MADAGASIKARA . NY LASA SY NY ANKEHITRINY....Tohiny (NY Andri-Fara)

MADAGASIKARA . NY LASA SY NY ANKEHITRINY....Tohiny
1.3.2.1 . Ny Maha izy azy :
Mizara dimy ireo taranaka mpanazary na taranaka vazimba :
• Ny Antsilahy
• Ny Mpanandro
• Ny Mpitana hazomanga
• Ny Mpandraharaham-panjakana
• Ny Mpisikidy. ( Marihina fa anarana fitsinjarana andraikitra ireo ary mbola lovan-taranany hatram’izao, raha mahatandrina tsara ny fetram-pady nosoratan'ireo razany avy izy ireo . ) Ny tsara ho marihina dia izao : Ny nahavery hasina ity tanintsika ity dia io fandikana fady io, ka niafara tamy ny fanjakazakan'ny vazaha na ireo vahiny nanitsakitsaka ny hasin'ny tanintsika.Tokony hitoetra amin’ ny samy masina an-taniny ny olona tsirairay avy araka izany . Ary noho ny fanajana ny fady angamba sy ny hafatr'Andriambavibe no mahatonga an'Andrebabe mbola mifono misitery lalina hatramin’ izao.
Fa ny tena nahazendana tamin’ireo boky nokarohako (22) dia samy mampiseho izy ireo fa ny vahiny na ny vazaha tonga teto dia nanova ny tantaran’ity Firenena misy antsika ity . Andeha haka porofo amin’ity boky iray ity monja isika (22) fa : « Hisy olona hafa firenena handidy ny tanindrazanareo dia ity nosindambo ity izany,ka hovany ny anaran'ny taninareo ary antsoiny hoe Madagasikara, ary ny vahoakany ataony hoe Malagasy » Fanamarihana: raha tombanana ny taona nilazan'ireo hazary tao Antsihanaka ireo faminaniana ireo dia teo ho eo amin’ny taona 1450 - 1550 teo ; dia isika no mamakafaka sy mandinika.

1.3.2.2 . Ny Fomba amam-panao :
Finoana : Andriamanitra - Zanahary - Razana - Vintana - Anjara - Lahatra - Tendry - Tsiny - Tody : ireo ninoana fa manana hery mihoatra ny herin'olombelona ka natao hakana hery hanamafisana orina ny lalàn'ny fiaraha - monina ary entina manazava ny zavatra sasany tsy voazava ara-tsiansa.

*Ireo niandohana :
 Andriamanitra - Zanahary : Ilay Masina indrindra ary Mpamorona ny tongotra aman - tànana sy izao rehetra izao.
 Razana : Nanondroana ny Raibe sy ny Renibe loharano nipoirana efa maty.
Ireo efa maty rehetra ka milevina am-pasan-drazana .
*Ireo hery napetrak'Andriamanitra handrindra sy hifehy ny fiainan'ny olona :
 Ny Vintana : kisendrasendra, hery misy fifandraisana amin'ny kintana. Fizotry ny fiainana araka ny tonon'andro nahaterahana .
 Ny Anjara : Ampahany soa na ratsy voatokana ho an'ny tsirairay avy amin'izay iombonana amin'ny hafa. Avy amin'Andriamanitra na olombelona.

29
 Ny Lahatra : Lamina avy amin'andriamanitra eo amin'ny fizotry ny fiainan'ny olona. Izay efa voasoratra eo amin'ny fiainana.
 Ny Tendry : Endrika manokana andraisan'ny tsirairay avy izay tandrify azy amin'ny lahatra misy azy.
*Ireo lalana mitondra ny fiainana :
 Ny Tsiny : Lesoka, kilema, tsy fahafenoana, tsy fahatanterahana, tsy araka ny tokony ho izy. Sazy na fanamelohana azo noho ny fahadisoana vita na noho ny adidy tokony hatao nefa tsy notanterahina.
 Ny Tody: Fiverenan'ny zavatra natao amin'ny tena na tsara na ratsy. Valin'ny natao mifototra amin'ny tena. Ny Vintan-andro na ny fomba fanandroana teo amin’ny Malagasy (23) . Andeha hojerentsika ireo volana nampiasain’ny razantsika ireo : (24)
Ny alimanaka sy ny fomba fanandroana malagasy dia miankina amin’ny fanisana ny endriny sy ny fiovaovan’ny volana eny amin’ny habakabaka ( Calendrier lunaire ). Ao anatin’ny volana iray dia misy andro 28. Ao anatin’ny taona iray dia misy volana 12 izay mifandraika tsirairay avy amin’ireo tonon-bintana ny alimanaka vahiny na tandrefana. Ireto avy izany :
Alahamady na Belier
Adaoro na Taureau
Adizaoza na Gemeaux
Asorotany na Ecrevisse
Alahasaty na Lion
Asombola na Epi
Adimizana na Balance
Alakarabo na Scorpion
Alakaosy na Les 6 etoiles
Adijady Na Chevreau
Adalo na Verseau
Alohotsy na Poissons
Samy mitondra vitan’andro izay mampiavaka azy tsirairay avy ireo volana ireo.
Eo amin’ny fomba fanandroana malagasy dia misy renin-bintana ( destin mere ) 4 ; izay mandidy ny vintana rehetra ka miaraka hita ao anatin’ny volana iray.
Tsy iza izany fa :
Alahamady
Asorotany
Adimizana
Adijady
Ao anatin’ny volana iray dia maka Andro 3 tsirairay avy ireo renin-bintana ireo. Raha totalina izany dia maka 12 Andro izy 4.
Ireo telo andro ireo dia misongadina toy izao ary mitondra anarany samihafa :

30
. Voalohany: Vavany na Bouche
. Faharoa: Vontony na Fahafenony ( Plenitude )
. Fahatelo: Vodiny na Declin
Ho fanampin’ireo renin-bintana 4 voalaza ireo dia ahitana zana-bintana 8 koa izany fomba fanandroana izany. Tsy izay izany fa ireto avy:
Adaoro
Adizaoza
Alahasaty
Asombola
Alakarabo
Alakaosy
Adalo
Alohotsy
Ao anatin’ny volana iray ; dia maka andro 2 tsirairay izy ireo ka mahafeno 16 andro.
Ny fitambaran’ireo rehetra ireo no manome 28 andro izay isan’ny volana iray ao anatin’ny alimanaka.
Ireo andro roa , amin’ireo zana-bintana ireo ; dia mitondra ireto anarana ireto koa:
Voalohany : Vavany na Bouche
Farany : Vodiny na Declin
Marihina aloha fa misy ny vintana mifanipaka mialoha ao anatin’izany Alimanaka izany.
Alahamady , mifanohitra amin’ny Adimizana
Asorotany mifanohitra amin’ny Adijady
Raha ohatra hitady ny vintan - andro na zaza iray zao ohatra
teraka faha 15 andro alahasaty dia sahala amin’ito manaraka ito ny fomba fanisana izany:
Alahasaty misy 2 andro
Asombola misy 2 andro
Adimizana misy 3 andro
Alakarabo misy 2 andro
Alahasaty misy 2 andro
Ary farany Adijady 3 andro
Mahafeno 14 andro ireo rehetra ireo.
Rehefa hampiana ny andro amin’ny vavan’ny adalo ; dia afaka ahitana ny tonon-andro na ilay vitan-andro ilay zaza.
Marobe ilay fanazavana amin’ny lafiny ara teknika , ka sarotra amiko ny manazava azy amin’ny antsipiriany aminareo eto.

31
Ohatra farany, izaho izao teraka volana Jona ; Adizaoza izany ny daty nahaterahako. Raha hitady ny vitan-androko izany dia mila manao ireo ( calcul dans le sens des aiguilles d’une montre ) ireo koa. Toy zao izany :
Adizaoza 2 Andro
Asorotany 3 Andro
Alahasaty 2 Andro
Asombola 2 Andro
Adimizana 3 Andro
Alakarabo 2 Andro
Mahafeno 14 andro hatreo
Alakarabo no mifanohitra amin’ny vitan’androko.
Mila mandeha any amin’ ny vavan’ny alakaosy izany aho vao mahita ny tena vitan’androko. Fa dia faranako eo fa marobe ilay resaka teknika ka sarotra amiko ny manazava azy aminareo eto.
Famintinana :
Ny fanandroana dia fandalinana sy fampiharana ara-pinoana ny fifandraisan'ny zava-mitranga eto an-tany , amin'ny toerana misy ireo zava-mitsingevana eny amin'ny lanitra toy ny Masoandro sy ny Volana ary ny kintana sy zavatra hafa koa. Ny mpanandro dia milaza fa ny toerana misy ireo zavatra ireo amin'ny fotoana ahaterahan'ny olona iray sy ny fifindran-toeran'ireo zavatra ireo dia ahafaha-mamantatra ny toetr'io olona io sady ahafaha-mamantatra mialoha ny hoaviny.
Akoatry ny Volana sy ny Masoandro dia ampiasain'ny mpanandro koa ny kintana sy ny planeta. Ireto avy ny anaran'ireo planeta fampiasa amin'ny fanandroana tranainy indrindra satria mora hitan'ny maso : Venosy ; Merikora ; Marsa ; Jopitera ; ary Satorina . Nanampy azy ireo ny planeta hafa hitan'ny mpahay kintana taty aoriana toa an'i Oranosy , izay hita tamin'ny taona 1781 sy Nepitona ny taona 1846 ; ary i Ploto ny taona 1930 .
Ampiasaina koa ny endriky ny fifandraisan'ny Masoandro amin'ny Volana sy ny planeta sy ny kintana, izany hoe ny zoro foronin'izy ireo izay mifanindry : 0°, mifanohitra : 180°, mahitsizoro : 90°, sns ; torak'izany koa ny fifandraisan'ny Volana amin'ny zavatra hafa : kintana ; planeta na ny samy planeta na ny samy kintana.
*Eo amin’ny kintana sy ny antokon-kintana :
Ny antokon-kintana izay andalovan'ny Masoandro miisa telo ambin'ny folo raha ny tena marina, ny anaran'izy ireo, dia ampiasaina indrindra amin'ny fanandroana. Ireto ny anaran'ireo antokon-kintana ireo amin'ny teny latina ao amin'ny fanandroana tandrefana : Aries (ondrilahy) ; Taurus (ombilahy) ; Gemini (kambana) ; Cancer (foza) ; Leo (liona) ;Virgo (virijina) ; Libra (mizana) ;


32
Scorpius (maingoka) ; Ophiuchus na Serpentarius (mpitondra bibilava) ; Sagittarius (mpitondra tsipika) ; Capricornus (osy-trondro) ; Aquarius (mpitondra rano) ary Pisces (trondro).
*Ny zavatra hafa :
Ny fanandroana dia mifandray amin-javatra hafa mety ho tsapan'ny olona toy ny loko, ny karazan-java-manan’ aina, ny sokajin'olona, ny toerana eo an-tanàna na ao an-trano na ivelan'ny tanàna mifanandrify amin'ny vazan-tany mbamin'ny elanelany : avaratra; atsimo; atsinanana; andrefana ary ny andro tsirairay ao amin'ny herinandro : Alatsinainy; Talata; Alarobia;Alakamisy ; Zoma ; Sabotsy ; Alahady . Ny fizarazaràna ny andro sy ny alina, ny akora isan-karazany : Ny rano; rivotra; afo; vy; tany sy ny maro hafa .
Ny mpanandro isam-paritra na isam-pirenena eto amin'izao tontolo izao dia tsy voatery hampiasa ireo zavatra rehetra ireo fa mety ny ampahany aminy fotsiny. Mety hifandray amin'ny fomba fanaovana sikidy ihany koa ny fanandroana . Misy anefa no mivelona amin’ny fisolokiana fa tsy mahay akory . Tsara ny hanambarana etoana fa ny mpino Kristiana dia tsy miorona amin’ny fomba fanandroana na io fanaovana sy fanatonana ireo mpanandro rehefa hanao zavatra sy manoko sikidy . (25)
33
1.4 . Ny Fototra maha olona :
Ireo Soatoavina Malagasy :
A - Ny Fahalalana
1- Famaritana
1- 1 Ara-piforonan-teny :
Avy amin’ny fototeny hoe : « lala », midika hoe fantatra, ahazoana ny matoanteny hoe mahalala ny fahalalana; ny heviny dia mahay, ilazana ny hoe nianatra ka mahafantatra na mahafehy zavatra iray. Azo lazaina, araka izany, fa azo raisina ho toy ny « fahafantarana » na « fahaizana » ny fahalalana.
1- 2 Ara-kevi-teny :
Fahaizana ilaina amin’ny fampivoaran’ny olombelona ny fianany eo amin’ny famolahany ny tontolo manodidina azy ny fahalalana .
1- 3 Araka ny mpanoratra :
Hoy Atoa Charles Ranaivo : « Ny fahaizana amam-pahalalana dia fananana angonina ao an-tsaina.» Mbola hamafisin’Ingahy
Ravelojaona, Mpitandrina ; ihany koa fa : « Ny fahalalana dia toetra ambonin’ny lanjam-bintana sy harena. »
1- 4 Ny hoe : olona manam-pahalalana :
Tamin’ny andro fahiny, olona mifanohana sy mifanampy ara-kevitra amin’ny mpiara-belona aminy no atao hoe manam-pahalalana . Manam-pahalalana ihany koa ny olona iray, raha mahay mandinika ny toetra anaty mifamatotra, mifehy ny zavaboaary ary manana ny fomba fiasa maneho ny maha Malagasy azy, nefa tsy misakana ny fisokafan’ny fomba fijery amin’ny any ivelany ihany koa.
Olona tia fandrosoana ; ary tsy miantehatra amin’ny zavatra tsy hita maso ihany koa ny manam - pahalalana ; fa miezaka hatrany hanazava ny fisian-javatra samihafa.
Tsy azo tombanana amin’ny filazam-pahalalana na ny fitsarana ivelany ny tena fahalalana sy fahaizana fa herin’izany fahalalana izany ny fahatsiarovan-tena : hanondrotra ny fiainany, hanova ny toe-tsainy , hanova ny fijeriny, hanatsara sy hahamasina ny fitondran-tenany.

2 - Ny vokatry ny fahalalana :
2.1 Eo amin’ny lafin-tsarany :
Mampandroso ny firenena iray ny fahalalana .
Manafaingana ny fandrosoan’ny haitao sy hairaha ny fananam-pahalalana
Mampiakatra ny toerana misy ny olona eo amin’ny fiaraha-monina ny fahalalana satria mitana andraikitra eo amin’ny fiarahamonina ny manam-pahaizana .
Mahatonga ny olona hanana ny fahaleovan-tenany ; fa tsy voatery hiankina amin’ny hafa ny fahalalany .

34
Manafaingana ny fandrosoan’ny hafa sy mitondra fahazavana ho an’ny isam-batan’olona ny fananam-pahalalana .
Mampiorina ny fifankatiavana sy ny fifanajana .
2.2 Eo amin’ny lafi - ratsiny :
Tsy manam-pinoana matetika ny manam-pahaizana ; fa miantehitra amin’ny hita maso, ohatra, tsy finoana ny nentin-drazana toy ny famadihana sy ny fitahian’ny razana, finoana ny tsiny ny tody ny lahatra .
o Miteraka fitiavam-bola sy fitiavam-boninahitra diso tafahoatra .
o Mahatonga fanadinoana ny namana sy fanavahan-tena .
o Mahatonga hafetsifetsena sy fanambakana ho an’ny namana .
o Mavesa-danja be loatra eo amin’ny fiainana koa ny fahalalana satria manao tsinontsinona ny lanjam-bintana sy ny harena .
o Manova toen-tsaina .
o Manadino an’Andriamanitra Ray mpahary .
o Mamotika ny mpiara-monina .
o Manimba ny kolo-hay sy ny hai - tao .

3 - Ohabolana :
« Fahalalana fetra, fahalalana onona »
« Tsara ny mahazo fahalalana noho ny volafotsy »
« Ny fianarana no voalohany-karena »
« Manan-karena olomanga ny firenena fa mahantra olo-marina »
« Aleo manontanintany foana hihomehezana toy izay manaotao foana hotezerana »
« Ny akanga aza mahalala tsaratsarao ka mainka fa izaho olombelona »
« Teny atsipin’ny manam-panahy raisin’ny mpahalala »
« Izay tsy mahay sobiky mahay fatram-bary »
« Manan-tsira ka mahay mahandro »
« Raha mahay dia fianarana fa raha tsy mahay feno arina »
« Samy zanaky ny mpanefy ka tsy mifampidera taim-by »

4 - Oha-pitenenana :
Hoy , Charles Ranaivo : « Maro be ny mihevitra fa rehefa mahay dia tsy maintsy ho Hendry » sy hoe : « Mety be ho fahaizana sy ambony fahalalana ny olona nefa kosa tsy ampy fahendrena »
- Emilson Daniel Andriamalala , indray : « Olona efa voasedra tamin’ny fitiavan-tanindrazana no azo antoka hanarina ny firenena fa tsy avara-pianarana vonona hatrany am-piandohana hamadika ho vola ny fahalalana amam - pahaizana »



35

B - Ny Fahendrena
1- Famaritana
1.1 Ara-piforonan - teny :
Avy amin’ny fototeny hoe : « hendry » ny hoe fahendrena, izany hoe, mahalala ny ataony ary mahay mandanjalanja sy mahita hevitra mahasoa ary mailo amin’ny ataony rehetra.
1.2 Ara - kevi - teny :
Endriky ny fitondran-tena takian’ny fiaraha-monina ny fahendrena.
Ho an’ny :
 Ankizy ny : manoa ray aman-dreny ny tsy mandainga ny tsy mangalatra, ny tsy miady aman’ny namana
 tanora : madio fitondran-tena, tsy manandrakandram-poana, mahay mifehy tena amin’ny rendrarendra, mahay manaja olona , mianatra tsara sy manome toky fa ho hendry
 olon-dehibe : mahalala sy mahay mandanjalanja ny atao, mahay mitady sy mitandrina ny marina, manam-panahy, mitondra sy miantoka ny ankohonany, manaja ny asany indrindra fa miantoka ny fivelomana izany . Manaja ny tokatranony sy miahy ny zanany , manaja ny mpiara-miasa .
1.3 Araka ny mpanoratra :
Ahoana hoy , Rainandriamampandry : « Ny fahendrena dia vokatry ny Fanahy » sy Charles Ranaivo : « Ny fahendrena dia toetra soa entina miaina amin’ny fampiasana ireo fianarana sy harena na kely na lehibe. »
1.4 Ny olon - kendry amin’ny ankapobeny dia :
- Mendrika ny toetra na amin’izay atao noho ny fahaizany sy ny hatsaram-panahy ananany ny olon-kendry.
- Mahalala onona , manan-kevitra sy mihevitra mandrakariva izay mahasoa, mandala ny hasin’ny olona sy tia fihavanana.
- Saro-piaro amin’ny fiarovana ny marina sy ny rariny ny olon-kendry.
*Fa araka ny mpandinika kosa :
. Antoine de Padoue Rahajarizafy :
« Olona mahay miasa, maontim-pihetsika,mandinika. lalina, marani-tsaina, mandefitra, tsy voarebirebin’ny vola aman-karena, mahay maminany ny lavitra, izany hoe mitsinjo ny ho avy ny atao hoe olon-kendry. » .
*Fa teo amin’ny ny fijerin’ny Ntaolo kosa :
Olona mandala ny fihavanana sy ny fifankatiavana, izany hoe, mahay sy mahatandrina ny fitsipika rehetra misy azy eo amin’ny fiarahamonina .
2- Ny endrika isehoany :
 Fahalalana sy fahatokisana ary fankatoavana an’Andriamanitra
 Tsy famelana ny fanahy ho safotry ny rendrarendra ara-nofo sy ny vola
 Famehezana ny fitiavana-karena amin’ny fifankatiavana sy fahamarinana
 Fitiavana ny namana

36
 Toetra maharitra sy mateza
 Mety hivoatra ao anatin’ny olona
 Toetra tsy misy mahasolo azy, eny fa na dia ny vola aman-karena aza
 Mampiaiky ny olona ny fanana azy
 Fandalan’ny olona ny marina, ny rariny ary ny hitsiny
 Hita eny amin’ny ohabolana sy ny oha-pitenenana rehetra eny

3 - Ny vokany :
3.1 Tsara :
 Manam-panahy ka to-teny eo amin’ny fiarahamonina ny olona mandala ny fahendrena na ny olon-kendry.
 Mahay miaina ka mamy hoditra eo amin’ny mpiara-belona aminy .
 Matetika mahazo valisoa avy amin’Andriamanitra na ny manodididna azy ireo . Ohatra Imboasalama nahazo ny fanjakan-dRaibeny Andriambelomasina, noho ny fahatsarany ka lasa nantsoina hoe: Andrianampoinimerina.
 Fitaratra ho an’ny manodidina ny olon-kendry .
 Reharehan’ny firenena ny fananana olon-kendry .
3.2 Ratsy :
 Misy ny hoe diso hendry loatra ka hararaotin’ny olona amin’ny fandeferany
 Mampisy fetrany ny tokony hatao : ohatra miaritra ny tsy tokony hiaretana
 Sokajian’ny olona ho tsy dia nahita fianarana loatra ny olona manam-panahy, araka an’i Fety Michel; Mpitandrina .

4 Ohabolana sy oha-pitenenana :
« Ny hendry mody voky fa ny adala manesika ihany.
« Ny Hendry ihany no anarina fa raha ny adala no anarina dia ny lambany no ariany. »
« Ny fanahy no maha olona. »
« Tsy varotra no taloha fa fihavanana. »
« Ny hery tsy mahaleo ny Fanahy. »
« Aza ny lohasaha mangina no jerena fa Andriamanitra an-tampon’ny loha. »
« Manan-karena olomanga ny firenena fa mahantra olo-marina. »
« Izay miteny volafotsy fa izay mangina volamena. »
« Ny anatra vahiny: tiana mody mandry; tsy
tiana mitampody. »
« Manasa ny bekibo ka ny vary no lany; mananatra ny adala ka ny vava no vizana. »
« Monina ambany saokan’ny Hendry. »
« Raha ny kapoka no mahahendry dia ny omby no hendry aloha. »



37

5 - Tenin’ny mpandinika :
• Rainandriamampandry : « Ny tsy fialonana sy ny fahendren’Andriamanitra, ny hafa no manamarika ny fahendren’ny mpanjaka. Manaraka izany, ny fitovian’ny vahoaka, ny fikatsahany izay hampandroso ny fanjakana. Ary farany, ny tsy fanamparam-pahefana. »
• Charles Ranaivo : « Maro be ny mihevitra fa… ny fahendrena n any fahaiza-miaina dia tsy mba liana fianarana ombam-pikelezana aina sy fikirizana. »
• ED Andriamalala : « Eny fomban’ireo mitana ny fahefana ny mampino ny vahoaka, noho ny hafetseny sy ny faniriany hitoetra eo amin’io toerana io mandrakizay, fa raha lasa izy ka soloan’ny hafa dia ho levona ny tanindrazana. » Tak : 4 Fanagasiana
• Michel Andrianjafy : « Ny fahamarinana no hanim-pihinana, ny rariny no rivotra ivelomana, .. sambatra ny tany anjakany. »

D - Ny Fifandraisan’ny Fahalalana sy ny Fahendrena
Mifameno tokoa ny fahalalana sy ny fahendrena satria hanambaka ny namany fotsiny ny olona raha tsy misy ireo .
Hoy Ranaivo : « Maro ny mihevitra fa rehefa mahay dia tsy maintsy ho hendry. »
Hain’ny sasany indray ny manararaotra ny hafa hampanginana ny tokony ho izy. Mandringa indray ny fahendrena tsy ampy fahalalana. Tokony ho ambonin’ny fahalalana ny fahendrena satria tsy takon’ny fahalalana ny ditra isan-karazany.
Tokony ho tsapan’ireo avara-pianarana fa andrin’ny firenena izy ireo amin’ny fahaizana ananany. Takiana aminy kosa ny fahendrena izay mitoetra ao aminy ary izay no andrasan’ny Nosy aminy ho fampandrosoana ny taniny.
Tsoa-kevitra :
Miara - dalana hatrany ny fahalalana sy ny fahendrena satria mandringa ny fanabeazana na ny famolavolana olom-banona raha tsy eo ny iray amin’izy ireo
Tsy ampy velively ny fananana manam-pahaizana ; raha tiana handroso ny firenena fa tokony ho kendrena ihany koa ny fanabeazana ny fanahy maha-olona ; indrindra ireo tanora vao misondrotra.
Araka izany, tanjona ny fananana ny fanahy maha olona ka tokony hokendrena miaraka amin’ny fananana fahaizana amam-pahalalana.
Hojerentsika manaraka kosa , rehefa hitantsika izay ny mahakasika ny Fahendrena sy ny Fahalalana . Ny olombelona tsirairay avy dia afaka manorona :


38

E. Ny Fifanajana
1 . Famaritana :
Fifamaliana asa ataon’ny olona roa momba ny fametrahana ny hasina sy fahamendrehan’ny olona iray ny atao hoe « fifanajana ». Tsy afa-misaraka amin’izany ny fahalalam-pomba sy ny fitandroana ny aina.
2 . Ireo sehatra anehoana ny fifanajana
Tokony anehoana fifanajana ny toerana rehetra ; Ao an-trano , mifanaja ny mpivady, ny ray aman-dreny sy ny zanaka, ny zanaka samy zanaka . Any amin’ny toeram-piasana : mifanaja ny mpiasa sy ny mpampiasa ary ny samy mpiasa. Aty an-tsekoly : ny samy mpanabe, ny mapanabe sy ny mpianatra; ny samy mpianatra.
Ao amin’ny toeram-pitsaboana : ny mpitsabo sy ny marary ary ny mpiandry marary • Any anaty fiara fitateram-bahoaka : tokony hifanaja ny mpitatitra sy ny mpandeha ary ny samy mpandeha, omena toerana ny raiamandreny na ny vehivavy bevohoka ary ny mitaiza kely • Any an-dalana : manao ombay lalana rehefa handalo raiamandreny, mitondra ny entana entin’ny zokiolona, manao azafady raha mandona olona,…(26)
3. Ny fanajana ny tontolo iainana
- Tokony hohajaina koa ny zava-manana aina rehetra sy ny tontolo iainana ankoatra ny olona samy olona.
- Hajaina ny fahadiovana: atao amin’ny toerana iray ny fako, manao lava-piringa
- Kolokoloina ny tontolo iainana: mamboly hazo, tsy mandoro tanety na ala.
- Hajaina ny harem-pirenena toy ny lalana, tranom-panjakana .
4 . Tombontsoan’ny fifanajana
Milamina ny fiarahamonina
Mahavokatra ny Firenena
Mandroso ny Firenena
Miteraka ny fanajan’ny hafa ihany koa
5 . Endrika anehoana ny fifanajana
Maro ny endrika anehoana ny fifanajana fa azo fintinina amin’ny teny hoe fahalalam-pomba :
Manao ombay lalana raha hialoha olona .
Manao azafady raha misy fahadisoana .
Mikendry ny tsy hanafitohina ny hafa .
Manaja ny maha izy azy ny hafa sy ny maha olona .

6 . Ohabolana momba ny fifanajana
« Izay hajaina tsy ho andriana, ary izay manaja ; tsy ho andevo »
« Aza mitsako alohan’ny vazana »


39
« Aza manao rano dikain’ny Zinga »
« Arahabao ny mpandalo fa tsy fantatra izay ; ho fara-rafozana »
« Akoholahy mikohokoho akohovavy, tsy hanin-kahavoky fa voninahitra ifanomezana »
« Mananjoky afak’olan-teny, manan-jandry afak’olan’entana »

F . Ny Fihavanana
1- Famaritana
Ny Havana :
Antsoina hoe « Havana » amin’ny ankapobeny ireo olona iaraha-monina, izany hoe, iaraha-mivelona, iaraha-miaina ka ifaneraserana isan’andro.
• Ny « mpihavana » kosa ireo olona iray ra, fototra niaviana, iray razana iombonana, ireo no atao hoe havana akaiky.
• Lazaina hoe : lafin-kavana; kosa ireo havana lavitra na havana tetezina.
Ny fihavanana :
Fifandraisana tsara, akaiky teo amin’ny olona mpiara-belona na iray fianakaviana mihitsy ny atao hoe fihavanana.
Avy amin’ny teny hoe Havana izy io, izay midika hoe olona ifandrasana akaiky na fianakaviana mihitsy.
Fihetsika anehoana ny fihavanana :
Ireto avy izany :
- Fifankatiavana
- Fifampintsimbinana
- Firaisankina
- Fifamangivangina
- Fifamonjena
- Fifanampiana
Ireo karazana endri-pihavanana misy :
Miseho amin’ny karazany roa ny fihavanana :
E.1 Fihavanana voajanahary
Fihavanana ara-pihaviana : Efa miforona io karazam-pihavanana io raha vao teraka ny olona. Olona mifamatotra ao anaty tetiarana iray, iray razambe niaviana. Mety ho lavitra na akaiky ny fifandraisany, Mamatotra azy ireo ny ra iraisana.
Ohatra: fifandraisan’ny ray aman-dreny sy ny zanaka .
E.2 Fihavanana eo amin’ny mpiara-monina
Tsy mivoana amin’ilay tena fihavanana izy ; tsy mampiova ny fifandraisana amin’ny Fihavanana ara-pihaviana ihany , kanefa mety hanimba azy raha to aka tsy voatandrina izany . Mampisy elanelana ihany koa indrindra fa samy manana ny Finoana arahana ny tsirairay na io fiandaniana politika tsy mitovy dia mety haningotra ny Fihavanana ara-pihaviana tokoa .


40
Ny Fihavanana eo amin’ny mpiara-monina indray dia mametratra fepetra , raha toa ka nifanao fati-drà tsy hifamadika ny roa tonta . Hita taratra eo ihany ilay Fihavanana tsy manao am-po saingy aleon’ny olona maty havana akaiky toy izay very namana . (26) Lasa fihavanana an-jambany sisa ny Fihavanana ara-pihaviana raha manjaka ny fifampiandaniana sy ny fitokotokoana . Tokana ihany ny hampanjaka azy dia ny fanajana ny soatoavina ihany .
Ny ankamaroan’ny olona dia mirona amin’io hevitra faharoa io , noho ny antony maro ; indrindra fa ny fitadiavana mandrato harena lavitra ka izay mponina any

G - Ny Fianakaviana
1. Famaritana :
Ara-baki-teny :
f - i - anak (a) -avi- ana
f : tovona famoronana anarana
i - … - ana : tsirin-teny sara-droa
anakavi: fototeny midika hoe : isika zanaka daholo (anaka+avi) ; zanaka teraka tonga hanatevina ny isa ao amin’ny ankohonana . Anarana ilazana ny toetry ny fiitaran’ny taranaka
Ara-kevi-teny :
Ny atao hoe fianakaviana dia fitambaran’ny ankohonana maro iray fototra izay ampifandraisan’ny ra iraisana, fehezin’ny fomba fisainany sy ny foto-kevitra mampiavaka azy amin’ny hafa.
2. Ireo anarana ifampiantsoana ao anaty fianakaviana :
1. Dada sy Neny : ireo ray aman-dreny niteraka
2. Zanaka : ireo zaza naterak’ireo ray aman-dreny, taranaka voalohany na antsoina ihany koa hoe masondranony, masomboly
3. Dadabe sy Nenibe : no iantsoan’ny zanaka ny ray aman-drenin’i Dada sy ray aman-drenin’i Neny, izany hoe raibe sy reniben’ny zanaka,
4. Rafozana : ny iantsoan’ny lehilahy ny ray aman-drenin’ny vadiny sy ny iantsoan’ny vehivavy ny ray aman-drenin’ny vadiny.
5. Dadatoa sy Nenitoa : Ny rahalahin-dray voalohany sy ny anadahin-dreny voalohany , rahavavin-dreny voalohany sy ny anabavin-dray voalohany. Antsoina ihany koa any amin’ny faritra sasany hoe Mamabe sy Papabe na Mamahely sy Papahely .
6. Dadanaivo sy Neniraivo : Ny rahalahin-dray sy ny anadahin-dreny rehetra eo anelanelan’ny matoa sy ny farany sy rahavavin-dreny sy ny anabavin-dray rehetra eo anelanelan’ny matoa sy ny farany. Izany hoe an’ivo.
7. Dadafara sy Nenifara : Ny rahalahin-dray farany sy ny anadahin-dreny farany, rahavavin-dreny sy ny anabavin-dray farany.
41
8. Zaodahy na Valilahy na Valy kosa no iantsoana ny :
Anadahin’ny vady
Rahalahin’ny vady
Vadin’ny anabavy
Vadin’ny rahavavy
9. Antsoina ihany koa hoe Zaobavy ny :
Rahavavin’ny vady
Vadin’ny rahalahy
Vadin’ny anadahy
Anabavin’ny vady
Antsoina hoe Ranaotra na Velahy , ihany koa .
10. Vinanto : Vadin’ny zanaka

 Ireto kosa ny fanehoana ny taranaka :
1. Zanaka = Taranaka voalohany : Zanak’i Dada sy Neny
2. Zafikely = Taranaka faharoa : Zafikelin’ny Dadabe sy Nenibe ; no eto amin’io laharana io .
3. Zafiafy = Taranaka fahatelo ; fa kosa taranaka faharoa raha miainga eo amin’ny zanaka nateraky ny zanaka . Taranaka fahatelo kosa raha miainga avy amin’ny Ray aman-drenin’ny zanaka . Zafikelin’ny Zanaka , fa ny laharana entiny kosa eto dia Zafiafin’i Dadabe sy Nenibe .
4. Zafin-dohalika = Taranaka faha efatra ; fa kosa taranaka faha telo raha miainga eo amin’ny Zafikely naterakin’ny zanaka . Taranaka faha efatra kosa satria miainga avy amin’ny ray aman-drenin’ny zanaka . Zafikelin’ny Zafikely izy eto . Fa ny laharana entiny kosa dia Zafin-dohalik’i Dadabe sy Nenibe .
5. Zafi-kitrokely = Taranaka faha dimy ; fa kosa taranaka faha efatra raha miainga , eo amin’ny Zafin-dohalika nateraky ny zanaka . Taranaka faha dimy kosa satria miainga avy amin’ny ray aman-drenin’ny zanaka . Zafikelin’ny Zafiafy izy eto ; fa ny laharana entiny kosa dia Zafi-kitrokelin’i Dadabe sy Nenibe .
6. Zafim-paladia = Taranaka faha enina ; fa kosa taranaka faha dimy raha miainga eo amin’ny Zafi-kitrokely nateraky ny zanaka . Taranaka faha enina kosa satria miainga avy amin’ny ray aman-drenin’ny zanaka . Zafikelin’ny Zafin-dohalika izy eto ; fa ny laharana entiny kosa dia Zafim-paladian’i Dadabe sy Nenibe .
7. Zafi-doria = Taranaka faha fito ; fa kosa taranaka faha enina raha miainga eo amin’ny zafim-paladia nateraky ny zanaka . Taranaka faha fito kosa satria miainga avy amin’ny ray aman-drenin’ny zanaka . Zafikelin’i Zafiki-kitrokely izy eto ; fa ny laharana entiny kosa dia Zafi-dorian’i Dadabe sy Nenibe .
42
Fa kosa ny Zafy mafy na Zafy tsy torana : entina milaza ireo taranaka efa lavitra dia lavitra ka tsy mba mitomany intsony raha mandre fa efa maty ireo razam-beny dia ny ray aman-drenibe izay nipoiran’ireo zanaka niteraka ny zafikely ary ny zafikely niteraka ny Zafiafiny ary ny Zafiafiny niteraka ny Zafin-dohalikany ary ny Zafin-dohalikany niteraka ny Zafi-kitrokeliny ary ny Zafi-kitrokeliny niteraka ny Zafim-paladiany ary ny Zafim-paladiany kosa niteraka ny Zafi-doriany . Mitohy kosa ny taranaka manomboka eo amin’ny zafiafy ary manangana ray aman-dreny vaovao indray saingy tsy natao hanadinoina ireo ray aman-dreny nipoirana izay lasa razambe teo amin’ny Malagasy . Ny Malagasy mantsy dia hatreo amin’ny Zafikelin’ny zanany ihany no mba tratrany ; fa misy ny mahatratra ny Zafiafin’ny zanany . Misy aza moa ny zanany ihany no tratrany dia maty izy . Raha izany dia ilay zanaka sisa no mampahafantatra ny fisian’ilay ray na reny maty satria Masoandro amam-bolana izy ireo na ihany koa mbola kely izy no maty ny raibeny na ny renibeny
• Fomba atao hampirindra ny fianakaviana
Mba hisian’ny fiainana milamina sy mirindra eo amin’ny fiainam-pianakaviana dia ilaina ny fisian’ny: fifankatiavana, fifanajana, fifandeferana, fifanampiana, fifampitsimbinana, fifampitokisana, …
• Ohabolana sy oha-pitenenana :
« Izay iray donak’afo, iray dinidinika »
« Ny zoky mitsaha-kota, ny zandry no tompon’ny farany »
« Manan-joky afak’olan-teny, manan-jandry
afak’olan’entana »
« Raha revon’alahelo, ny havana no itarainana »
« Tsy ny donak’afo no mahafana ny trano fa ny mpianakavy mifanara-tsaina »
« Izay mahavangivangy tian-kavana »
« Ny havan-tiana tsy iaraha-monina »
« Ny alahelo tsy ambara havana, zakan’ny tompony ihany »
« Havana raha misy patsa, fa raha lany ny patsa dia havan-tetezina »
« Ory hava-manana »
« Tarana-boanjo foto-boanemba »
« Ny hazo no vanon-ko lakana ny tany naniriany no tsara »
• Tenin’ny mpandinika :
Hoy Joseph Rabetafika : « Ny marina tsy ambara havana, heloka mibaribary »
43
*Ny hasoa sy ny hamamin'ny fianakaviana :
Tsy misy izay tsy miaika fa raha misy koa toerana soa sy mamy eto an-tany, dia tsy misy ohatra ny akanin'ny fianakaviana. Raha misy manjo ny tena na dia efa lehibe aza dia ny havana ihany no idodododoana, indrindra fa i dada sy i neny raha mbola eo ireo. Fa hoy ny Ntaolo :
. Fa ny havana havana ihany.
. Isika izao, hoy koa izy, no velona iray trano, maty iray fasana
. Molo-bilany ka iray mihodidina ihany
. Ilailava mandry amorom-patana : zovy ity ka tsy iza fa izaho ihany.
Ny hamamin'ny fianakaviana dia azo lazaina fa avy amin'ny fitiavan'ny ray aman-dreny ny zanany. Ny Malagasy dia malaza ho tia anaka. Jereo ireo angolangolan'anarana ilazany ny zanany : sombin'ny aina ; menaky ny aina ; silaky ny aina ; vahatra ny aina; vololon'ny aina...Nahoana no dia hasoahasoany toy izany izy ireo ? Satria ireo no handriana amorom-patana; hanala volo fotsy; ary indrindra hamelo-maso sy handimby anaran-dray soa.
Ny fitaran'ny fianakaviana :

H .Ny tokantrano :
Rehefa lehibe ny zanaka lahy dia lasa mivoaka hanambady, ny zanaka vavy kosa avoaka hanambady , ka manorin-tokantrano hafa. Mitombo isa amin'izay ny fianakaviana : ny ray aman-drenin'ny zanaka manambady dia miantso ny vadin-janany hoe « vinanto » ary ireo kosa manao azy ireo hoe « rafozana », ny iray tamp-po amin'ny vady dia « zaodahy » ary antsoina hoe « ranaotra ».
Zava-dehibe tamin'ny Ntaolo ny tokantrano sy ny fanonrenan-tokantrano satria tsapany fa ny tokantrano no fototry ny fianakaviana.
Nefa tsy niafina taminy koa ny hasarotan'ny fanorenan-tokantrano sy ny anjara raisin'ny vehivavy amin'ny fitondrana sy fikajakajana ny tokan-trano :
. « Ny tokantrano tahaka ny landy, ka ao an-trano vao manatevina
. « Ny tokantrano fihafiana »
. « Ny tokantrano tsy ahahaka »
. « Ny tokantrano tsy ary mitovy »
. « Ny vehivavy no tompon'ny trano »
Ny vehivavy tsy mahapetraka an-trano dia nataony hoe: vehivavy fotsy varavarana; izany hoe ilaozany matetika ka mirindrin-dava ny tranony, koa fotsy ny varavarany satria tsy voakasikasika, fa tsy mba ivoahana sy idirana mandrakariva, sady tsy misy donak'afo mivoaka hanamainty molaly ny varavarana ka fotsy. Ny vehivavy toa izany dia tsy zakan'ny vadiny sady afa-baraka amin'ny tany ama-monina. Ary tsy izany ihany fa fahoriana ho an'ny zanany koa ka mahatonga ny fitenenana hoe « janga reny ka botry anaka ». (27)
I . Ny Fahaterahana (28)
Tsy dia hivalaparantsika satria efa mba fantatsika tany aloha tany ary mbola miara miaina amintsika ankehitriny . Fa hoy ny Ntaolo maneho izany .
. « Iri-maha-ory ; toa ny zanaka »
. « Ray ama-dreny sy zanaka : tambazako izay mahafoy ; raha tsy ditra re no hisarahana »
. « Ny zanaka toa ny tanan’akanjo ; atsipy , eo an-damosina ihany ; asavily , eo am-pofoana ihany »
. « Tsy misy mamy noho ny zanaka ; fa raha manaiki-babena akifika ihany »
. « Zaza voky , tsy mahatsiaro ray aman-dreny »

J . Ny Fahafatesana :
Famaritana
Ara-piforonan-teny :
- f: tovona famoronana anarana
- aha - …- ana : tsirinteny sara - droa maneho toe-javatra
- faty: fototeny = izay tsy afa-mihetsika intsony ; mihinjitra
Fahafatesana: anarana ilazana ny toe-javatra izay tsy afa - mihetsika intsony.
Ara - kevi - teny :
Ny atao hoe fahafatesana dia ny fisarahan’ny aina amin’ny vatana eo amin’ny olona iray.
Ny fahataperan’ny androm-piainan’ny olona eto an-tany, fihatahana na fandaozana ny fahavelomana, fiverenan’ny nofo ho vovoka. Fiampitan’ny velona mankany amin’ny tontolon’ny razana.

J.1 Ny antony mahatonga ny fahafatesana :
- Ny aretina : tazo, pesta, fahatapahan’ny lalan-dra, fijanonan’ny fo tampoka, …
- Ny mosavin’olona , toin’ny : voankanina, raodia,
- Ny voina isan-karazany : vonoan’olona, loza voajanahary, varatra,
- Ny famonoan-tena
- Ny fahanterana, …

Ny endrika isehoany :
Ny amantarana fa maty ny olona iray dia :
- Tsy miaina intsony
- Mangatsiaka ny vatany
- Tsy mitepo intsony ny fony
- Mihinjitra be
- Miakatra ny masony
- Mety ho hatsatra na mangana ny endriny

Ny fomba atao raha misy maty :
Misy ny fombafomba atao alohan’ny fandevenana, raha misy ny olona maty.
Dingana voalohany: vao tapitra aina :
- Ahirina ny masony .
- Fatorana miakatra any amin’ny loha ny valanoronony na ilay antsoina hoe hamama .
- Azo atao ihany koa ny mamoaka ny maloto ao aminy na sesehana vori-damba ireo lavaka rehetra mba tsy ivoahan’izany.
- Ampandroina .
- Ampanaovina fitafiana madio .

46
- Ahitsy manaraka ny vatany ny ratsambatany .
- Apetraka eo amin’ny toerana iandrasana azy izy .
- Raha ny fomba malagasy dia eo vao mitomany amin’izay ny fianakaviana .
- Ampandrenesana ny fianakaviana sy ny valala mpiandry fasana .
- Tonga mampionona ny mpiara monina sady manampy amin’ny fikarakarana rehetra ( vonjy taitra na midodododo )
Ohatra : - Fandaminana ny ao an-trano
- Fikarakarana ny taratasy
- Fividianana ny lamba,
Dingana faharoa : famangiana
Kabary na teny famangiana manjo :
Mpamangy : Akory amby ianareo, tompoko
Vangiana : Indreto izahay tompoko
Mpamangy : Mamangy amin'ny fahoriana, tompoko
Vangiana : Misaotra tompoko, hotahian'Andriamanitra anie ianareo
Mpamangy : Olona iray ihany no miteny = Azafady indrindra, ry izy mianakavy, fa amin'izao fahoriana midona sy mihatra aminareo izao dia tonga eto izahay ; izay tsy hafa fa mpiara-miasa, iray vatsy, iray aina, iray trano, iray donak'afo, iray petsapetsa amin'Itompokolahy .Tsy tonga hamendrofendro na hanetsika alahelo anefa na hanampy trotraka ny ratram-po izay efa mianjady aminareo, fa tonga hanao tongotra miara - mamindra, soroka miara - milanja ; ka iray alahelo aminareo. Ny varavarana nivoahana mantsy tompoko, no anareo, fa ny fahoriana sy ny alahelo ; dia iarahantsika mianakavy mizaka ; satria tsy maintsy misy moa ny mpampangy sy ny vangiana dia izany no antony itsangananay eto, satria tsy maintsy mifankahery isika , fa raha tsy izany dia mipetraka ho vangiana koa izahay, amin'ny maha iray antsika . Vitsivitsy ihany izahay no indreto tonga midodododo manoloana anareo, noho ny adidy aman’andraikitra samihafa sy ny tokatrano samy manana ny azy, dia solon-tena no tonga . Atao ahoana moa, tompoko, fa tsy maintsy mionona isika , fa izay no sitrapon'Andriamanitra. Izy no nanome ary Izy koa no naka, ka isaorana eto ny Anarany. Ary fantatsika tsara koa fa fandalovana ihany ny eto an-tany, ary vahiny sy mpivahiny isika, ka rehefa tonga ny fotoana tsy maintsy handehanana dia mbola handalo amin'izany ihany isika. Tombon-dalana ny azy fa isika rehetra mbola ho any avokoa.
Noho izany mahaiza mionona, tompoko, fa izy tsy hiverina intsony ary isika mbola ho any. Mahaiza mionona ary mahereza , tompoko.
Vangiana : Misaotra anareo ( lazaina eo ilay mpamangy raha tadidy ), tompoko, izahay amin'izao fahatongavanareo izao sy fijoroanareo mampionona anay izao.
Mafy sy mavesatra tokoa ny fahoriana noho ny fisarahana, satria andry lehiben'ny fianakaviana tokoa no lasa.


47

Kanefa noho izao ataonareo izao, tsy namela anay hitomany irery, fa avy midodododo, maneho ny fiaraha-miory sy miara-mizaka ny mafy aminay. Tsy misy mampionona aza, tompoko, mionona, mainka fa misy anareo marobe tsy manadino, mampahery anay toy izao! Ka dia misaotra, tompoko, ary enga anie mba ho fifaliana indray no hihaonantsika fa tsy fahoriana intsony.
Mpamangy : Aza misosoka alahelo intsony, tompoko.
Vangiana Eny, tompoko,
Mpamangy : araka ny fomban-drazantsika moa izay mbola tohizintsika mandraka ankehitriny, dia indreto izahay tsy tonga hampifendrofendro fa kosa mitondra ny varavaintikely voatsirambin'ny tanana izahay ho fao-dranomaso ( na solon-dranom-bary tsy masaka nasolon-drambon-damba ) ho an'ny maty, mba ho mariky ny firaisantsika sy ny fifankatiavantsika ( raha hanatitra lamba na voninkazo, dia omena amin'io koa ). ( Manolotra vola anaty valopy misy ny anaran’ireo fianakaviana rehetra tonga mamangy. Io tolotra io dia omen’izay olona efa voatondro hatramin’ny voalohany an’izay olona iray vangiana mipetraka eo anoloana eo ). Dia ho tsara levenana anie ny maty ary ho henikaja amam-boninahitra koa anie ny velona ! Ho lasan’izay ny ratsy sy ny loza mahazo antsika izao fa dia mba ho tsara sy ny soa ary ny mahafinaritra amin’izay no aoka hifanodiavantsika mianakavy
Vangiana : Mbola mamerina ny fisaorana sy fahatelemana anareo ihany izahay, tompoko, amin'izao ataonareo izao. Tsy vitan'ny fahatongavanareo fotsiny sy fitondranareo ny teny mamy, fa mbola nampiarahanareo vola aman-karena indray. Mionera be ny lany.
Ka tsy ny maty akory no mahafaly , fa izao ataonareo izao no tena mahavelom-pisaorana. Misaotra tompoko.
Mpamangy : Raha amin'ny tokony ho izy dia tokony hiara-mipetrapetraka eto isika, nefa noho ny adidy tsy azo ialana sy zarazarain'ny tokantrano samy manana ny azy, dia mangata-dalana aminareo izahay, ka hilaozanay hitsaitsaika aloha ianareo.
( raha handeha ny mpamangy no miteny izany, fa raha mbola hijanona izy dia toy izao ny tenenina )
Izahay moa, ry izy mianakavy, mbola hiara - kipetrapetraka aminareo eto ihany ka mbola tsy hifanao veloma aloha isika fa dia mahaiza mionona daholo.
Vangiana : Eny, tompoko, tsy misy tsiny mihitsy raha handeha ianareo, satria mipetraka eto ianareo hanao adidy, handeha any ianareo mbola hanao adidy, ary izahay moa mbola eto ihany, ka dia omen-dalana ianareo ary mbola mamerina ny fisaorana farany, tompoko.
Mpamangy : Aza misosoka alahelo intsony tompoko
Vangiana : Misaotra tompoko


48
Fanamarihana : Mandray tanana ny vangiana ny mpamangy vao mitsaitsaika mivoaka na mipetraka. Raha betsaka loatra anefa ny olona vangiana dia ny eny aloha ihany matetika no raisina tanana.
Santionana famangiana manjo ihany io fa miankina amin'izay tiana hotenenina sy ny fomban-tany ny famangiana manjo.
*Toy izao no hita amin’ny toerana izay misy manjo :
- Maka toerana ny tompo-manjo na mana-manjo.
- Mifandimby mitsapa alahelo araka ny fandaminan’ny fianakaviana ny mpamangy.
*Ny fianakaviana sy ny mpiara monina tonga eo dia manolotra ny :
Faodranomaso : solon-tsosoa : solon-dranombary tsy masaka : ho an’ny velona na Singan-dandy na Solon-drambon-damba na Solon-kofehy ho an’ny maty
*Fady :
Ny mandevina ny Talata sy ny Alakamisy raha tsy aorian’ny maty masoandro , izany hoe any ho any amin’ny 5 ora hariva any ; ka raha rehefa rizareo no miteny hoe mbola misy Havana ; zanaka ; namana tsy foy dia fandrebirebena fotsiny izany fa miandry ny masoandro ho folaka .
*Dingana fahatelo : fiandrasam-paty
- Tahotra ny handevim-belona
- Fanehoan’ny mpira-belona ny fiaraha-mizaka ny fahoriana
- Fiandrasana ny fianakaviana lavitra
- Rosoan’ny fianakaviana ny kafe, dite, paraky, toaka ny mpiandry faty.
- Misy ny hira iarahana na ifandimbiasan’ny mpiari-tory.
*Dingana fahaefatra : famonosana
- Antsoina hijery azy farany ny havany akaiky, mijanona izay te hanatrika ny famonosana
- Avelatra ny tsihy
- Alahatra ny lamba ka atao ambony indrindra ny manolo-koditra
- Asesy avy any ambony ny fatorana ka ny faralahin’olona no mamarana izany mba hifarana hatreo ny voina mahazo ny fianakaviana. Atao fato-maty ara-bakiteny ilay fatotra, raha sanatria ka tapaka dia tsy azo atohy fa asisitsisika fotsiny.

 Ny hevitry ny isan'ny fatotra atao amin'ny faty :
Atao 7 farafahakeliny ny fatotra satria izay no tena mahafehy tsara ny vanin-taolana rehetra amin'ny vatan'olombelona. Izany hoe fatorana eo amin'ny loha na vozona, sandry, tanana, fe, ranjo.




49
Ny fatotra roa ; dia manidy an'ilay lamba. raha faty lena , dia tsy azo atohy ny kofehy famatorana ny razana fa atao isaky ny vanin - taolana fito na dimy arakaraky taona fanaovana famadihana ary fato - maty no filaza azy. Fa rehefa mamadika kosa tonga ; dia kofehy lavabe no atohy ary fatorana ny faty
Rehefa rava ny nofo , ka tsara fatotra ; dia tsy miparitaka mihitsy ny taolana fa tratran'ny famadihana tsara maharitra 7 na 5 taona ary amin’ izay indray vao mamono lamba vaovao na isian'ny famadihana.
Ny afaka mamatotra razana dia olona tokony mbola velon-dray aman-dreny ary lehilahy ary izay zandry olona manatrika eo no manao ny fatotra farany. Mazava ho azy moa , fa fianakavian'ny tompo-manjo no manao izany fatotra izany.
Momba ny olona mamatotra indray dia tsara raha lehilahy. satria
- Mafy kokoa ny fatotra amin'izay
- Matanja - tsaina kokoa ny lehilahy
Tahaka izany koa, ny zokiny no asaina mamatotra mialoha amin'izay mba efa tsy maninona intsony ny zandriny rehefa mamatotra. Raha tsy avela mamatotra indray ny zandriny dia halahelo.
Rehefa mamadika dia atao isa tsy ankasa ny fatotra ary am-pifampitohizana izany satria fahasoavana no tadiavina. Rehefa fahoriana dia atao isa ankasa ny fatotra ary tsy atao mitohy ny fatotra satria taperina teo ny fahoriana.
Amin'ny Malagasy ny famatorana faty lena dia natao isa feno izany hoe ankasa 6 ; ny antony dia ilay fiteny hoe mba ho lasan'izay ny ratsy rehetra. Tsy mitohy io fatorana io fa tady samihafa no hamatorana azy. Ny faty maina kosa dia natao isa tsy feno na tsy ankasa ary miakatra ny fatorana tady iray ihany no mamatotra azy miala amin'ny tongony mankany amin'ny lohany. Ny antony dia fifaliana ny famadihana midika fahasoavana dia ny hitomboan'ny fahasoavana sy fitohizan'ny fifaliana no antony.
Fanamarihana : Ny razana tompoko dia tsy misy maina sy lena izany ary ny razana dia tsy fonosina izany fa io fonosintsika io dia faty na taolambalon'ny maty.
Tsy ny maty rehetra akory dia ho lasa razana daholo. Misy dingana fepetra ny hahatongavana amin’izany zany. Tsy hoe mpamosavy na mpanao ratsy teo amin’ny fiaha - monina ohatra ilay olona ; dia ho lasan-korazana. (29)
- Ampanarahina azy ny zavatra tsy foiny
*Dingana fahadimy: fandevenana :
- Mampahafantatra ny fotoana handevenana ny valala mpiandry fasana ; efa voalaza tery aloha fa ny andro Talata sy Alakamisy dia andro tsy andevenana
- Hadina, sokafana, vohaina mialoha ny fasana ary avela hivoha elaela ilay fasana vao azo idirana satria mety hanempotra . Tsy azo natao teto amin’ny Ntaolo ny mangady lavaka alohan’ny handevenana raha tsy efa maty ilay olona
- Omena sakafo avokoa ny olona tonga eo amin’io fotoana io. Tsy maintsy mamono omby hatao laoka ka ny hena amin’io no atao hoe: hena ratsy na hena lofo.

50
- Atao amin’ny zavatra hitondrana azy ny maty (vata na tranovorona) ary avoaka eo an-tokontany ny razana, io no atao hoe manainga mavesatra ( ny tongony no alefa aloha)
- Misy ny kabary fisaorana ny mpamoaka razana, tonga manotrona sy nikarakara ataon’ny solon-tenan’ny fianakaviana. Ity no atao hoe Kabary tsy valiana .
- Entina miala ny tanàna ny razana ( ny tongony no avoaka aloha ) .
- Ampandalovina eo ambony lohan’ireo havany ny vata-paty, na ny trano-vorona
- Raha manambady ny maty dia mitondra vato roa antsoina hoe vatovelona sy vatomaty eny am-pandevenana izy .
- Misy ny fanambarana mombamomba ny fiainan’ny maty .
- Ireo mbola tsy nahavita famangiana ; dia mamangy. Tandremo tsy maintsy miamboho fasana ny vangiana (30)
- Fanitrihana ny razana ; ny lohany no ampidirina mialoha ary mijery ny nametrahina azy farany ny fianakaviany
- Raha kambana kosa no maty dia ampanarahana vatan’akondro izy no alevina .
- Rehefa voasitrika ny razana, dia atsipin’ny vadin’ny maty any amin’ny fasana ny vatomaty fa entiny mody kosa ny vatovelona .
- Dorana ireo trano vorona, na tsinjarain’ny fianakaviana .
- Misy ny kabary atao ho fisaorana ny mpandevina .
- Raisina tanana ny fianakaviana dia mody ny mpandevina ary tsy miverina amin’ny lalàna nidirana fa lalana hafa no ivoahana raha misy
Dingana fahaenina : aorian’ny fandevenana (31)
- Mandika afo ny mpandevina rehefa tonga any an-trano
- Andorana fingotra na fato-bolo ao an-trano
- Rehefa afaka andro vitsivitsy dia misasa eny amin’ny renirano ny fianakaviana, avalana rano ny akanjon’ny maty anankiray ka miara-miteny hoe ho lasan’izay ny ratsy .
- Misaona ny fianakaviana: aseho amin’ny fitafiana lamba mainty, taovolo, ny an’ny lehilahy fihinina eo amin’ny sandry ny lamba fa tsy atao eo amin’ny soroka, ho an’ny vehivavy atao bango tokana ny volo dia atao any aoriana, tsy asiana menaka mihintsy ny loha mandra-piala saona, ary atao tery helika ny lamba,
Taty aoriana vao nisy ny akanjo fotsy, na akanjo mainty, bokotra fotsy na bokotra mainty.
- Misy indray ny fotoana izay ifanarahan’ny fianakaviana hatao hialana saona (30)
Rehefa vita ny fandevenana dia iarahan’ny fianakaviana nijery ny zavatra lany rehetra tamin’iny fahafatesana iny ary ny ampitsony andro nandevenana kosa : atambatra ny fao-dranomaso rehetra natolotry ny olona. Aterina ny volan’olona rehetra izay mbola tsy voaloa tamin’iny fahafatesana iny koa raha sendra tsy ampy dia ny fianakaviana no mifampidinika amin’izay famenoana azy.

51
Rehefa tsy ananan’ny olona trosa intsony tamin’iny fahafatesana iny ny fianakaviana vao azo lazaina hoe : tontosa ny fandevenana (31)
Ny hevitry ny fomba raha misy maty :
- Ny famangiana manjo dia maneho ny fihavanana sy ny firaisankina, ho fanehoana ny fiaraha-miory, ho fampiononana ny mana-manjo.
- Ny fampandroana ny olona maty dia ho fandiovana azy tamin’ny heloka rehetra nataony, ho fampitana azy hiditra any amin’ny tontolon’ny razana. (31)
- Ny fiaretan-tory dia tahotry ny handevim-belona, fanehoam-pihavanana, ho fanampiana, fanotronana ny mana-manjo, ho fanaovana veloma farany ilay olona maty, tahotra ny mpamosavy
K. Ny Famadihana : anarana ilazana ny toe-javatra miseho amin’ny endrika vaovao, tsy mbola hita
Ara - kevi - teny :
Ny atao hoe famadihana dia famonosana lamba vaovao ny razana izay efa maty na koa famongarana azy indray.
Fomba fampitana ny maty ho amin’ny tontolon’ny razana.
Marihina fa tsy ny rehetra no mamadika. Ohatra ny andriana.
 Ny endrika isehoan’ny famadihana :
Mety hiseho amin’ny endrika maro ny famadihana :
- Ny famonosan-damba ny taolam - balo izay milevina ao amin’ny fasan-drazana
- Famindrana ny razana ao amin’ny fasam-bao .
- Fampidirana am-pasan-drazana ny faty natao an’irotra .
- Fampodiana am-pasan-drazana ny taolam-balo ny olona maty tany am-pilana ravin’ahitra .
*Samy manana ny fomba fanatanterahany ny famadihana ny faritra na ny ireo vondron’olona teto amin’ny Nosy .
Ohatra amin’ireny ny any amin’ny :
- Sakalava atao hoe Fafa Lolo : fanadiovana ny ivelan’ny fasana .
- Tanosy sy Antaisaka, atao hoe Takombato : fananganana tsangam-bato asiana tandrok’omby novonoina nandritra ny lanonana .
- Betsileo atsimo atao hoe Mandofo razana : tsy mikasika razana fa rakofana lamba avy eo ambony na saforana .
 Ny rafitry ny fomba
*Ny fanomanana :
- Herintaona mialoha dia efa mitady vola satria mila izany ny famadihana .
- Mijery andro tsara any amin’ny mpanandro .
- Rehefa tapa-kevitra dia mivory ny fianakaviana .
- Atao ny fangatahana alalana any amin’ny fanjakana .
- Mividy ny zavatra rehetra ilaina: fitafiana, lamban - drazana, ny omby .
- Milaza mialoha amin’ny mpiara-monina .

K.1 Ny fanatanterahana :
Mivory ny fianakaviana izay otronon’ny fiarahamonina .
Vonoina ny omby ka ilay omby vonoina amin’izany no atao hoe omby vadika
Tonga manafana ny lanonana ny dobok’amponga, na ny mpitsoka mozika, na ny mpihira gasy
Mifanampy amin’ny fikarakarana rehetra ny fianakaviana sy ny mpiara –monina .
Anaovana sakafo mantsy ny olona rehetra tonga ao amin’io fotoana io .


53
Ny olona nasaina rehetra dia mitondra vola atolotra ny tompon-draharaha ka io vola io no atao hoe: sao-drazana na atero ka alao, ary misy koa aza miteny hoe: kao-drazana, tso-dranon-drazana .
- Rehefa andeha eny amin’ny fasana dia entina mandihy ny lamban-drazana na ny razana ( raha misy faty avy tany an-tany lavitra ) .
- Mitondra tsihy kely ny tompon-draharaha mba hametrahana ny razana rehefa fonosina .
- Avoaka tsirairay any ivelany ny razana hofonosina ka rehefa vita ; dia ampidirina indray .
- Rehefa vita ny famonosana dia ifandrombahan’ny vehivavy te hiteraka ao amin’ny fianakaviana ny tsihy ka ataony izay nahazo azy ao ambany kidoro satria noheveriny fa hitondra soa izany .

 Ny hevitra fonosin’ny fomba
- Fangataham-pitahiana amin’ny razana .
- Fanaovana adidy .
- Fanamafisana ny fihavanana sy ny firaisan-kina .
- Fampiraisana karan-doha ny mpianakavy .
- Ny famadihana amin’ny ankapobeny dia fametrahana ny razana ho eo amin’ny toerana ambonimbony kokoa (araka ny fiheverana) mba hahafahany mitahy.
- Ny fijerena andro tsara any amin’ny mpanandro dia mba hanambina sy hahazoana fitahiana ny zavatra atao .
- Misy ny fandehanana mialoha eny amin’ny fasana mba hiantso ny razana sy hilaza amin’ny fotoana hikarakarana azy ireo atao hoe Mikoka .
- Ny zava maneno sy ny mpihira gasy dia midika fa fifaliana no atao amin’ny famadihana .
- Ny toaka dia tsy misaraka amin’ny famadihana. Koa ny hevitra fonoson’ny toaka amin’ny fomban-drazana dia fanajana, fanomezam-boninahitra, fanomezana hasina .
- Ny fametrahana ny tsihy any ambany kidoro dia ny fiheverana fa hahazo fara sy dimby .
- Ny fanotronan’ny mpiara-monina ny fianakaviana dia midika ho fanamafisana ny fihavanana sy ny firaisan-kina .

 Ny fifandraisan’ny velona sy ny razana araka ny fiheveran’ny Malagasy
- Manana adidy amin’ny maty ny velona ka mikarakara azy manafy lamba azy, mamboatra fasana ho azy, mampody azy any amin’ny fasan-drazana
- Manana adidy amin’ny velona ny maty : mitahy, mitso-drano, miantoka ny velona (33)

54
Soatoavina manana ny maha izy azy teo amin’ny Malagasy ny famadihana fa ny fivavahana kristianina no mahatonga azy hihen-danja eo amin’ny olona sasany amin’ny izao fotoana izao. Amin’ny kristiana mantsy dia fanompoan-tsampy ny fanaovana famadihana.

 Ny vokatra ateraky ny famadihana
1 Ny tsara
- Fitazonana ny fomban-drazana .
- Fanamafisana ny fihavanana sy ny firaisankina .
- Fifankahalalan’ny mpianakavy .
- Ny fiezahana hitady vola .
- Mahavita adidy amin’ny razana .
- Fikarakarana ny tanin-drazana toy ny trano, tany, fasana …
- Miteraka fialam-boly ho an’ny fokonolona mpiray tanindrazana .

2 Ny ratsy
- Mandany vola .
- Mandany fotoana .
- Mety hampiady ny fianakaviana ny fanantanterahana azy .
- Mety hanimba fahasalamana .
- Mety hisy ady noho ny hamamoana .
- Mampitamberina ny alahelo .
- Mampisara-bazana ny te hamadika sy ny tsy te hamadika .
Ohabolana sy oha-pitenenana :
« Raha razana tsy hitahy mifohaza hihady vomanga »
1.4.1 Ireo soatoavina tsy afa-misaraka amin’ny Malagasy : Hitohy....Tsy ho ela
--------