olona manan-tsiny mihintsy izany , ka manao izay tiany hatao izy ireo .
Ny Hitsiny = Mitovy amin’ny tsy fahitana ny rariny ihany koa izy ity . Matetika anefa dia mahazo rariny ihany izay manam-bola , na hita izao aza fa manan-keloka , na tokony ho voaheloka ilay nanao na ihany koa ilay niharany .
Ny Hasina = Andrianina , tovanana fahendrena sy fahamboniana ary ankatoavina ny manana azy io . To-teny ampanoavina ary omena hasina manokana .
Ny Fanahy = Misy toetra takiana mba hahatratrana ny manam-panahy ; maromaro ny hevitra fonosiny : Very fanahy mbola velona ; misy fanahiana fa latsaka tanteraka ny maha olona ny olona , tsy tazana intsony fa lasa verivery saina ; ka mety hiafara amin’ny fahadalana mihitsy izany . Ratsy Fanahy ; Tsara Fanahy ; manao Fanahy iniana sy ny sisa e . Heverina fa ny olona iray ; dia mametraka azy ho ambony kokoa , noho izy tena manam-panahy . Ny Mpitandrina ; Ny mpanompon’Andriamanitra ; ireo mpitaiza aram-panahy ; ny Loholona sy ny miavaka amin’ny asa iandraiketany .
Ny Tendry sy ny Vintana ary ny Lahatra = Manana ny lanjany manokana amin’ny Malagasy ireo , ary tsy mba heverina ho kindriandriana fotsiny , fa tena ninoana mihintsy . Ireo rehetra ireo ; dia mahavery Hasina ny olona anankiray na roa na maromaro , raha toa ka mamotsitra ny iray amin’ireo . Mametraka ny asan’Andriamanitra amin’ny olona misoloky ny Asany izany , ka mahatonga ny mpisoloky hivarotra ny zavatra na hevitra na fisainana ; tsy araka ny Sitrapon’Andriamanitra akory , fa noterana ho izy ary ekena fa marina . Ny mpanandro na ny mpamantatra ny hasim-bintan’olona dia matetika mamily ny rariny ho hitsiny . Ireny olona ireny dia fantatra amin’ny fomba fiasany satria tsy asany izany ; fa asan’Andriamanitra .


62


Tsy vitsy ny olona na mpino an’Andriamanitra izy na tsia ; kanefa dia mampiasa an-kitsirano fotsiny izao , ho fitaovana handemen-tsaina amin’ireo olona manodidina azy . Tsy ratsy ireo averiko tsara , tsy ireo no ratsy , fa ny fomba fampiasana na ny nampiasaina azy ho amin’ny tombontsoa manokana no nahavery hasina azy ireo (36) .

1.4.1.3 Ny fivavahan-drazana Malagasy :
Ny fivavahan - drazana Malagasy : dia ny fivavahana sy ny finoana narahin'ny Ntaolo malagasy, izay mifototra indrindra amin'ny fivavahana amin'ny Zanahary sy ny fanahin'ireo razana efa maty. Mihoatra ny 52% n'ny mponina no manaraka ny fivavahan - drazana , izay fivavahana manantitra ny fifandraisan'ny velona sy ny maty ( razana ). Tsy misaraka amin'ny tontolon'ny velona ny tontolon'ny razana izay ivavahana ; ka izany no ahitana Malagasy manao fomba isan - karazany amin'ny fanamboaram - pasana sy amin'ny fanatanterahana ny famadihana hamonosan-damba indray ny maty sy handevenana azy indray aorian'izay.
Ireto avy ny zavatra inoan'ny Malagasy mandala ny fivavahan - drazana ho manana ny hasiny : ny sampy ; ny ody ; ny hazomanga ; ny vatolahy ; ny karazan - kazo sasany ; ny karazam - biby sasany toy ny omby . Ireto ny zavatra tsy hita maso nefa inoany fisiana: ny Zanahary ; ny fanahin'ny razana ; ny kalanoro ; ny tromba ; ny avelo ; ny matoatoa . Mba ho fanajana an'ireo fanahy ireo ; dia manatanteraka fanatitra sy sorona, ny Ntaolo malagasy. Ho fanajana ireo havany efa maty ; dia manao famadihan-drazana na manao asa lolo ny Malagasy.
Ny misahana ny fandraharahana ny fifandraisana amin'ireo fanahy tsy hita maso ireo ; dia ny mpisorona, ny mpitana hazomanga ary ny ombiasa.
Inoan'ny Ntaolo Malagasy ho manana hery miafina manimba ny mpamosavy. Manatona mpanandro koa ny Malagasy, izay mino ny fisian'ny atao hoe vintana, raha hanao zavatra mba hahaizany ny fotoana mety hanatanterahany ny zavatra kasainy hatao sy ny fombafomba tokony hatao, ka mety misy ny ala faditra. Manatona mpisikidy koa ny Ntaolo malagasy raha te hahafantatra ny marina ny amin'ny zava-mitranga eo amin'ny fiainany.

A. Ny Fitampoha :
« Ny fitampoha na fampandroana ireo dady »
Ny teny hoe fitampoha dia avy amin'ny mitampoka izay midika hoe mampandro raha any amin'ny faritr'i Menabe, faritra andrefan'i Madagasikara izay misy ny vondron'olona Sakalava. Izy io dia fomban-drazana Sakalava entina hankalazana ny fampandroana ny taolam-balon'ireo dady, na mpanjaka tany Menabe teo aloha.


63

Ny taolambalo voalaza eto dia tsy taolana fotsiny irery ihany fa misy koa zavatra hafa miaraka aminy toy ny nify, volo, ary hohon'ireo dady. Tehirizina ao anatin'ny trano masina iray antsoina hoe zomba, izay miorina any Belo Tsiribihina, ireo taolambalo ireo ary misy olona tendrena manokana hiambina azy , ka ilay mpiambina irery ihany no mahazo miditra ao anatin'ny trano masina.
Araka ny fomba Sakalava ; dia ny fampandroana ireo dady , no fepetra ahafahan'izy ireo mahazo ny anarana masina hoe razana , ary eo amin'ny renirano masina Tsiribihina no anaovana ny lanonana. Taloha izy io dia ankalazaina isan-taona mandritra ny volana Asaramanitra amin’ny volana Jolay , ankehitriny kosa anefa ; dia ankalazaina isaky ny folo taona.
Tsy vitan'ny hoe ampandroina amin'ny fomba miavaka ny taolambalon'ireo dady fa mbola ampiasaina koa ny fitaovana manokana toy ny tantely sy menaka ôliva miaraka amin'ny karazana savony vita amin'ny zavamaniry antsoina hoe fihositry. Ny fianakavian'ny mpanjaka ampian'ny mpitahiry ny taolambalo , no tompon'andraikitra voalohany amin'ny fikarakarana ny lanonana saingy mandray anjara daholo ny foko Sakalava iray manontolo indrindra amin'ny fitsinjarana ny fandaniana rahetra.
Mamono omby eo amin'ny roapolo eo ho eo ry zareo , ka hozaraina amin'izay tonga manatrika ny fety .
A.1 Iza avy moa ireo Mpanjaka ireo :
Ireo mpanjaka tany Menabe = Sivy no isan'ireo mpanjaka tany Menabe dia ireto avy:
Andriamisara
Andriamandresy
Andriamihamigna ( Andriandahifotsy )
Andriamanitrarivo
Andrianilainarivo
Andriatoharanarivo ( Rain'i Toera )
Andriamanotroarivo ( Narova )
Andriamandrainarivo ( Resaotsy )
Andriamihoatsiarivo ( Rain'i Kamamy )
Ny taolambalon'ireo mpanjaka ireo : izany hoe ilay taolana, nify, volo, ary hoho ; dia fonosina ao anaty kitapo iray miaraka amin'ny nifim-boay natao sambobelona , ary antsofoka ao anaty vatabe vita amin'ny vy alohan'ny hitehirizana azy ao anatin'ilay trano masina zomba.
A.2 Politika sa Fivavahana :
Azo lazaina ho karazam-pivavahana ny fitampoha satria ; dia io no fomba entina hivavahana sy hanompoana ireo razana, ary io irery ihany no karazam-pivavahana fantatry ny foko Sakalava taloha. Misy lafiny ara pôlitika koa izy io satria ny tanjona amin'ny fankalazana dia ny haneho ny hery sy fahefana avo ananan'ireo dady.

64

Mandritra ny lanonana ; dia misy karazan'olona idiran'ny fanahin'ireo dady. Lazaina fa voan'ny bilo ireo olona ireo, ary avy amin'ny alalany no ampisehoan'ireo dady ny fisiany sy ny heriny. Raha izay lafiny izay no jerena ; dia azo lazaina koa fa fomba sy fotoana iray ifaneraseran'ny velona sy ny maty ny fitampoha.

A.3 Ny maha-zava-dehibe ny Fitampoha :
Ireto avy ny anjara toeran'ny fitampoha eo amin'ny fiaraha-monina:
Mampihavana izy satria terena hifamela heloka ireo olona manana adiady rehefa tonga ny fety ; ireo mpivady nisaraka koa dia terena hifampody sy hiverina any an-tokatranony avy . Mampihaona ireo olona rehetra ao anatin'ny vondron’olona izy , satria tonga manatrika eo daholo ny olona rehetra ankoatr'ireo izay tsy mahazo alalana ihany : ohatra ny andevo .
Mampifandray bebe kokoa ny fianakaviana izy , satria araky ny voalaza tetsy ambony dia mandray anjara daholo ny rehetra amin'ny fikarakarana ny fety.

A.4 Ny anjara asan'ny tsirairay mandritra ny fitampoha :
A.4.1 Mialohan'ny lanonana :
Ny mpanjaka sy ireo mpanolo-tsaina azy ; dia mikarakara ny lohavony. Io indray dia fotoana iray ivavahana sy angataham-pitahiana amin'ireo dady ho an'ny mponina ao Menabe. Io koa no fotoana ilazana amin'ireo dady ny daty anaovana ny fitampoha . Iray volana mialohan'ny fety dia miangavy ireo zanany sy ny mpanolo-tsaina azy ny mpanjaka mba hanambara amin'ny mponin'i Menabe ny fahatongavan'ny fitampoha. Ny vahoaka no miantoka ny famoriana ny vary, kitay, ary ireo omby hovonoina mandritra ny fety.
***Mandritra ny fety :
Ny mpanjaka sy ireo mpanolo-tsaina azy no tena manana anjara andraikitra be eto. Ireto avy ny andraikitr'izy ireo :
o Manangona sy mitahiry ireo fanomezana.
o Manangona ireo fitaovana izay tsy nampiasaina tamin'ny lanonana.
o Mandray ireo omby natokana hatao joro.
o Miantoka ny filaminana sy ny fandriam-pahalemana.
*Ireo Fadifady =
 Ireto avy ireo fady tsy azo atao amin'ny andron'ny fitampoha:
 Tsy azo atao ny mandevina raha misy olona maty.
 Ireo olona misaona dia tsy mahazo manatrika ny fety.
 Fady ny mangalatra ireo zava-masina toy ny taolam-balon'ireo Dady.
*Fandaharam-potoana mandritra ny Lanonana ao Belo :
Andro Voalohany =
Fanombohan'ny fety ; dia manomboka ny tolakandron'ilay daty voatondro izay mitontona foana amin'ny andro Alakamisy.

65

Mipetraka eo ambony tsihy, eo amin'ny lafiny atsimo andrefan'ny zomba, ireo vahiny nasaina amin'io fotoana io. Ho fanentanana ny olona dia misy andiana lehilahy avy amin'ny foko Marotsiraty-Makoa , mively karazana amponga antsoina hoe hazolava izay manana halavana eo amin'ny iray metatra eo ho eo. Ny lehilahy sasany mitsoka ny maromogny, ny vehivavy kosa manao karazan-kira mitohitohy antsoina hoe kolondoy , mba handromboana ireo bilo na tromba, (37) ary misy amin'ireo taranaky ny mpanjaka manapoaka basy.
*Fanokafana ny zomba =
Olona avy amin'ny fianakavian'ny printsy ihany no manana alalana hamoha ny varavaran'ny zomba. Rehefa mivoha ny zomba dia miditra ao anatiny ny printsy sy ilay mpiambina ny zomba ary ny lohavotsy. Avy eo dia mandohalika ny iray amin-dry zareo mangata-pitahiana sy famelan-keloka ary manao fianianana amin'ireo dady. (38)
Andro Faharoa :
*Ny Takitaky =
Manomboka ny Zoma maraina ny fetin'ny takitaky. Izy io indray dia fomba entina hankalazana ny fanolorana ny fanatitra sy fanaovana ny joro (38). Omby lahy iray mazava loha no safidiana ho vonoina amin'izany ; ary zaraina amin'ny olona nasaina ny hena rehefa vita ny joro. Alohan'ny hamonoana ilay omby dia mbola misy fombafomba tsy maintsy atao entina hiantsoana ireo razana tany aloha. Rehefa vita kosa ny joro dia mivonona ny olona rehetra hilahatra ho any Ampasy, toerana iray eo akaikin'ny renirano Tsiribihy.
Ireo mpibaby Olona manokana antsoina hoe mpibaby no mitondra ny taolam-balon'ireo dady mandritra ny filaharana mankany Ampasy.
Tsy maintsy mahafeno ireto fepetra manaraka ireto ny olona iray vao azo ekena ho mpibaby :
Ny mpibaby dia tsy maintsy taranaky ny iray amin'ireto olona ireto : Andrambe ; Tafimbesakoa ; Mifora ; Andrivola ; Miavotsiarivo ; Sikily ; Betanimena ; Tsibitiky ; Manonahy ary Befitaky.
Ny dadan'ny olona mpibaby dia tsy maintsy efa maty satria ; raha mbola velona ny dadany ; dia ilay dadany no tokony ho mpibaby fa tsy izy,
Ny olona mpibaby dia tokony tsy olona kilemaina.
Ny filaharana mankany Ampasy Ny fizokian'ireo dady dia tsy maintsy hajaina mandritra ny filaharana mankany Ampasy. Izany hoe ny mpibaby ny taolam-balon'Andriamisara no mandeha voalohany, arahan'i Andriamandresy dia mitohy hatrany mandram-pahatonga any amin'n'Andriamihoatsiarivo.
Lehilahy iray antsoina hoe fanalolahy, taranaky ny miaramila mpiady tamin'ny andron'ny mpanjaka taloha, no mialoha lalàna ireo mpibaby. Mitondra karazana basy antsoina hoe sagay izy. Ao aorian'ireo mpibaby no milahatra ireo olona mitondra ny zava-masina.

66

*Fandaharam-potoana mandritra ny lanonana ao Ampasy :
Rehefa tonga ao Ampasy ny mpilahatra dia ahantona amin'ny hazo antsoina hoe mijoha ny taolam-balon'ireo dady satria fady ny mametraka azy ireo mivantana eo amin'ny tany. Ambonin'izany, ho fiambenana azy ireo sy ny zava-masina dia apetraka ao anatin'ny trano lay voatokana izy mandritra ny fankalazana, ary asiana mpiambina.
Ny fety ao Ampasy dia maresaka kokoa noho ny fety ao Belo, ary maharitra herinandro iray mahery. Mitohy hatrany ny hiran'ireo vehivavy mandritra ny fotoana rehetra. Misy hetsika ara-sosialy maro hafa koa miseho amin'io toy ny moraingy sy dihy.
Andro mialohan'ny fampandroana =
Antsoina hoe valabe io fotoana io. Misy zavatra somary hafahafa sy mikorotandrotana be ihany mitranga mandritra io fotoana io. Azon'ny olona roa atao ohatra ny manao firaisana ara-nofo na ; dia tsy mpifankatia akory aza izy ireo (39), ary tsy voararan'ny lalàna anefa izany. Misy mihitsy aza andinin-dalàna izay milaza fa azo atao ny mijangajanga aorian'ny fitampoha ( lalàna lah 62 - 089 1/10/62).(40)
*Andron'ny fampandroana =
Alohan'ny hanombohan'ny lanonana dia mivory ao anatin'ny trano iray antsoina hoe trano fotsy ny olona rehetra. Misy solontena iray avy amin'ny foko Menabe mandray fitenenana misaotra ny mpitondra fanjakana eo an-toerana nanome alalana hanaovana ny fitampoha, ary valian'ireo mpitondra fanjakana amin'ny alalan'ny kabary izany fandraisam-pitenenana izany.
Rehefa vita ny kabarin'ny mpitondra fanjakana dia mandroso moramora ireo mpibaby mitondra ireo Dady mba hampandroana ao anatin'ny renirano masina Tsiribihy.
Rehefa tonga hatreo amin'ny tenda ny halalin'ny rano izay vao tena manomboka ny fampandroana, izany hoe ilay fanasana ny taolam-balo amin'ny savony vita amin'ny zava-maniry antsoina hoe fihositry .
Rehefa vita ny fampandroana dia mamonjy kianja malalaka ny olona rehetra. Ahantona mba ho maina ny taolam-balon'ireo dady alohan'ny hametrahana azy indray ao anatin'ilay trano masina.

A.4.2 Fiafaran'ny fankalazana :
Taloha ny fetin'ny fitampoha dia mifarana iray andro aorian'ny fampandroana ireo dady. Ankehitriny kosa dia mifarana herinandro ao aorian'ny fampandroana sy ny fanamainana.
Ambaran'ny mpanjaka amin'io fotoana io fa tokony miverina any Belo amin'izay ny olona rehetra. Alohan'ny tena iverenana anefa dia mbola misy omby iray vonoina ary zaraina amin'ny olona nanatrika ny henany.


67

*Fiverenana makany Belo =
Vonona ny hiverina any Belo amin'izay izao ny olona rehetra. Raisin'ny mpibaby ireo Dady ary manao faribolana izy rehetra alohan'ny hitarihany ny filaharana.
Rehefa tonga any Belo ny mpilahatra dia averina apetraka ao anatin'ilay trano masina indray ny taolam-balon'ireo dady, ary ho famaranana tanteraka ny fankalazana dia tondratondrahana rano mangatsiaka ireo mpibaby sy ireo olona misy tromba mba ho firariana azy ho ela velona.

Rafaralahinandriana Fiandrianam-panjakana Malagasy
Governora tany Mahavelona

68

1.4.1.4 Ireo lalao fahagola .
Efa hatry ny ela ny Firenentsika no nilalao ; ary nanana karazany maro dia maro tokoa . Vokatry ny tany ary tsy nindraminy na ihany koa , nentiny avy any amin’ireo mpifindra-monina . Izany kilalao izany dia voafatotry ny vanim-potoana samihafa nitranga teto amin’ity Nosy ity . Ny ankamaroan’ireo kilalao ireo dia nolalaovin’olon-droa na maromaro , ka tsy nifidy salan-taona ; fa na zaza izy na ankizy ; na tanora ihany koa dia nivondrona niara-nialalao avokoa . Izany dia efa nahatsapana ny firaisan-kinan’ny zanaka malagasy fahizay . « Izay tsy milalao sain-kanina » . Maneho ny tsirairay na anehoan’ny hafa fa mpanavakavaka na tsy mahazo milalao ny zaza na ankizy na tanora , miaina sy misaina toy izany . Maharary ny ankizy ny ambara fa « Izay tsy milalao sain-kanina » , hany ka tsy misy fotoana tsy hilalaovana . Izao fikarohana kely vitako izao , dia tsy natao hisehosehoana na hireharehana , fa natao kosa hamerenana ny soatoavina indrindra indrindra ny kolontsaina tovozina amin’izy ireny . satria nandratoana fahendrena . Ny kilalao mantsy amin’Ny Ntaolo ; dia dingana iray ho amin’ny ho avy ; eo mantsy no hanefena sy hitarafana ny tena ho aviny , ka arakaraka izay kilalao ataony no hanintsiana azy na hanoroana azy tsy hirona amin’ilay lalao tiana nefa tsy mendrika azy . Ohatra : raha lehilahy izy dia tsy mety aminy ny kilalao natao ho an’ny vehivavy . Teo amin’Ny Ntaolo mantsy dia karazana fiheveran-draharaham-panjakana sy ny tokantrano ary ny raharam-pokonolona ny kilalao ; vokatr’izany dia hita taratra eo ny ho avin’ilay zaza na ankizy na tanora miaina amin’ilay kilalao , satria ny mpitazana no mitsara ny rahatrizainy . Mety ho lasa mpanjaka ; olona ambony na manam-pahefana tsy refesi-mandidy na bonaika loatra ; mahafehy tokantrano na ho mpikorotan-dava sy ny maro hafa e ; lasa lavitra eo amin’ny fiainana ihany koa . Tsy nisy kilalao nefa natao ho an’ny ankizy kanosa sy kitahorina , tsy nozarina tamin’izany izy ireo , fa ny kilalao mahery setra no tena maro . Raha ny tena nisian’ny kilalao mlarina teto amin’ity Nosy ity ; dia ankeviny tany ho any amin’ny taona 1300 (41), tany ho any , na talohan’izany .

A.1 Inona avy ireo kilalao ireo :
« Avy mangataka . Ny Katro . Ny Fanorona . Iza iry ambony iry . Ny Tolona . Ny Kiombiomby . Ny Tanisa . Ny Raboka . Ny Fanenjika . Ny Tso-bato . Ny Karajia na mampiady Karajia . Ny Tsikonona . Ny Fangalam-piery . Ny Rari-vato . Ny Mampiady Ravina .Ny Fampitaha . Ny Diamanga . Ny Tolona . Ny Vokovoko . Ny Savika . Ny Ohabolana na Ankamantatra . Ny Moraingy . Ny Harendrina . Ny Mampiady Hira . Ny Raosy Jamba . Ny Fandraribola . Ny Tandrimo . Ny Fanala Fia . Ny Soamiditra . Ny Latsi-tanana . Ny Dihy Soroka . Ny Fanampoahana Karavasin’omby . Izay tsy mikipy tsy asiana . Ny Vikina . Ny Tantara Vato . Ny Ampongaben’ny tany . Ny Sarasara ry Mpanjaka .Maro izy ireo fa ireo no tena fantatra . »

69

A.2 Ireo manamarika isaky ny vondron’olona :
Mialohan’ny hanambarana ireo kilalao tsirairay na miaraka ; dia tsara aloha ny maneho fa ny : « Avy mangataka . Ny Katro . Ny Fanorona . . Ny Tolona . Ny Kiombiomby . Ny Tanisa. Ny Tsikonona . Ny Mampiady Ravina .Ny Fampitaha . Ny Diamanga . Ny Tolona . Ny Savika . Ny Ohabolana na Ankamantatra . Ny Moraingy . Ny Harendrina . Ny Mampiady Hira . Ny Raosy Jamba . Ny Fandraribola . Ny Tandrimo. Ny Fanampoahana Karavasin’omby . Izay tsy mikipy tsy asiana . Ny Vikina . Ny Tantara Vato . Ny Totohondry » no tena nalaza ary samy mby amin’ny faritra niaviany avy .
Ny Avy mangataka : Teto Imerina sy Betsileo ; ny taona 1240 , tany ho any
Ny andaniny = Avy mangataka izahay …Izahay ….Izahay
Ny Ankilany = Iza re no alainareo ….alainareo …alainareo . ( Toy izao no fanao azy . Ny andaniny mpangataka , mandroso mandroso , manantona ny ankilany angatahana ; sady mampiakatra ambony ny tongony no mifampitantana . Ny ankilany angatahana kosa , dia manao dia mihemotra , avy eo manantona ka mamaly ny andaniny no mampiakatra ny tongony ihany koa ; sady mifampitantana . Dia toy izany hatrany mandra-pahatapitra ny teny ifamaliana .)
Ny andaniny = I Naivo no alaina no alaina ….No alaina
Ny Ankilany = Amin’ny firy ny fotoana ny fotoana …Ny fotoana
Ny andaniny = Amin’ny telo no fotoana no fotoana ….No fotoana
Ny Ankilany = Apetraho re ny didinareo sy ny dakanareo sy ny didinareo
Ny andaniny = Ny didinay dia efa mipetraka , efa mipetraka mandrakizay .
( Manomboka eto ny tena kilalao . Mifanao andaniny roa , ary asiana soritra manasaraka ny roa tonta . Tsy voatery hitovy eto ny mpilalao ; ary misy lehilahy sy vehivavy . Misy matanjaka sy malemilemy . I Naivo no voatondro hangatahana eto ka mijoro eo amin’ny soritra . Ny andaniny mpangataka kosa mitady ankozy mafy noho ilay angatahana . Dia mihoraka samy mampahery ny azy . Mifampisintona eto no atao ; ka izay mihoatra ny faritry ny hafa no maharesy ; dia manampy ny maharesy izy ; tsy mijanona ny lalao fa mitohy hatrany mandra-paha nisy resy . Ny resy eto dia tsy misy ankizy intsony ny andaniny na ny ankilany .)
Ny Ankilany = Izay mahery vanjo manta , izay osa tanalahy o .
Ny andaniny = Manao teny mampahery sy manandrohandro / O Rakoto a o sy izao ataony eo , handreraka ny mpifanandrina aminy . Rakalavavy a o ….
Ity kilalao ity dia mitovitovy amin’ny hoe : Ny Mpabjaka . fa ny teny ifandimbiasana no tsy mitovy . Teto Imerina , ary ny taona 1430 ; kosa .
Ny Vahoaka = Sarasara ny mpanjaka ; avy taiza
Ny Mpanjaka = Hanao inona ?
Ny Vahoaka = ( Mamaly izay tiany eo )

70

Ny Mpanjaka = ( Toy izany koa )
{ Vita izay teny hifamaliana eo , dia manao boribory ny ankizy na ny tanora ; ka ny mpanjaka no atao ampovoany ….dia manontany hoe )
Ny Vahoaka = manondro ny lohan’ny mpanjaka , no miteny hoe : Inona no ao anatin’ity ?
Ny mpanjaka = Fanjaitra
Ny vahoatra = Inona no ao anatin’ny fanjaitra ?
Ny mpajaka = Kofehy
Ny vahoaka = Inona no ao anatin’ny kofehy ?
{ dia toy izany hatrany no atao . Amin’ny farany dia mifanenjika eo }(42)
Ny Katro : Teto Imerina sy Betsileo no niandohany tany ho any amin’ny taona 1500 - 2023 , tany ho any .
Afaka ataon’ny rehetra , saingy olona roa ihany no milalao azy ; fa ny sasany kosa mijery izay mangalatra . Lavahana amin’ny lohana fanoto ny tany ka lavaka 12 no atao . Misy soritra ampovoany ka ny lavaka enina andaniny ary ny enina ankilany ; fenoina vato tsiroaroa avy . Mifanaraka izay handeha mialoha ; raisina ny vato roa dia apetraka eo alohan’ilay nalana na eo aoriany ; bataina hanjary efatra ny vato ka afindra toy izany foana ; ka raha iray sisa no vato mitoetra eo amin’ilay lavaka tsy misy vato ; iny no atao hoe mandry . Raha lany kosa ny vato eo an-tanana ka mifanandrify ny vato ny ankilany dia alaina ny azy hanampy ny anao . Misy ny mahay azy satria ny lavaka betsaka vato no atao hoe : vary be menaka , tsy havela ho lasan’ny hafa ; fa zaraina .
Ny Tso-bato : Ahitana azy avokoa ny faritra sasany teto amin’ny Nosy : 1768 - 2023 . Lalaon’olon-droa , ary vatokely namboarina boribory tsara dimy no isany . Misy ny atao hoe : ara-ray ka hatramin’ny ara-folo any ho any . Ny tanana no miasa eto ka arakaraka ny fiandohany no ifehezana azy , ka raha latsaka ny eo amin’ny tanana mihohoka no fanaovana azy , fa tsy ilay mivelatra akory dia an’ny hafa indray .
Ny Fanorona : Ny taona 1589 - 2023 , tany ho any ary ny faritra rehetra mihitsy no nanao azy ity . Kilalaon’ny mpanjaka sy ny zokiolona fahizay . Soritana ihany koa , ka misy ny fanoron-telo ; sivy ary dimy . Misy ny atao hoe miala vela ihany koa . Olona roa no tena milalao azy fa ny mpanotrona mampiady fotsiny sy hilokana . Ny Merina sy ny Betsileo no tena havanana aminy . Rehefa tsy afa-bela dia mitohy ny ampintson’iny ny lalao ary namoizana fanjakana mihitsy ny telo noho ny dimy . ( Fanjakana Betsileo . Ambositra ) .
Ny Fampiadiana Biby : 1834 . Teto Imerina no niandohany vao nandroso tany amin’ny faritra ivelany . Ny mpanjaka Ranavalona I ; no tena tia azy , ka ny Omby no tena nampiadiana ary nanana omby maro tokoa sy natanjaka izy (43) . Tanalahy ; Angely ; Famakiloha ; Ganifa ; Akoho ; Voay ; Mamba , na ireo biby hafa azo ampiadiana ; fa ny Omby sy ny Akoho no tena nalaza .


71

Inoako fa haintsika io . Tso - baton’ny Ankizy


Kilalao kodiarana Bisikileta Fanenjika


Lalao Fanorona Katro


Lalao rari-vato Lalao kivarivary na tsikonina

72

Ny Mampiady Karajia ; Ankamantatra ; Ohabolana : Ny faritra rehetra ; Ny taona 1500 , tany ho any no tena nampalaza azy sy nampivelatra kokoa , satria tsy mbola nisy ny soratra nifampitaizana ka ireo no hita fa hanitatra ny saina . Matetika ny lehibe efa zokiolona no mitarika azy ity fahiny ; fa ankehitriny dia ny kilonga indray no manitatra azy sy mamorina .
Lalao iombonana izy ity ary tsy mifidy salan-taona . Tsy fanao ny maraina na ny atoandro kosa ; fa rehetra harivariva mena masoandro iny na ihany koa lalaovina rehefa diavolana ny alina . Mifampitaona eo an-tokontany ny rehetra ary tsy miala eo raha tsy hisakafo indray . Ny saina no tena milalao eto ary mampisaina .
Ny Mampiady ravina : Talohan’ny taona 1789 - 1910 ; no tena nampahery sy nampahavitrika ny ankizy . Mifampitaona ny zaza na ankizy na ny tanora ; eny misy zatovo sy lehibe mihitsy aza . Ny mpinamana no mandeha mitady ravin-kazo eny rehetra eny , ary misy lasa lavitra mihitsy , manongotra ny tsy ananan’ny hafa . Vita izay dia mifanantona ary vonona ny hampiady ravina . Ohatra : Mampiseho ravin’akondro ny ankilany dia mamoaka ravin’akondro ihany koa ny andaniny , raha tsy manana , dia izay no atao hoe resy ka isa iray no azo . Ifandimpiasana ny mamoaka ravina mialoha . Ravina ihany eto no nifaninanana .
Ny Tsikonina na Kivarivary ary ny Harendrina = Talohan’ny taona 1589 - 1999 , Talohan’ny fanjakan-dRalambo tsy mbola nisy izany ; satria hialohavan’ny fetin’ny fandroana no nitsirian’ny hevitra . Ny ankizivavy no tena manao azy ity ary fandrahoana vary tena vary sy laoka tena laoka eto no resaka . Ny Kivarivary kosa dia efa taty amin’ny taona 1925 , hatraty no tena nivoarany ; ka tsy tena vary no natao fa kosa fotaka avokoa ( Mofomamy ; Voninkazo no laoka ; tsinjaory no atao menaka rehefa totoiana tsara , izay rehetra hita no lalaovina ; mody ho hanina fa tena hanina akory )Tsy afa-misaraka amin’izany ny harendrina ka afo no lalaovina eto , na io atao anaty kapoaka misy jiro na izy io tena fanala mihintsy .
Ny Fampitaha : Ny taona 1822 - 1898 , ka ny ankizy vavy no tena manao azy . Ampanaovina fitafiana vita amin’ny ravin-kazo , ampiarahana amin’ny firavaka voahangy na ny nifim-boay ny zazavavy eto , asiana manjarano ny tarehiny . Atao avokoa izay maha tsara tarehy azy ; ka izay betsaka mpihoby no maharesy . Mova tsy irony mpifaninana Miss irony ankehitriny . Efa ela ny Gasy anefa no nahafantatra ny hatsaram-bika . Ny lehilahy ; dia mikarakara ny ankizy vavy .
Ny Rari-vato : Ny taona 1875 ; ary teto Imerina no niandohany vao niparitaka
Olon-droa hatrany ary misy ankizilahy samy ankizilahy na ankizilahy sy ankizivavy no milalao . Manao antotam-bato ambony dia ambony ny andaniny ary mifandimby manao ny azy . Misy mifangaro io vato io ; ka kelikely na lehibe no ampifanindriana hifanaingina . Izao no fanao azy = Maka vato iray ny andaniny ; ka rehefa afaka tsy mihetsika ny vato manindry azy na ihany koa tsy mampirodana ny antotambato dia tohizany hatrany izany ; fa raha vao misy mihetrsika dia ny hafa indray no manohy . Izay isam-bato azon’ny tsirairay no mandresy .

73

Ny Fanenjika ; Ny Fangalam-piery ; Ny Raboka : 1897 - 1996 .
Kilalao iombonana ary ahitana zazavavy sy zazalahy ; ny tsirairay no mametra ny isa farany ambony hilalaovana . Mitovitovy kosa ny fitsipika hampiharina amin’ireo lalao ireo / Ny Fanenjika ; dia mitady ankizy iray natao hanenjika ny maro , ka tsy misy tanjona izy ity ; fa raha mitady ho tratrany ny mpanenjika ny henjehina ; dia mipetraka haingana ; toy izany koa ny Raboka ; ny mampiavaka azy amin’ny fanenjika kosa dia ny manenjika dia afaka atao maromaro . Ny Raboka kosa dia izay tratrany dia mifindra aminy ny habokana ; dia manenjika indray ny boka vaovao . Misy toerana tsy azon’ilay boka hisamborana kosa izy ity . Mamaritra toerana ny tsy boka ary tsy azon’ilay boka kitihana mihitsy izany . Fangalam-piery ; misy miafina dia tadiavina…
Ny Soamiditra : Ny Fiandohan’ny taona 1800 - 1992 . Tany ho any :
Mitambatra milalao azy ny lehilahy sy ny vehivavy eto ; Misy telo na roa samy manana namana iray avy no mijoro , mifampitehaka tànana , sady mihiura hoe , soamiditra oo, mandrosoa a …..Milahatra lavabe ny ankizy amin’io ary miditra tsirairay ao ambanin’ny tànan’izy roa mifampitehaka . tsy tapitatatr’izay dia misy resaka hifanaovan’ireo mifampiteha-tànana amin’ireo mandroso tsirairay ka rehefa vita izay resaka nataony teo dia mamonjy mitazona ny akanjon’izay tiana hotazonina ny ankizy tsirairay ; dia toy izany hatrany .
Ny Mampiady hira ; Latsi-tànana ; dihy : Ny taona 1769 - 1992 .
Efa hatramin’izay ny Ntaolo no efa tia nihira ; mahavita mitety tanàna mihitsy ny tanora sy ny zatovotovo manafika hira sy mampiady izany . Mampiady hira no atao ary misy mitsara izany . Ny Afindrafindrao sy ny Hiragasy no tena nimasoana . Tsy afa-misaraka amin’ny dihy izany ary indrindra ny latsi-tànana izay fanao teto Imerina . Ny diavolana no fotoana hanaovana azy . Ny taona 1962 no mankaty dia ny mampiady hira amin’ny fiandrasam-paty no maro mpanao ary mahavita mijery ireny mana-manjo ireny ny tanora , ary seho mandra-maraina . Rosoina kafe sy ravim-boafotsy ary mofo izy ireny . Mifandimby ny mpiventy hira amin’ny fahoriana . Tsy misy hoe , Havana izy ireny ; fa tonga ao kosa izy hampiady hira sy hanala ny alina amin’ny fiaretan-tory .
Ny Fanala Fia : 1653 .
Kilalao tsy nahitako fikarohana izy ity , saingy efa ela no nisiany teto ; inoana anefa ; fa tany anindran-tany no tena nafana ny filalaovana azy .
Raosy Jamba : 1780 - 1986.
Ankizy mbola vatony no milalao azy ; ary tsy mifidy na lahy na vavy . Manao boribory izy ireo ary eo am-povoany misy ankizy mifatotra lamba ny masony .
Mihira izy ireo : Raosy Jamba o!Raosy Jamba…Raha mahita ianao o! Fantampantaro ny anarany o! Ilay Jamba kosa dia mamantatra hoe : Iza avy ireo ankizy milalao ireo , amin’ny alalan’ny : Fofona ; Feo ; Halavana ; ny volony . Mitsatoka izy ka raha fantany dia misolo azy indray ilay ankizy .

74



Lalao Tanisa Soamiditra


Lalao Kanety Lalao Tolona


Tantara atao amin’ny vatokely Lalao Baka Filesy


Ankizy milalao telefonina Tso-bato ankehitriny


75

Izay tsy mikipy tsy asiako : 1878 - 2000 , fa efa nisy talohan’io ny kilalao ; saingy nihalefy vao nipoitra tampoka .
Mitovy amin’ny Raosy Jamba ity kilalao ity ; fa teo amin’ny sori-dalao no maha samihafa azy . Tsy mifidy ny hilalao azy izy . Manao boribory ny ankizy ary mipetraka amin’ny tany no miondrika . Eo ivelany kosa misy ankizy iray mihodidina mandeha miadana no mitondra lamba na zavatra eny an-tànany ; sady mandeha ihany izy no miteny hoe ; izay tsy mikipy tsy asiako o , izay tsy mikipy o . Miondrika tampoka izy mametraka ilay zavatra teny an-tànany ; no miteny ilay hira teo aloha ; ka raha tonga eo amin’ilay ankizy nisy ilay zavatra napetrany dia mihoraka izy ka misolo azy mihodidina indray , dia mitohy ny lalao . Ahoana no ahafantarana fa misy mametraka zavatra ao aoriana ? Tsy afaka mitodika ao aoriana ny ankizy fa miala avy hatrany tsy manohy ny lalao . Mila mailo ka fantarina hoe misy mametraka zavatra ao aoriananao ao .
Ny Vikina ; Vintsilia ; Jomaka ; Sabaka : 1670 - 2000 .
Ny Vikina : Mitsambikina avo no fanao azy , ary na tsy tafiditra ho kilalao mahery setra aza izy izy ity ; dia mazana fanaon’ireo tanora matanjaka . Mahalasa saina ihany hoe ; nisy nampiditra teto ve ity kilalao ity ; fa ahitana azy ity milalao azy any ivelan’ny Nosintsika . Na io misy hazolava roa mifanohy na ampifanohizana tady ; dia misy hazo iray eo atao hitsambikinana . Ampiakarana foana io tady io , rehefa mahavita ny dingana iray . Ny Jomaka , kosa dia soritana efa-joro efatra in-telo , dia ankizy efatra no milalao azy na lahy na vavy ; sady mihira hoe , Jomaka , jomaka…Jomaka jomaka ; no sady misaoty . Tsy mety mifandona mihitsy ary mirindra tsara , ka izay miala amin’ilay soritra na mifandona no resy sy miala ; ary ny farany dia iray sisa no mahery . Ny Sabaka : Kilalao tena nahasarika ny zaza Malagasy tokoa , Misy ny sabaka ralanitra ; sabaka sifotra ; sabaka efa-joro ihany koa ; mampiasa vatokely na hazo , mifandimby eo ny ankizy milalao azy . Mirindra tsara io kilalao io . Izay efa misy ny vaton’ny namana dia tsy azonao ametrahana vato intsony ; fa mamerina indray . Tsy mifidy ankizy ny hilalao azy na ny isa eo amin’ny mpilalao . Ny Vintsilia = Ny ankizivavy no tena milalao azy ary mifanenjika anaty efa-joro . Zaza efatra no tena milalao azy ity ; ka izay tratra amin’ny vatana na voakasiky ny ankilany no resy .
Ny Vokovoko : 1300 - 1898 .
Ahitana azy aty any Azia sy any Eropa , saingy tsy mitovy ny endriny . Ny fomba filalaovana azy kosa dia mitovy ; satria atoraka izy ity dia miverina amin’izy nitoraka azy ihany . Somary maherihery setra ity kilalao ity . Lehilahy aloha no tena milalao azy ity . Eny an-tendrombohitra no filalaovana azy ary atsipy na atoraka midina dia mivilivily eny ambony eny . Fiadiana mahomby ihany koa no fanao azy , ka izay voany dia miampanampana . Ny vokovoko ampadihizana amin’ny tady dia tsy mitovy aminy .


76

Ny Gorisagorisa ; Kalesa ; Lalao kodiarana : 1400 - 1989 .(44)
Ny Gorisarisa : Toerana avo tsy misy manohitohina no mety aminy , ary tena mahariva andro sy tsy ahatsiarovana sakafo mihitsy ; matetika lavitra tanàna no tena ankafizana ny hilalaovana azy , mba hialana amin’ireo mpiantsoantso .
Hazo malama ivohiny na vatan’akondro no mety ; ary hipetrahana dia hitaingenana dia migorisarisa any ambany any . Mety handratra ity kilalao ity ka ny lehilahy no tena milalao azy . Ny Kalesa : Mitovy amin’ilay Gorisagorisa , saingy misy kodiarana telo na efatra fotsiny dia tsy miakatra na midina no filalaovana azy fa atosika . Ny iray manosika ary ny iray na roa kosa atosika . Hifandimbiasana ny fomba hilalaovana azy . Ny manan-katao moa dia mahavita endrika fiara amin’ny kalesin-janany , fa ny tsy manana kosa dia tsotra ny azy ; ary tsy mivaky loha amin’izany ; fa rehefa mandeha ny kalesiny dia izay . Lalao kodiarana : Tena ankafizin’ireo ankizilahy tokoa izy ity ary mbola hita hatramin’izao ; maka kodiarana fiara efa simba na izay kodiarana rehetra dia mety avokoa ; mandeha tsirairay kosa no filalaovana azy ary samy manana ny mpilalao. Na izy natao hifaninanana na izy hifanenjehana . Asiana hazo na kofafa no fitondra azy ka asiana rano ao anatin’ilay kodiarana , k any kapoaka atao ao anatiny satria atsofoka ao ny hazo na kofafa ; dia atosika amin’izay .
Sarasara ianao Mpanjaka : Ny taona 1654 .
Ny Vahoaka : Tsaratsara ianao ry mpanjaka, mifanateran’ny ambanilanitra,
Ny Mpanjaka : Avy taiza?
Ny Vahoaka : Avy tany an-tsaha
Ny Mpanjaka : Nanao inona?
Ny vahoaka = ( Dia manao mîme eo izy , ohatra = miasa tany )
Ny Mpanjaka = ( dia ianao maminavina izay ataony . miasa tany na mifanohitra )
Izay betsaka point no maharesy .
Mère veux- tu ? : 1943 .
Mila zaza roa farafahakeliny, tsara raha mihoatra ny 4
Manakaiky rindrina .
Tanjona: Izay tonga voalohany eny amin’ny rindrina no maharesy.
Mijanona eo anoloanan’ny rindrina ilay ankizy manao « mère », ny rehetra kosa mihataka alavitra azy (20 pas ohatra).
Manontany ny ankizy:
– « Mère veux-tu? »
Mamaly i « mère »:
– Oui, mon enfant.
Dia manohy ny ankizy:
– Combien de pas?


77


Mailaka i « mère » mamaly :
– Un pas de géant (3 grand pas), na « un pas de fourmi (2 petist pas) na un pas de serpent (mandady).
Dia manaraka izay lazain’ny « mère » ny ankizy, izay tonga voalohany no manolo an’i « mère ».
Polisy sa Vôlera ? = 1982 - 1990
Kilalao mifanenjika izy ity. Mila zaza 10 eo ho eo na isa mitovy.
Zaraina ekipa roa, ny iray polisy, ny iray volera Tanjona: Mampiditra am-ponja ny volera
– Manisa 15 ny polisy dia lasa miparitaka ny volera.
– Rehefa vita izay dia manenjika ny volera ny polisy,
– Tapitra ny lalao rehefa any am-ponja daholo ny mpangalatra
Nankaiza i Margerity ? = 1981
Ankizy mihirahira eto ny kilalao = Nankaiza Margerity ok ok …. Nankaiza Margerity ok ok , ry Sakaiza ….Angalaina vato iray , ok ok ….angalaina vato roa … Vato iray ve dia mba ampy ok ok …
Mandihiza rahitsikitsika : 1776 - 2000
Mampandihy soroka izy ity, mankeo afovoany ny iray dia manao izay dihy mahafaly ny fony.
Ny sisa kosa mitehaka sy mihira manodidina azy.
Mifamadibadika ny ankizy dia izay be mpitehaka no maharesy.
Kasikasy kapoaka ; Ankiafinafina = 1976 - 2000
Kilalao fahiny rehefa diavolana iny ny andro ny kasikasy kapoaka. Tsy nisy tsy nilalao azy raha mbola zaza malagasy koa! Mandeha mihaza kapoaka aloha ny rehetra na mangalatra ny kapoakam-bary ao an-dakozia (tsy atao hitan’i Neny fa bedy). Rehefa hita izay dia mitady izay atao boka! Matetika dia ny zandriny foana no atao boka satria ny zoky efa fetsifetsy. Na koa afaka manisa « 27 dia boka » dia izay tratra farany no boka!
Kilalao ankiafina izy ity saingy asiana mpiambina kapoaka fotsiny. Io mpiambina kapoaka io no boka ary io no mandeha mitady ny rehetra. Rehefa mahita mpiafina izy dia miverina mandona ny kapoaka sady miteny ny anaran’ilay hitany sy ny toerana. Raha misy kosa anefa mpiafina tsy hitany fa naharesy azy ka mandaka kapoaka dia maty ny kapoaka ary mijanona ho ilay boka hatrany no boka mitady eo! Ny Ankiafina kosa dia tsy mampiasa kapoaka fotsiny , fa mitovy ny fomba filalaovana azy .
Ny Ara-jiro : 1969 - 1999 (45)
Ny Tandrimo : 1890 - 2000
Matetika ny zazalahy no manamboatra sy milalao azy . Kilalao fahiny izy saingy mitovitovy amin’ny kilalao sinoa atao hoe « Toupie » vita malagasy izy ary namboarina amin’ny hazo , ka ny fantsika no afantsika amin’ilay hazo namboarina boribory .

78

Mampiasa kofehy lavalava afatotra amin’ilay fantsika dia ahodina , ary atsipy ka
miodina mafy . Ankehitriny dia efa ampiadiana ny tandrimo . Izay tapitra fiodinana no resy na izay simba .


Lalao kalesa Lalao kanety vato Karana

Lalao Raosy Jamba Fandraribola


Lalao Margerity Kilalao mbola misy ankehitriny izy ity


Lalao any Inde any izy ity Izy ity kosa dia kilalao hita any Chine

79

Ny Tanisa ; Iza iry ambony iry ; Isa ny hisatra ; Isa ny Amontana : 1687 - 2000
Ny Tanisa = Ny Ankizivavy no tena mankafy azy ity , mitady vato na hazo na zavatra hafa azo atao tanisa , tanisaina amin’ny tànana . Ampifandimbiasana amin’ny tànana roan y vato ary atao ambony ka zar ankinarinarina . Iza iry ambony iry = Izy iry ambony iry o ; izaho ihany ity o ; maninona any indriko ; izaho mikotrika atody o ; firy ny atodin’indriko o ; telo sy efatra ihany o ; mba omeo iray aho akia ; raha mba mikotrika indry ; mikotrika ihany aho fa tsy mahavanona …Ny akoholahy mitsoka mozika ; ny akohovavy manao ….Ny Isa ny hisatra sy ny Isan’ny Amontana ; kosa dia sady lalao no fomba fanisa fahiny .
Ny Papango : 1900 - 2000
Lalao vahiny nampidirana teto Madagasikara izy ity . Manampoatra papango amin’ny lamba tsy lena na taratasy misy refiny ny ankizilahy . Maka kofehy dia ampifanohizina dia miandry rivotra .
Ny Fandraribola : 1876 - 1900
Mifanao andaniny sy ankilany ny ankizy ary mifarimbona eo ny zazalahy sy zazavavy . Manao soritra am-povoany ka mifampisintona amin’ny tady . Izay mihoatra ny faritra na manitsaka azy no resy . Mitovy ny isan’ireo mpandray anjara fa ny hery sy ny tanjaka ary ny taona no tsy mitovy .
Ireo kilalao voatanisa eo ambony ireo ; dia kilalao Malagasy tsy nisy fangarony saingy ny kolontsaina fahanjanahantany no nampiditra ny hafa ka zary nonina tamin’ny ankizy Malagasy ; ka tsy nisy nanavahana . Ny tanisaina manaraka eto kosa dia kilalao mahery setra tokoa.
Aza adino fa tena nilalao ny ankizy na ny zaza Malagasy ; ary tsy tara tamin’ireo kilalao avy any ivelany , na izy io nampidirina teto Madagasikara na tafiditra tamin’ny alalan’ny fifaneraserana an-tsoratra na an-tsaina na tamin’ireo haino aman-jery rehetra na miankina na tsy miankina ami’ny fanjakana : Vokatr’izany dia nanjaka teto ireto kilalao ireto ; talohan’ny nahatongavan’ny fanjanahantany na tamin’ny fiandohan’ny Repoblika : Ny dihim-bazaha ; “ Police et Voleur ” ; Daomy ; kodiakely ; karatra ; Ramy ; “ Jeux de dame ” ; “ Echec ” ; “ Do ” ; “ Mot Mêle ” ; “ scrable ” ; “ PSI . II.III ”; “ Jeux costruction ” . Ireo lalao na kilalao ireo ; dia sady fanitaran-tsaina no mampiasa saina no lalao ihany . Azo heverina fa ny Misionera izay tonga teto amin’ny Firenentsika Malagasy no nitondra sy nampiditra azy ireo . Efa nolazaina ombieny ombieny ny fiavian’ny Malagasy , fa fifangaroan’ireo firenena tany ivelany : “ Afrika sy Azia ” izay nila ravin’ahitra teto . Ity kilalao iray ity izao ohatra = “ Dudu Karreta ” , Ny zaza Timaoriana no milalao azy , kanefa dia hain’ny zaza Malagasy ihany koa .

80

Inona ary izany kilalao izany , fa tsy “ Pista ” = Maka kodiarana fiara ny ankizy dia mandoro izany , ka rehefa may avokoa ny fingotra dia misy vy boribory miala ao , dia iny no atosika amin’ny vy lavalava mifaraingo hanosehana azy .
Kiombiomby : Ny taona 1700 , tany ho any ity kilalao ity ary tsy nifidy zazalahy na zazavavy , fa niarahana nilalao = Misy ankizy iray atao solona omby , fatorana tahaka ny omby izy io ary tarihana amin’ny tady . Kilalao tsy nifidy saranga ihany koa ; fa andriana na mpanompo dia nilalao azy .Mitovitovy amin’ny kiombiomby vita amin’ny tanimanga ihany koa .
Teo amin’ny Fanjakana Sakalava : ( Andriamandazoala . 1540 ) Ny Moraingy , izay hifanandrianan’ireo tovolahy sy tovovavy ; na ilay antsoina hoe : Fanorolahy sy Fanorovavy no resaka eto . Faritana boribory ny kianja . Ahitana azy ity ihany koa , teo amin’ny Fanjakana Antakarana ( Ny mpanjaka Kozobe . 1600 ) . Ny Betsimisaraka ( Ratsimilaho . 1650 ) sy ny fanjakana Tsimihety . Hitangoronan’ny olona ny mpifanandrina ary tena mifamely tsy misy mifampitsitsy mihitsy ; saingy tsy mahazo mamely ny lavo ambany kosa . Efa misy olona iray natao hitsara ny ady . Ny Diamanga na ny Tolona sy izay mitovitovy aminy dia niparitaka nanerana ny Faritra sasany . Mitovy ny fitsipika ampiasaina ary tsy mahazo manao an-dolom-po .
Ny Savika kosa ; dia mbola ny Betsileo no nilalao azy ary efa misy vevivahy ihany koa sahy . Ny taona 1600 , tany ho any no tena niatombohany . Faha Ramanandroavola tao an-tampon’ny vinany no nahitana azy voalohany ;(46) tao Ambositra . Efa nisy ny Savik’omby saingy tao an-dapa ihany aloha no nilalaovana azy ; fa tamin’ny andron’ny mpanjaka Andriambatsatsa sy Andrianatavy V ( 1680 - 1830 ) izay fanjakana tao Manandriana , nefa nahenika ny Fanjakana Betsileo manontolo dia ny tao Alananindro ; Lalangina ; Isandra ; Vohibato ; Homantsazo ; Fisakana ary Fandriana . Rah any savik’omby no resahana ;dia ahitana azy io any amin’ny Firenena Espana ; saingy tsy olona tahaka ny eto Betsileo ny azy fa arahana fitaingenana soavaly ihany koa , misy anefa eny anelakelan-trano no hanaovana fandrangitana ny Omby masiaka izany any ivelany any . Tsy mba toy izany ny Savika Betsileo fa ny zatolahy no miady amin’ny omby masiaka ka misy fefy na fahitra na lempona no miady amin’ny omby , na izy io hitambaran’ireo fanorolahy matanjaka na tsirairay ka rehefa lavo ny omby no atao hoe , vita ny ady . Adinonao angaha ny Ampongaben’ny tany ?

81

1.4.1.5 Ny hira sy ny mozika ary ny dihy
a, Ny Gadon - kira Malagasy :
* Salegy :
Ny salegy ; dia mozika sy dihy ; izay nipoitra avy amin'ny faritra avaratra sy avaratra andrefan'i Madagsikara.
* Baoejy :
Ny baoejy na bahoejy ; dia karazana mozika avy any avaratr'i Madagasikara, indrindra ny faritra Sofia no tena mampalaza ny baoejy , ary efa miparitaka eran'ny nosy. Ny zava - maneno miaraka aminy ; dia ny angorodao sy ny kabosy ary ny hazolahy. Efa misy koa ny mpanan - kanto no mitendry baoejy amin'ny gitara.
* Ny Kilalaky :
Ny kilalaky ; dia mozika avy any amin'ny faritra atsimo andrefan' i Madagasikara.
* Ny Tsapiky :
Ny Tsapiky ; dia mozika malagasy avy any amin'ny faritra atsimo andrefan'i Madagasikara.
* Ny Zafindraony :
Ny zafindraony ; dia karazan-kira malaza any amin'ny faritry ny Betsileo zay vokatry ny fiezahan'ny Malagasy hampifangaro ny fomba fihira vazaha sy ny an'ny malagasy, tamin'ny nidiran'ny fivahana kristiana teto Madagasikara, ka ahenoana olona maro mihira sy mizara feo voalohany, faharoa, fahatelo ary fahefatra . Matetika ny hira fifohazana , ao amin'ireo Fiangonana prôtestanta izy
* Ny Sareba . Ny Horija : dia Hira Betsileo
* Ny Sôva : Betsimisaraka, Tsimihety, Merina,
* Ny Tôkatôka : Betsimisaraka,
* Ny Jijy : Tsimihety, Antakarana
*Ny Antsa : Sakalava
* Ny Beko : Tandroy
* Ny Baheza : Tandroy
*Ny Marakely : Betsileo
* Ny Kalizy : Sakalava
* Ny Sarandra : Faradofay
* Ny Kolondoy : Toliara
*Ny Talily : Tandroy
* Ny Osiky : Sakalava
* Ny Isa : Betsileo
* Ny Fampanononana : Merina
* Ny Tapatono : Merina

82

* Ny Rasavôlana : Betsimisaraka ; Betsileo
* Ny Sokela : Betsileo
* Ny Afindrafindrao .(47)
* Hira gasy :
Ny hiragasy na hira gasy dia fampisehoana atrehin'ny vahoaka izay mitovitovy amin'ny tantara tsangana , na teatra atao an-kira. Ny hiragasy dia fitambaran'ny feon-javamaneno (trômpetra, trômbônina, lokanga, sns) sy hira ary dihy mampiavaka ny kolontsain'ny faritra afovoan-tany eto Madagasikara, indrindra ny Merina. Atao ankalamanjana na anaty efitrano ny fampisehoana. Matetika dia mitafy malabary miloko mena marevaka sy mipataloha ny lehilahy mpanao hiragasy, fa ny vehivavy kosa mitafy lamba sy akanjom-behivavy miloko mavokely na maitso.
* Ny dihy :
Ankoatra ireo hira hiraina tery aloha dia misy ny dihy miaraka aminy, izay mifanaraka amin’ilay gadon-kira . Singanina manokana kosa ny : ilay hira Majunga sy ny dihy Kadrila : Iza hoy ianao no namorona azy io ? tsy iza fa ny mpanjaka Radama II ; Izy dia mpitendry Piano ikoizana ary ny misionera no nampianatra azy izany . Iray tarika amin’ny dihy afindrafindrao ihany io dihy Kadrila io , ka ny zanak’andriana sy ny tandapa ihany no nahazo niantsa sy nadihy azy tao an-dapa tao . (47) Basesa : Ny basesa dia karazan-dihy salegy ; Beko ; Malesa ; Kaoitry ; Batrelaka ; Vakisaova ; Banaiky ; Mangaliba.
*Ny Zavamaneno malagasy :
Ny Ambio = Ny ambio zavamaneno malagasy vita amin'ny hazo mafy roa izay mikarantsana rahefa ampifampikapohina ; Amponga ; Atranatrana ; Belamaky Jejy voatavo . Ny Kabosy = Ny kabosy dia zavamaneno malagasy. Mitovy endrika amin'ny gitara ny kabosy saingy kely . Katsà na Faray ; Kililioka ; Langoraony ; Ny Lokanga = Ny lokanga dia zavamaneno fahita ao Madagasikara . Ny vondron’olona an’i Bara no niavian' ny lokanga. Mitovitovy amin' ny lokangam-bazaha ny lokanga saingy telo ny isan' ny tadiny. Ny Marovany = Ny marovany dia zavamaneno malagasy mitovy amin' ny valiha nefa lehibe sady misy tadiny maro noho ny valiha. Ny Sodina = Ny sodina dia zavamaneno tsofina amin' ny vava, toy ny fantsona mahitsy, misy lavaka milahatra manaraka ny halavany izay tampenana manontolo amin' ny rantsan-tanana afa-tsy ny iray izay avela hivoha mba hivoahan' ny haavompeo tiana ho heno. Amin' ny teny indôneziana dia atao hoe suling ny sodina. Sosoly . Ny Taralila = Ny taralila dia karazana angorodao fahita any amin' ny faritry ny Betsimisaraka. Tsikadraha. Ny Valiha = Ny valiha dia zava-maneno malagasy vita amin' ny volontsangana, miendrika varingarina sady misy tadiny maro manaraka ny andavany.

83

1.4.1.6 Ny Fomba Fitafy :
Fitafiana malagasy nentim-paharazana ny lamba ary tsy nisaraka taminy teo amin'ny fiainana manontolo. Na ny zava-boahary manodidina aza nahitan-dRamalagasy lamba avokoa : lambam-bary hoy izy milaza ny akofa, lamban-goaika no ilazany ny zavatra tsy manam-piovana hatramin'ny nahary azy. Lamban'akoho ny zavatra tsy misy fisarahana, lamban'angidina ny zavatra maivana na manify. Ny lazaina hoe lamban-tsoavaly kosa anefa dia ny lamba apetraka eo ambony soavaly hotaingenina.
1. Ny tantarany :
a) Ny Fitafian'ny Merina :
Ny lamba no fitafiana malagasy nentim-paharazana ary tsy nisy nisaraka taminy teo amin'ny fiainana manontolo. Ny lamba fitafy Malagasy dia azo sokajiana anisan'ny zavakanto nentim-paharazana iavahan'ny Malagasy.
Tamin'ny andron'ny Andriananamponimerina dia ny fomba fiankajon'ny vehivavy merina dia ny " tohitena ".
Manao lamba " landy " no tena mahavahana an'izy ireo.
Ny lehilahy kosa dia ny "malabary".
* Ny Lamba :
Ny lamba dia nifatohan'ny saina sy ny fon'ny Malagasy tokoa satria nisasarany ny fanamboarana azy, ary kolokoloiny fatratra izy io. Ny lamba hono raha vao dia rehareha, raha madio dia voninahitra, raha tonta dia adidy, raha rovitra dia andraikitra.
* Misy efatra karazana ny lamba :
- Voalohany : ny Lamba sarika , kely fa tsy mivitrana nefa tsara tenona, lamban'ny tovovavy io ka nahatonga ny hoe : “ Raha tovovavy tsy endrehin-damba sarika , dia tsy adidiko tsy adidin-dreniny”. Tsy adidin'izay mijery ny hiteny aminy hoe : “itafio tsara ny lambanao” ary tsy adidin-dreniny koa satria efa nisahirana nanenona ny lamba izy , fa ny tenan'izay mitafy no tsy misampina azy araka ny tokony ho izy.
- Faharoa : ny Tokan - dela , lamba tsy mivitrana , an'ny vehivavy lehibe satria asampina eo an-tsoroka fotsiny mandrakotra ny faritra ambony amin'ny tena.
- Fahatelo : ny Ambakiloha na kely ila, izay lamba mivitrana fa kely sy lehibe , atao hoe Ambakiloha, satria lamba lava sy fohy no akambana ka mitohy ny ila loha lamba mba hampitovy ny halavany. Rehefa mitafy azy dia ny ilany mitohy no atao ambony. Misy zaitra roa na telo ny Ambakiloha ary atao hoe tohiloha koa noho izy notohizina ny ila loha-lamba mba hitovy halavana. Raha itaizana zaza ny lamba tohiloha dia voasintona matetika ka mora mivaha ireo zaitra maromaro amin'ny ila loha-lamba.

84

- Fahefatra : ny lamba tsara indrindra sady lehibe , dia ny lamba mitovy Vitrana, lamba mihajan'ny lehilahy lehibe. Ny lamba tsara indrindra fitondran'ny vehivavy , haingo eny imasom-bahoaka dia ny lamba rongony madinika, na ny landy notelomina ho somary mena mazavazava sady mivaha rambo.
- Ny Landy :
Manavanana ny malagasy manokana ny tenona landy. Ny vita avy amin'ny landy dia ireo karazam-damba lafo vidy. Misy ny arindrano, ny telo na efa-bitrana ka mitsoriadriaka ny lambanany afovoany. Ankehitriny dia fitafin'ny vehivavy Malagasy mihanjaika ny lamba landy. Mendrika hanjairana akanjom-behivavy na lehilahy ara-damaody ny landy ary tsy mena-mitahy amin' izay vita avy any ivelany.
Ny landy dia avy amin'ny tranon-dandy, didiana hiala ny soherina ao anatiny dia tanehina miaraka amin'ny lavenona , rehefa masaka dia sasana eny amin'ny rano misy vatolampy hikosehana azy. Rehefa maina ny landy dia lenoina indray ka ahahy ho maina, ary folesina hanjary kofehy madinika.
* Ny fomba fitafy ny lamba : (48)
- Sampin-kavanana: izany hoe asampina avy andamosina, ahatona eo an-tsoroka ka avela hikiraviravy , ny tanana havia amin'izany mihazona ny ilany avy eo anoloana.
- Sampin-kavia: Mifampisolo ny tanana, ny tanana havia no manasampina ny lamba hiankavanana. Ny sampin-kavia no hizaran'ny olona tia haingitraingitra.
lambam-behivavy tsara indrindra ny sora-damba somary mena tanora mazavazava sady mivaha rambo.
Tsy afa-misaraka amin’ny Malagasy , izay misy vondron’olona valo amby folo mihoatra , ny fomba fitafy . Izany ihany koa ; dia tsy misaraka amin’ny : Salaka ; Satroka ; lamba hisalorana .
Ny lamba malabary ihany koa dia akanjo fanaon’ny teto Imeina sy ny Betsileo . Ny lamba landy sy ireo fitafy mihaja fahagola dia nahenika an’ity Nosy ity tokoa . Na dia teo aza ny fitafiana , raha ratsy endrika dia tsy naneva izany ka nataon’izy ireo voalohany indrindra ary tena nandaniany fotoana , ny fanatsarana ny endrika amam-bika . Inona ary fitaovana nampiasainy ? Teo ny tany ravo ; tanimanga sy ny manjarano . Nanao tombokavatsa ihany koa ary niravaka voahangy sy ireo metaly notrandrahana : Volavotsy , volamena ary varahana .

1.4.1.7 . Ny Sakafo :
Anisany nahafantarana ny Malagasy ireo nahandro Gasy ary mirakitra ny maha izy azy ny Firenena mihitsy izany .

85

Ireo sakafo ireo dia nanjary kolotsaina raiki-tapisaka amin’andavan’andron’ny Malagasy . Ka raha tsy misy ireo dia manafoana ny maha Firenena , ka tsy maintsy mihinana azy ny olona isan’andro isan’andro . Ireo sakafo ireo ihany koa dia hita mampiavaka azy amin’ny Firenena hafa.


Ny Ramanonaka Ny Menakely


86

Ny Koba katsaka Ny koba ravina
Ity Koba katsaka na solovolo Malagasy ity dia mifanojo indrindra amin’ny sakafo Asiatika satria fomba fahandro Indoneziana ihany koa , kanefa dia hita sy atao ary hanina eto Madagasikara ary manao azy avokoa ny Malagasy anivon-tany na any anindrana rehetra any . Taratra mampiseho fa avy any amin’io faritany iray any Asiatika io ny Malagasy .
Raha tsiahivina kely ny mahakasika ny sakafo , dia tsy azo lavina fa saika mitovitovy avokoa , ho an’ireo firenena mihinam-bary ny fomba fahandro izany , saingy teo amin’ny fangarony na ny taharony no tsy nisy hitovizana . Ny Firenena Aziatika na ny Eropeana na ny Afrikana , dia saika nifanipaka ny fomba fahandro sakafo , ny fikarohana anefa dia manamafy fa taranaka nivoaka avy ao : “ MU ” na ilay sombin-tany nihalevona ny ankamaroan’ny mponina nielim-patrana .
Ny Malagasy anefa rehefa mahandro vary dia tsy maintsy , vary tondrahan-tantely na sosoa na nilaofana varanga na kitoza matavy no tena fahandrony . Tsy ambaka izany ny vary amin’ny anana . Mbola isika Malagasy irery ihany koa mandoro vary , mba hisian’ny ranon’ampango [3] . Tsy misy manao izany eran’izao tontolo izao ary tsy mahafantatra izany .

87

Kilalao Togo-kazo Tanàna any Ambanivolo any


Ankizivavy Mongole Foko Maya Maya Quatemala

Ireo mpiady Maya ; niaro ny taniny tamin’ireo mpanani-bohitra


88
1.5 . Ireo vanim-potoana lehibe . Hitohy
--------