TOKO II 2.1 . Ny Fanjakan’i Madagasikara ( TOHIN'ILAY MADAGASIKARA FAHAGOLA SY....) (NY Andri-Fara)

TOKO II 2.1 . Ny Fanjakan’i Madagasikara ( TOHIN'ILAY MADAGASIKARA FAHAGOLA SY....)
TOKO II : Eto no manomboka isika izao = Mbola misy sedra ka sarotra ny mamoaka azy ato raha vao mitohitohy ny lohateny mitovy .

2.1 . Ny Fanjakan’i Madagasikara
[ Ity sary ity dia tsy sariny akory fa vinavina ihany ]

2.1.1 Andrianampoinimerina : ( 1787 - 1810 )
Teraka tamin’ny taona 1745 izy. Fony vao zaza dia Ramboasalama no anarany. Zafikelin’Andriambelomasina , mpanjakan’Ambohimanga; ny lehilahy.
Andrianjafy , zanak’Andriambelomasina , dadatoany no nanjaka nandimby an-drainy, tao Ambohimanga . Matetika niady izy mianaka satria efa niteraka an’ilay lahitokany Andrianjafy , izay hampanjakainy handimby azy rahatrizay. Ramboasalama anefa no efa voatendrin’Andriambelomasina hisolo an’ity dadatoany rehefa hody any amin’ny mandrakizay izy .
Nampitondra ny mangidy ny vahoakany anefa ny mpanjaka, nandritra ny 15 taona. Na ity zanak’andriana handova fanjakana aza dia nampilaharin’ny tamin’ny mpanompo sy nampanompoana . Noho izany dia nangidy hoditra tamin’ny vahoaka Andrianjafy sy ny zanany, ka voatery nanongana azy ny loholona. Natsangan’izy ireo ho mpanjaka ary Ramboasalama, izay niova ho Andrianampoinimerina , rehefa nahazo ny seza fiketrahana.
Tonga tao an-tsain’ity mpanjaka lalin-tsaina ity ny hoe : “ Ny ranomasina no vala-parihako ”. Ny heviny dia izao. Te hanitatra ny fanjakany izy, lehilahy tsy mbola nahita ranomasina akory, kanefa azo inoana fa ireo avy any amoron-tsiraka no nampahafantatra azy izany , dia ireo Ombiasa Antaimoro namany . Ady anefa vao nahatsangana an’izany. Nasiany aloha Antananarivo ka azony. Avy eo nitodika tamin’ireo faritra enin-toko : Avaradrano, Ambodirano, Vakinankaratra, Vakinisisaony, Marovatana, Vonizongo indray ny tolona .
Tao anatiny taona ( 1788 - 1794 ) , izay naharitra 6 taona.
106
Telo ny Olon-kendriny dia, Rabefiraisana tao Ambohimanga, Hagamainty tao Ilafy ary Rafiara tetsy Alasora. Anisan’ireo vondron’olona mandinidinika, nanondrotra ho mpanjaka an’Andrianampoinimerina ny Tsimiamboholahy notarihan’Andriatsilavo, ary ny Tsimahafotsy , etsy avaradrano . [1]
*Ny vadiny : 12 marina ve ny vadin’Andrianampoinimerina ? :[2]
1. Rabodonimerina : Vadibe , izay milevina ao Namehana . Renibodonimerina , zanak’Andriambelomasina no reniny Nanangana an-dRabodolahy zana-drahavaviny . Novonoina Rabodonimerina .
2. Rafotsirahiratra : zanaky Ramisamanjaka , rahalahin’Andriambelomasina . Ao Fandàna no mitoetra .
3. Ratsimiantahasoa : zafin’Andriambelomasina , zanaky Andrianjafy . Ao Namehana izy no milevina .
4. Ramiangaly : Andriankotonavalona zanak’anabavin’Andriambelomasina no rainy . Ao Ankadimanga , Sambaina Manjakandriana .
5. Rasendrasoa : Andrianavalonakelimiaina etsy Ambahivoraka no niteraka azy ary Rafitsirasoa .
6. Ramanantenasoa : terak’Andrianavalonjafy ao Alasora .
7. Rambolamasoandro : teraky Rabelanonana tao Marovatana.
8. Ramatoaramisa
9. Rasoamananoro : teraky Rabodomanana
10. Ravaonimerina : terak’Andrianambotsimarofy
11. Ravaomanjaka : terak’Andriamaromanompo anadahin-dRavaonimerina .
12. Razafitrimo
13. Ravalomisa
14. Rabodozafimanjaka : terak’Andriatsira teny Alasora , izay nanjaka teny [3]
15. Rafotsirabodomirahalahy : Tera-dRasoataolana rahalahin’Andriatsira , Jamba izy io ary tamin’ny 1881 ; Izy irery sisa no velona tamin’ireo vadin’Andrianampoinimerina . Ao Ambohijoky .
16. Rafotsirahety : Tera-dRasoataolana eo Ambohipaniry . ( Faritra any Ambatomanga ve sa toerana hafa , nefa azo inoana fa iny làlana mihazo ny faritra Merinarivo iny izany! )
17. Rasendra : anadahin-dRambola ao Ambatomanga .
18. Rasamona : zanaky Ramanantenasoa , izay lasa Vadibe taty aoriana . Ao Tsiafahy .
19. Razafinamboa : teraka Ravaonimerina sy Andriatomponimarovatana
20. Razafinavalona : eo Ambohipianana
21. Rabodo : ao Ambohimalaza avy amin’Andriantompokoindrindra
22. Rabodondrainibe : teraky Ramboamainty ao Ambohimalaza
107
23. Rafotsiraivoramiandra : tera-dRamboamanina
24. Ravaondriana : tera-dRahiratra
25. Rafaravavy : zana-dRamanitra .
Noho ny antony ara-toe-karena sy ara-politika no nanaovany an’izany. Nomeny vohitra roa amby folo avy izy ireo, izay lasa toeran-tsampy sy nivavahana:
1. Antananarivo
2. Ilafy
3. Namehana
4. Ambohimanga
5. Alasora
6. Ambohidrabiby
7. Ambohidratrimo
8. Imerimanjaka ao Ampandrana
9. Ambohijoky
10. Amboatany ao Imamo
11. Imerimandroso
12. Ikaloy
Raha ny fikarohana hafa ; araka ny fitantaran’Andriamatoa Andriantsoa Robert , anefa dia ireto ireo , tendrombohitra 12 ireo :
1. Analamanga
2. Ambohimanga
3. Ilafy
4. Ambohidratrimo
5. Antsahadinta
6. Alasora
7. Ambohimalaza
8. Ampandrana
9. Antongona
10. Ambohimanambola
11. Ambohidrabiby
12. Ikaloy .
Mbola hita amin’ireny vohitra ireny ny lapan’andriana sy ny toerana nanjakany fahiny, izay voadidina hadivory sy vavahady vato lehibe tsy voakodian’olona folo lahy amin’izao fotoana izao. Ny aviavy sy ny amontana dia maneho fa lapan’andriana sy tanànan’andriana ilay hotsidihana ankehitriny. Tsy dia lavitra ihany koa ny misy ny fasan-drazana. Fa raha hiverenana ny Tendrombohitra 12 , dia miteraka adihevitra be amin’ireo mpikaroka , satria ity izao misy fikarohana hafa indray :
108
( Alasora; Amboatany ; Ambohibato; Ambohibeloma; Ambohidrabiby; Ambohidratrimo; Ambohijanaka ; Ambohijoky; Ambohimalaza; Ambohimanambola; Ambohimanga; Ambohiniazy; Ambohipoloalina; ; Ambohitrontsy; Ambohitrosy; Anosimanjaka ; Antsahadinta; Babay; Iharanandriana ; Ilafy ; Imerikasinina ; Imerimanjaka ; Kaloy ; Ambohipo ;
Merimandroso ; Namehana ; Soanangano ; Tsinjoarivo )
*Imerina, nozaraina 6 Toko :
. Ny tao Avarandrano : Rabefiraisana
. Ny tao Vakinisisaony : Rafiara
. Ny tao Marovatana : Ratsimpaniry
. Ny tao Ambodirano : Razakatahiry
. Ny tao Vonizongo : Andriantsoba / Ralambotiandrainy
. Ny tao Vakinankaratra : Raharivola
Ireo no hova natao ho “ tompomenakely ”, izay niadidy an’ Imerina enina toko
42 taona izy raha vao nanomboka nanjaka , ary naharitra 23 taona ny fanjakany ary nolaniany tamin’ny ady izany . Mba hamoriany izay fanjakana tiany ho azy . Fito taona garangidina no namoriany an’Avaradrano fotsiny vao nanoa azy. Namantana toe-javatra sarotra Andrianampoinimerina noho ny fanjakana niverina nitsitokotoko, noho ny ady an-trano izay nataon’ireo mpandova , ny fanjakan’Andriamasinavalona , izay efa nanjaka tokana teto Antananarivo, fa nizara ho efatra ny fanjakana tamin’ireo zanany. Nanjakan’ny herisetra sy ny fanjakan’ny mahery, niseho ny tsy fahandriampahalemana, ny halatra sy ny halatr’olona izay tena nanjaka tokoa, ny fanararaotana samihafa ataon’ireo be sandry.
Tsy vitan’ny kabary fotsiny fotsiny ny famoriana ny fanjakana nitsitokotoko teo aloha mbamin’ny fampajariana ireo rafitra vaovao napetraka hankatoavina, mba hisian’ny fiaraha-monina mandry fahalemana. Ady amam-basy sy lefona no nifamelezana. Ny ady tamin’Antananarivo sy Ambohidradrimo ary ny tao Ambohijoky no tena nalaza, ankoatra an’Avaradrano. Avy eo ny ady nifaovany , tamin’ny Betsileo, tao Ifandana, ilay vohitra nanan-tantara , fa nahatonga ny olona 3000 tany ho any hamono tena tsy nanaiky ny hanompo ny Merina na hilavo lefona. Ady no namoriana izao firenena izao.[4]
*Ireo Andriana resin’Andrianampoinimerina :
1. Andriamarimampihovovo . Andriana , nanjaka tao Imamo Andrefana
2. Andrianentoarivo . Andriana , nanjaka tao Vonozongo
3. Andrianamboarinandriamanitra . Andriana, nanjaka tao Ambohibeloma Andrefana .
4. Andriamanetranilany . Andriana , nanjaka tao Ambohipoloalina izay Marovatana .
109
5. Maromena , izay zokin-dRabehety . Andriana tao Marovatana
6. Andriantsaralandra . Andriana , nanjaka tao Amoronkay . Vakinisisaony .
7. Andrianjomoina . Andriana nanamorona ny ala atsinanana
8. Andrianaroanaka . Andriana , Nanjaka Ambohitrandraina . Vakinankaratra
9. Andriamasindraibe . Andriana tao Antsirabe
10. Andriamanalina . Andriana tao Manandona
11. Andrianonitomponitany . Andriana tao Betafo
12. Andriambongo . Andriana tao Menabearivo
13. Andrianatara . Andriana tao Manandriana , Fihasinana atsimon’ny Mania .
14. Andriamanalinabehiantana . Andriana tao Vakiana . Menabearivo .
15. Rafongay . Andriana tao Atsimon’ny Matsiatra
16. Ratsilanoka . Andriana tao Lohasakalava izay ao Antsiriry sisin’i Merina andrefana .
17. Ravahiny , Andriana nanjaka tao Boina ao Mahajanga
18. Ramitraho . Andriana nanjaka tao Mahabo ao Menabe
19. Andriamisavalambo, andriana tao Kilonjy any Vonizongo dia nanaiky fa Andrianampoinimerina no nanjaka .
*Ireo Mpanjaka resy teto Madagakasikara :
1. Andrianjafy tao Ambohimanga
2. Andrianamboatsimarofy teto Iarivo
3. Ramaromanompo tany Fenoarivo , izay zanaky Andrianamboatsimarofy
4. Rabehety tao Ambohidratrimo
5. Andrianavalonjafy tetsy Alasora
6. Andriampoetsakarivo tany Ambohibeloma
7. Andriamarobasy tany Ambohitrambo
8. Andriamanalinarivo tany Fandana …Betsileo
9. Andriamanimahaniry tany Ambohidrainandriana
10. Rivoekembahoaka tany Kiririoka ….Betsileo
11. Andriamanalinjanaka tany Masoandro any Mania ….Betsileo
12. Andriambelosalama tany Mania avaratra….Betsileo
13. Rafongory nanjaka tao Atsimon’ny Matsiatra
*Ireo Voanjo napetrak’Andrianampoinimerina teto Imerina :
2000 Lahy avy amin’Avarandrano , ka ny 400 lahy avy amin’Andriateloray ka ny 100 lahy dia an’Andriatompokoindrindra , ny 200 lahy kosa avy amin’Andriamboninolona ary ny 100 lahy farany dia an’Andriandranando.
Tsara ihany koa ny mahafantatra fa ny famorana teto ankibon’Imerina dia natao isaka ny 7 taona , nohon’ny tenin’ny mpanjaka . Nisy tantara iray ity , izay tsy tokony ho adinoina faha Andrianampoinimerina . Ny tantaran’ingahy Raindrainitsiandavana : Io lehilahy io dia anisan’ireo ngeza fahiny ary tena natahorana tokoa satria nanana ody mahery tokoa izy .
110
Teo Ambohimasina izay avaratr’Ambohitraza izy no nonina ka Andrianampoinimerina mihitsy no nampamono azy sy nandrava ny tànana nitoerany . Naverina indray io tànana io faha Ranavalona I , ka nohararaotin-dRainitsiandavana izay zanaky Raindrainitsiandavana indray ilay fananany ody ratsy sy ody mahery ka nahamahamahana ny mpanjakavavy , nolazainy mantsy , fa afaka manasitrana sy manangana ny maty ary maha ela velona sy hamokarana ny vokatra , ka tsy hisy mosary intsony , sy ny fanambarany fa afaka mamerina azy mianaka nanjaka teo aloha izy .
Io ody io mantsy dia ilay an-drainy izay efa namonoana azy . Novonoina ihany koa Rainitsiandavana ary ireo namany dia namponomina sy novonoina ary nompotehana ihany koa ilay tànana ; ary tsy azo nonenana ihany koa .
Teo amin’ny resaka fifandovam-panjakana indray : Ralesoka sy Rabodonandriantompo ary Ratavanandriana dia nataon’ny mpanjaka Andrianampoinimerina ( ho Izimianadahiavy = Izy mianadahy avy ( Fanoratra amin’izao fotoana izao ) , avy amin’izy ireo mantsy no angalana izay ho mpanjaka handimby sy hitondra ny fanjakana . Izy ireo dia samy teraky Rasoherina anabavin’Andrianjafy ilay nitondra tapany ka nahatonga ilay fitenenana nalaza hoe: Izay zanaky Rasoaherina sy Ralesoka no manjaka . Ralesoka ihany koa mantsy raha ny heviny dia anabavin’Andrianampoinimerina iray tampo aminy . Andriatsimitovizafinitrimo no vadiny avy ao Ambohibeloma. Tsy niteraka izy mivady ireo ka nanangana an-dRadama I, sy Ranavalona , teraky Rabodonandriatompo. Nampivadiana izy roa ireo ary nipoitra teo ilay fitenenana malaza hoe : Radama no aloha vao Ranavalona na koa hoe : Ny tontolo andro an’Ilaidama fa ny farany an’i Mavo . Tadidio fa Rabodoandriatompo renin-dRanavalona I , io dia zanaka anabavy; vadin’ Andriantsalamamanjaka = Andriantsalamanandriana ( Olona iray ihany ve izy ireo sa olona samy hafa ) zanak’Andriatsimitovizafitrimo. Napetraka tao Ambatomanoina izy io . Niteraka an-dRazafianaka ( Novonoin-dRadama I sy Ranavalona I , raha vao nanjaka izy ireo ) sy Rafaramanjaka izay niteraka an-dRasoherina ( Rasoherimanjaka vadin-dRadama II , izay zanaky Ranavalona I ) sy Ramasindrazana izay niteraka an-dRamoma ( Ranavalona II ) .Io Andriantsalamanandriana io izay napetraky Radama I, io dia napetraka ho Menakely tany Ambatondrazaka ka lasa Andriambaventy . Anadahin-dRasendrasoa , vadin’Andrianampoinimerina, sady rain-dRasoherina , ary Rahiratra no rainy . Andrianampoinimerina ihany koa dia nametraka an’i Hagafotsy ; izay ho lehiben’ireo mpanapa-doha faha Andrianamponimerina ary i Hagamainty kosa no mpamelona na niaro ireo voampanga ary lasa mpanolotsaina hendry taty aoriana .
111
*Ny Hova mainty : [ Ity dia fanehoan-kevitra hita tao amin’ny seraseran’ny tranon-kala iray ka izay azo noraisina ihany no hita ato ] Samy hafa ny hevitry ny teny hoe Hova-mainty, sy ny hoe Olo-mainty.
Ny natao hoe Olo-mainty dia ireo Afrikana Masombika sy Makoa izay naondran’ny Arabo sy Vazaha sasany ka namidy natao andevo teto Madagasikara.
Ny hova mainty kosa dia ireo hova malagasy taranaka hova na taranak’andriana , izay mainty hoditra nentim-paharazana hatrany Malesie sy India. Misy ary nisy mainty hoditra sy fotsy hoditra daholo ny Malagasy rehetra amin’ny foko samy hafa.
Ka tsy ny maha fotsy na mainty hoditra akory no maha ambony na ambany firazanana azy. Ny razan’ireo andriana atao hoe : Sah, dia karazan’ireo Indiana mainty hoditra no ankamaroany. Raha izany anefa no jerena amin’ny fo tsy miangatra ; mahakasika ( momba ) ireo razan’andriana teto Imerina ; dia voalazan’ny tantara fa vavy mainty sy lahy mainty, toa an-dRafohy ; Rangita ; Andriamanelo , ka ny sasany aza dia ngita volo mihitsy ; toa ny Mpanjaka Rangita ; ka mandraka ankehitriny dia mbola maro ireo taranak’andriana no mainty hoditra sy ngita volo. Ireny no nahatonga ny fitenenana hoe : “ Ngita volo avo razana ”. Ary ny mahagaga indrindra anefa dia izao : Ireny hova mainty sy andriana mainty ireny dia misy miteraka fotsy. Ary ny fotsy koa dia maro no miteraka mainty. Efa fantatra fa ireo “ Malais ” razamben’ny Malagasy na avy any India na avy any Malezia dia mainty hoditra no ankamaroany. Indrindra fa ireo avy any Melanezia. Ka ny fotsy hoditra avy any “ Java ” sy Sumatra dia vitsy kokoa noho ny mainty. Ka rehefa nifangaro taranaka izy ireo dia nisy zarazara hoditra no ankamaroan’ny taranany. Nefa nisy mandrakariva ny mainty sy ny fotsy , toy ny tany am-boalohany. Rehefa nifangaro taranaka tamin’ireo Vazimba sy Antalaotra indray ny Malagasy ; dia vao mainka nifangaro volon-koditra hafa kokoa. Ireo “ Malais ” karazan’ny mainty hoditra izay mpiantafika malaza dia lasa lavitra hatrany amin’ny farany andrefana nifangaro tamin’ny Vazimba, ka izany no naha maromaro kokoa ny Malagasy mainty hoditra amin’ny faritany andrefana. Kanefa noho izy ireo efa nifangaro mialoha tamin’ireo fotsy hoditra, dia tsy vitsy akory fa maro ihany koa ireo taranany fotsy sy mazava hoditra ao amin’ny Sakalava. Teto Imerina dia nisy ireo fokon’ny “ Malais ” mainty hoditra izay nanana fanjakana hova nitokana tao amin’ny faritanin’Imerina, nisolo toerana ireo Vazimba nanaiky an’Andriamanelo. Nalaza fatratra ireo Mainty ireo. Ka ny Mpanjaka hova taminy mihitsy no nanatona an’Andriamasinavalona sy niray hina taminy nandresy ny Manjaka hova rehetra eran’i Merina. Ireo no nitondra voalohany ny anarana hoe : hova mainty, izay tarik’ilay olo-malaza natao hoe : Hagamainty, izay to teny sy mpanolo-tsaina hendry indrindra tamin’izany andro izany.
112
Andrianampoinimerina dia mbola niantehitra tamin’ireo hova mainty ireo, ary nanome voninahitra azy fatratra, fa ireo no nisikim-ponitra namory an’Imerina ho fanjakana tokana niaraka tamin’Andrianampoinimerina.
Fahadisoana be vava ny mpitantara izay milaza fa andevon’andriana fahiny hono ireo Hova mainty ireo. Andrianampoinimerina no nanao ny anaran’izy ireo hoe ny Mainty enin-dreny. Tsy andevon’olona na oviana na oviana ny Mainty enin-dreny , fa taranak’olona ambony sy andrian-drazana aza, ka nifehy ny razana Malagasy fahizay.
Tsy dia mainty hoditra avokoa izy ireo, fa maro ihany no mazavazava sy somary fotsifotsy hoditra na ilay ataotsika amin’ny teny mahazatra hoe : “ Zarazara ”, nefa na izany aza dia notanany ho voninahitra mandrakariva ny anaran-drazany hoe Mainty enin-dreny. Ny hevitry ny teny hoe enin-dreny , dia tsy hoe nateraky ny vehivavy enina akory. Fa ny tena heviny dia hoe zanaky Imerina enin-toko, satria naely honina eran’Imerina izy ireo ; mba hitandrina ny fandrian-tany . Nomen’ny mpanjaka vody vona hipetrahany mihitsy izy ireo, ary tsy noferany izay faritry Imerina tiany honenana. Ireo mihitsy no tandapan’ny mpanjaka rehetra taloha sy mpanolo-tsaina azy. Ka tsy misy olona mahazo mihaona amin’ny Mpanjaka, na dia andriana aza raha tsy amin’ny alalan’ny Mainty enin-dreny. Ho levenam-bolam-boninahitr’ireo hova mainty ireo izay nanana andevo ohatra ny Hova rehetra ihany, dia ireo ihany no hova tsy azo noverezin-trosan’olona na heloka maha lasa andevo. Fa na andriana na hova hafa dia azo noverezina ho andevo avokoa.
Ny hevitry ny teny hoe Enina , amin’ny fombam-pitenenana malagasy dia tsy hoe isa enina akory, fa filazana zavatra feno, lavorary henika. Anaram-boninahitra ny hoe enina. Ka izany no nanaovana ny Imerina hoe enin-toko, na dia tsy enina aza fa valo toko no isany marina .
1. Avaradrano
2. Marovatana
3. Vonizongo
4. Sisaony
5. Ambodirano
6. Vakinankaratra
7. Valalafotsy
8. Imamo
Ireo valo toko ireo izay mbola niampy koa aza no natao hoe Imerina toko enina na Eni-toko.
Ny teny hoe Reny ; izay nilazana ny hoe enin-dreny, dia filazana fa ny anaran-dreny no nanan-kery tamin’ny fomban-drazana malagasy nolovany tamin’ny tatsinanana nihaviany.
113
Izany no nanaovana hoe enin-dreny, fa tsy hoe enin-dray ; Izany ihany koa no nahatonga ny fiteny hoe firenena avy amin’ny reny fa tsy hoe firainena avy amin’ny ray. Ny fiteny vahiny anefa dia milaza firenena avy amin’ny ray na ilay antsoina tsotra hoe : “ patrimoine ” na “ Patrie ”, fa ny an’ny Malagasy kosa dia
“ matrimoine ” na hadika kosa hoe : “ Matrie ” ny Firenena. Taty aoriana tamin’ny andron’Andrianampoinimerina dia nozaraina toko telo ireo Hova mainty enin-dreny ireo : dia ny Tsiarondahy : karazan’ny fiteny hoe Tsimiamboholahy, Tsy resin-dahy no dikany. Ny Manendy, Mpanafay na mpanasazy no heviny, ary ny Manisotra na mpiady sy mpandroaka fahavalo no heviny.
Lazain’ny tantara fa fasika mahamay nendasiny no nafafin’ny Manendy ny fahavalo nanafika ny vahiny tao atsimo tao ; ka tonga nampilefa ( nampandositra ) ny fahavalony. Ka efa hatramin’izany hono no niantsoana an’izy ireo hoe : Manendy. Ny anarana hoe mainty sy ny hoe Ngita dia anarana mihaja hatrizay ka maro no anaran’Andriana toy ny hoe Rakotomainty, Rasoamainty, Rangita, Rasoangita. Toy izany ihany fa lazain’ny Ntaolo fa ny olona mainty sy ny zarazara hoditra no be tsara tarehy noho ny tena fotsy. Ny mainty no lazaina hoe mateza dinihina. Ny ngita koa filazana hatsaran-tarehin-javatra amin’ny fiteny an-davan’andro, sady mbola fihaingoana mandraka androany amin’ireo andriambavilanitra ny manangita volo. Ny olona fotsy kosa dia lazaina hoe : marevaka tazanina fa mora pandaina. Tsaroan’ny mpitantara tsara tamin’ny fahazazany , ny tantara tsy mety hadinony fony fahavelon’ny renin’ny renibeny ; efa antitra sy niara-belona tamin’Andrianampoinimerina atao hoe Ramanankierana. Raha nahare ny zafikeliny iray lahy hanambady izy ; dia nangataka mba ho entina , ho jereny ilay zazavavy fofombadin’ny zafikeliny. Ny ampitson’iny dia nentin’ity zafikeliny tao aminy , ilay zazavavy fotsy tsara tarehy ; ka faly tokoa izy ; ary nitsodrano azy Rafotsibe Ramanana. Nony efa lasa anefa izy ireo ; dia izao no tenin’ilay Ntaolo vavy. Tsara sy mahafinaritra tokoa Razazavavy ; fa raha izany re no tsy fotsy , fa mainty na zarazara hoditra ; dia ho fara fanaperana tokoa amin’ny hatsaran-tarehy. Ankehitriny kosa dia ny fotsy no dokafana fa tahaka ny Vazaha.
Ity ihany koa nisy tantara iray tsy azo kosehana amin’ny tantaram-pirenena : Ratsiahoatra , izay lehiben’ny tandonaka ( Tandapa ) faha Andrianampoinimerina . Rehefa narary ny mpanjaka dia nanambara izy fa ny zanakandrianato avy etsy Andrainarivo Fieferana no namorika azy, kanjo nampinomina tamin’ny tangena izy ireo ; fa tsy naninona ny akoho fa velona soa aman-tsara ; ka avotra ny zanakandrianato fa Ratsiahoatra kosa nampisotroina tangena tao am-bavany ka maty ; fa ny namany kosa velona sy avotra . Razakatahiny, teo Fandravana andrefana atsimon’Ambihijoky no itoerany ; dia nasain’Andrianampoinimerina nitondra an’Ambodirano na ho menakeliny noho ny soa sy ny asa vitany teo amin’ny fahaizana mifehy ny olom-pehezina .
114
Faha Andrianampoinimerina ihany koa ; dia tsy azo niakaran’ny vazaha Arabo
Anglisy ; Frantsay ; Karana ; Grika ; Afrikana , mihitsy teto Imerina fa hatreo Ambatomanga ihany .
*Ny Mahakasika ireo heloka roa amby folo :
Ny mikomy ; ny manangana andrian-kafa ; ny manamin -drova ; ny manera vadin’andriana ; ny mangaron-dapa ; ny homana tongoa mionkona ; ny manao tenin’andriana tsy ho masina ; ny azo tamim-bola aman-karena ka ny tsy mety atakalo no mety ; ny manao odi-mahery sy ny mamosavy ; ny mamono olona ; ny mangalatra ; ny mamoky sy manaratsy ny tany sy ny fanjakana ; ny tsaho amin’ny fanjakana ; ary mbola nampiana an’ireto taty aoriana :
misotro toaka ; mifoka rongony ; homana paraky ; ny mpitsara manao fitsarana miangatra ; ny mpifehy homam-bahoaka ; ny homana olom-potsy ; ny mangalatra olona ; omby ; lakana ; ny manao be hariva ; ny mandidy lamba am-bahoaka ; ny mangalatra an-tsena ; ny manao vata famarana diso ; ny manao fadanjana diso .
ny mangala-bovo ; tsy azo atao ihany koa ny manohi-joky .
*Ireo sazy mety ho azo , amin’ny fandikana ny lalàna :
Arakaraka ny heloka vitany sy nataony , no nomena azy . Ka ny sazy dia mety haharitra na mandritra ny heritaona ; Mandritra ny roa na telo taona . Ao ohatra ny gadra fohy sy gadra lava izay atao amin’ny vy na hazo ; ka toy izao no atao aminy : Fatorana akambana ny tanana roa sy ny togotra roa . atokana amin’ny toerana iray mafy dia mafy ny fiambenana atao aminy .
Ny Very vady aman-janaka . Ireo ampinomina na ampisotroina tangena izy tenany na ny biby ohatra . Ireo novonoina notapahan-doha ary natao sesitany ihany koa . Maty na mety mahavo - tena . Mety ho lasa mpanompo ; Mandoa vola na omby ; Raha ambenana mafy ilay gadra dia ho vonoina ho faty izy izay . Raha honerana ny saziny dia : alaina avokoa ny fananan’ilay gadra rehetra ; dia afaka izy .
Ny Heloka kely kosa dia : Manasina andriana , mandoa volatsivaky sy omby volavita .
*Ireo ataon’ny mpiray vody rindrina na ny mpiara-monina :
Ny raimandreny dia masi-mandidy amin’ny hareny na ny lovany .
Ny Manangan-jaza .
Ny Fati-dra .
Ireo soatoavina isan-karazany : Famandihana ; Fanambadiana ; Famorana ; Fahafatesana .
Ireo lanonana fanao isan’andro ; isam-bolana ; isan-taona .
Fanorenana trano ; Fasana ; Hadivory ; Tanimbary ; tahalaka ; valan’omby ; valam- parihy ; toha-drano .
Na dia mafy toy izany aza , ny didy izay nampiharina teto amin’ity Nosy iombonana ity fahagola ; dia nisy ihany ny indro kely ny mpandrafitra .
115
Henika jirika na jiolahy ny tany rehetra , ary tsy nisy toerana mba nilamina ; fa nisavorovoro aoka izany .
Niroborobo tokoa anefa ; talohan’izao ny varotr’olona , ary ny tao Ankova sy Andratsay no tena ; nandratoana olona maro mba namidy ho andevo ary navarina tao “ Maurice ” sy “ La reunion ”, izay tsy nisy mba nisy an’izany kanefa ; dia toeram-pamaharan’ny tafika Frantsay. Isam-bolana ; dia olona 1000 na 1500 eo ho eo no navarina tamin’ny taona 1800 tany ho any. Ireo toe-javatra nifandrirotra sy nifandrohirohitana no nahatonga ny fampiasan-kery ho sarotra alavirina. Teo kosa anefa ny tena halatra mihitsy no nataon’ireo mpijirik’olona ireo .
Tsy mbola nisy kosa ny soratra na fanisana, fa ny teny no efa niraisan’ny teto anivon’ity Riaka ity talohan’io taona 1800 io.



Nobeazina tamin’ny sekolin’ny Ntaolo ny zanaka aman-jafy, toy ny ohabolana ; kabary ; angano ; hainteny . Izany no nanefena azy ireo ho tonga olom-banona. Nanana ny lanjany teo amin’ny kabariny Andrianampoinimerina rehefa hihevi-draharaham-panjakana na hanolotra soso-kevitra na koa hanome fahefana izay mila izany. Tamin’ny alalan’ny kabary ohatra no namoriany ny Merina eni-toko, nandaminana ny raharaha, ny didim-panjakana, ny nanamboarana ny fefiloha, ny fitsarana izay mbola olona notendrena ho mpimasy ka ny Tangena sy ny ody no natao hitsarana. Nanjakan’ny sampy ny toerana samy hafa, nandaminana ny “ Marakely ” na ny Miaramila ankehitriny, ny lalàna nentina nandresena ny mosary ary namporisihana ny ambanilanitra hankatoa ny lehibe.
*Ireo toerana nalaza izay natao hikabariana raha hilaza ny tenin’andriamanjaka : Antsahatsiroa ; Analakely ; Amparibe ; Andohalo ; Ambatoroka ; Sahafa ; Ambatondrafandrana; Ambohimanga .
116
Ireto kosa no toerana madinika izay nikabariana tsindraindray ihany ka nataon’ny tsimandoa : Ambatomaro ; Amboditsiry ; Manjakaray; Soamanandrariny ; Fieferana ; Ambatomena ; Ambatomena Mananara; Ambohimanambola; Fandàna ; Masindray ; Andraisoro .
Tsy mbola tongan’ny Fivavahana ny vanim-potoana nanjakany ka haizina no nameno ny fanjakany. Maro ny sampy isam-bohitra sy notompoin’ny mpanjaka ary nivavahan’ny olona : kelimalaza tao Ambohimanambola ; rafataka sy manjakatsiroa tao Marovatana Antehiroka ; izay Andrianampoinimerina tenany no nanompo sy nivavaka taminy ; ramahavaly tao Ikongo faritra Tanala sy Betsileo ; rabehaza sy ratsimahalahy ; ravololona tetsy Ankandindravololona . Ny sampy hazo madiro any amin’ny faritra Tsimihety sy ny Sakalava. Nanjaka ny sikidy sy ny tangena. Tsy nivoatra firy ny tanàna. Nisy fiavahana ny saranga fa ny mpanjaka nanao trano hazo sy tsara tarehy fa ny an’ny vahoaka kosa trano bongo ary ny mpanan-karena kosa niadana tamin’ny trano kotona sy terilatsy. Azo heverina fa niadana ihany anefa ny vahoaka tamin’ny andro nanjakany satria nandala ny fihavanana. Nino an’ilay Andriamanitra nahary ny tongotra aman-tanana any an-danitra izy saingy tsy nahafoy ny zanahary sy ny razana ka nitoky tamin’izy ireo .
Ny Alahamady, izay volana nahaterahany no andro nataony ho fetim-pirenana ka nomeny anarana hoe: “ Fandroana ” nanao toy izay ihany koa Ralambo mpankan’Ambohidrabiby talohany. Efa maro ireo vahiny tonga sy nifanerasera teto, ka anisan’ireny : Ny Arabo mpijirika na olona na entana hangalarina na nividy ihany izy ireo na nanakalo ihany koa .Ny Sinoa ; ny Espaniola ; ny Frantsay ; ny Anglisy ; ny Indiana ; ny Grika , eny hatramin’ireo Afrikana aza . Izy ireo dia nifototra teo amin’ny asam-barotra.
Rehefa natsangan’Andrianampoinimerina ny tsena ; dia foana ny takalo , fa nisy ny vola, ka ny vola nampiasan’ny vahiny tany aminy no nampiasaina teto, toy ny volamena sy ny volafotsy ( Tsanganolona )
*Ny Vola Malagasy , tamin’ny taona 1785 : Ny Ariary no vola ambony indrindra tamin’izany ; ary tena nanan-karena izay nanana azy .
Ny Ariary : Sasahana Loso
Ny Ariary : Teloina Sasanangy ny fahatelony
Ny Ariary : Efanina Kirobo ny fahefany
Ny Ariary : Dimiana Iraimbilanja latsaka
Ny Ariary : Enemina Venty sy fahenina
Ny Ariary : Fitoana Lasitelo latsaka kely
Ny Ariary : Valoana Sikajy
Ny Ariary :
Siviana
117
Sikajy latsaka erany
Ny Ariary : Foloina Lasiroa, ila voamena
Raha zaraina : 12 Roavoamena
Raha zaraina : 16 Lasiray ila voamena sy Iray
Raha zaraina : 24 Voamena
Raha zaraina : 48 Ilavoamena
Raha zaraina : 72 Eranambatry
Raha zaraina : 144 Varidimiventy
Raha zaraina : 720 Variraiventy
Ny Voamena , izay Ariary nozaraina 24 dia mbola azo nosasahana ihany koa :
Ny Voamena : Sasahana Ila voamena
Ny Voamena : Teloina Eranambatry
Ny Voamena : Efanina Varifitoventy
Ny Voamena : Dimina Varienimbatry
Ny Voamena : Enemina Varidimiventy
Ny Voamena : Fitoina Varidimiventy mihoatra
Ny Voamena : Valoina Variefabenty Latsaka
Ny Voamena : Sivina Variteloventy mahery
Ny Voamena : Foloina Variteloventy
Anisan’ireo vola nampiasaina teto Madagasikara
*Tamin’ny androny no nanasokajiana ny fiandrianana ny zanak’andriana hanjaka ho toy izao :
Zazamarolahy
Andriamasinavalona
Andrianatompokoindrindra
Andrianamboninolona
Andriandranando
Zazadralambo
Ny fahafatesan’ny mpanjaka dia natao hoe :
« Miamboho » ary ny fatiny dia noheverina hoe : « Masina », rehefa halevina kosa dia lazaina fa : « Afenina ».Tapi-masoandro no entina hilazana ny ala-fadiny. Hisaonana ny mpanjaka ary ny vahoaka dia mibory volo ny lehilahy fa misarakorako volo kosa ny vehivavy, misy mihoatra aman-taonany.
118
( Vola nampiasana fahizay sy ny ody gasy tamin’izany )

*Nosokajiana ho telo kosa ny saranga :
. Andriana
. Hova
. Andevo
Ny Miaramila ; dia nomena voninahitra izay mendrika hahazo izany ; ary nahazo hanana izany koa ny mpanjaka . Ka iray , ka hatramin’ny 16 izany voninahitra izany . Fa ireo saranga ambony ; dia nanan-jo hahazo izany ihany koa , tao ireo zanak’andrina nanompo tao an-dapa na ny hova niasa tao amin’ny lapan’ny praiminisitra na ny soa vitany ho an’ny Firenena.
Raberesaka , anankiray amin’ireo tsimiamboholahy izay nampanjaka an’Andrianampoinimerina , sady mpitari-tafika kalaza no mahery miady ; dia nomena izany voninahitra izany ihany koa .
• L’organisation du Gouvernement d’Andrianampoinimerina :
[ Andrianampoinimerina , no Mpanjaka : Niainga avy any aminy avokoa ny baiko rehetra. nandalo teo ambany : « Gouverne directement avec les Vadin-tany, Le Menabe, Imerina Domaine Royal » sy ny Confie aux nobles les Menakely, hors de l’Imerina. Ny fahefan’ireo kosa dia ny : » Tous deux sont divisés en Fokontany, dont les habitants le Fokonolona.]
• Fikomiana Faha Andrianampoinimerina :
Rabodolahy sy Rakotovahiny , rahalahiny dia nikomy tamin’Andrianampoinimerina rainy satria , tsy nety nanatanteraka ny teniny raha nasainy haka ny tany izy nohon’ny fahafantarany fa Radama no hampanjakaina ; fa tsy izy lahimatoa ; kanefa izy dia zaza natsangana . Novonoina noho izy nikasa handatsaka ny ain’ny mpanjaka rainy sy Radama . Ny fokon’ny Zafinandriamamy , izay nanampy an-dRabodolahy ; dia novonoina , ary izy kosa nalevina tao Ambohimanatrika .
Rafaravavinandriambelomasina ; dia rahavavin-dRabodonimerina izay niteraka an-dRabodolahy sy Rakotovahiny . Tsy niteraka mantsy Rabodinimerina vadin’Andrianampoinimerina ka natsangany izy mirahalahy .
119
Ny manahirana amin’ity tantara mantsy ; dia io Rafaravavinandriambelomasina io dia nanambady an’Andriantsimitoviaminandriazanany , avy etsy Antanjonandriana izay etsy atsimon’Ambohipeno . Ary milevina ao Ambohitrandriananahary . Misy rohim-pihavanana amin’ny andriana izany .
Novonoina Razakabezafy sy Rabodonimerina izay samy vadin’Andrianampoinimerina , ka itsy farany dia nanirahana an’i Hagafotsy izay lehiben’ny mpamono olo-meloka , saingy tsy nahafaty ka nanirahana an’i Vaitra , izay nahavita namono tokoa , kanjo fitsapana ihany ka nampamonoan’ny mpanjaka . Nalevina ao Namehana Rabodonimerina . Tsarovy fa i Mavo izay nampivadiana tamin-dRadama io dia, zanaky Ralesoka izay anabavin’Andrianampoinimerina : ka nahatonga ilay fiteny malaza hoe : « Ny tontolo andro ho an’Ilaidama , fa ny farany ho an’i Mavo . » .
Ity misy tantara iray tena nampihetsi-po : Rehefa maty Rangorivahiny , andriambavy izay vadin’Andriambelomasina dia nalevina tao atsimon-drovan’Ambohimanga izy ary nasiana tranomanara ho marikin’ny fiandrianany . Izay eo atsimon’i Mahandrihono . Kanefa raha avy izay hahasimba izany tranomanara izany dia tsy azo soloina intsony = Ny tranomanara mantsy ; dia ilay trano vita amin’ny hazo eo ambony fasana ireny ho famantarana fa andriana no milevina ao . ( Fomban-drazana fahiny izany ; saingy amin’izao fotoana izao ; dia tsy fantatra intsony satria dia misy ny tena mbola vaovao be tokoa , kanefa rehefa simba izany dia tsy azo soloina intsony . Amiko izany dia mampiseho ny lainga tsara lahatra mahakasika ny fiandrianana , tsy tena izy akory ; fa ankositra ihany . )
Ny Fikomiana nataon-dRamavolahy , izay zaza hafa reny ; satria nialona an-dRadama ; izay hampanjakaina . Ary novonoin’ny mpanjaka izy ireo na dia zanany aza . Niamboho Andrianampoinimerina ka nalevina ao amin’ny tranomasina ao Mahandrihono , avaratr’Andriambelomasina ao Ambohimanga.. 65 taona izy vao maty.
Tamin’ny Taona 1805, dia Atoa Rainifiringa no « Premier Ambassadeur Plénipotentiere ».
[ Tamin’ny Taona 1774, dia tonga teto Benyowski, ilay mpijiri-pahefana ka nisandoka ho Emperoran’i Madagasikara. Nitady fanampiana hatraiza, hatraiza fa tsy nahazo na tany Angletera na tany Etazonia. Maty nahantra ity nilaza ho Mpanjakan’ny Mpanjaka teto Madagasikara ity .] [5]
. Ny fanorenana ny lapa moderina dia fanavaozana netin’ireo vahiny Eropeana tamin’ny taona 1663 , izay vanim-potoana iray , nisian’ny fizarazaram-panjakana ; Ny taon-jato faha 17 . Satria raha hadivory sy fefy no nataon’izy ireo , dia bateria kosa no nampianarin’izy ireo raha tonga teto Madagasikara ny iraka nalefan’ny mpanjaka lefitra avy any Portigaly atao hoe : Don Jeronimo de Azevedo .
120
Nampianarin’ izy ireo ny fomba fiarovana ny tanàna ka vetivety dia hita tany amorontsiraka ny manda mimanda sady avo no sarotra nanihana . Raha tsaroantsika tsara ; dia ny fanjakan’Andriamanaly : 1640 - 1680 , izay nanamorona ny morontsiraka atsimo atsinanana sy ny ilany andrefana atsimo iny izany . Efa hatramin’ny praiminisitra , Cardinale Duc Armand Jean du Plessis de Richelieu , i Frantsa no efa nihevitra ny hanjanaka ny firenena Malagasy .[ La France pensait pouvoir accéder à la possession de Madagascar] . Ny taona 1641 , ny Sociaté de l’Orient ; izay naorin’ingahy Richelieu , tamin’ny 24 Jona 1642
( Izay maneho sahady an’i Madagasikara ho orinasan’ny Lafrantsa )
Ireto ireo voanjo frantsay tamin’izany , izay niala tao La Rochelle ; niondrana an-tsambo iray atao hoe : « Saint Laurent » ;
ka ny Kapiteny Roger le Bourg , no komandan’ny sambo . Ireo mpandraharaha izay iraka ara-barotra kosa dia Etienne Fouguet sy ny Duc de la Meilleraye . Ireo olona ireo dia olona akaiky na azo heverina fa taranaka andriana tao frantsa mihitsy . [ Le nobles construisent les chateaux…pour controller, par la defense de la zone les entorant et symbole de leur puissance, leur pouvoir politique et économique ]
de Richelieu
*Ny Lapa , izay naoriny ; ary anisan’ny tena nalaza indrindra tamin'ireo lapa ireo na tranon'andriana tranainy dia i Mahitsielafanjaka izay najoron'Andrianampoinimerina sahabo tamin'ny taona 1796 eo ho eo. Hatramin'ny andron-dRanavalona I, dia tao no nitahirizana an'i Manjakatsiroa izay sampim-mpanjakana nitokisan' Andrianampoinimerina fatratra, ary hatramin'izao dia mbola hita eo anolohan'ny trano ny tsangambaton'Ikodoka, mpiady maheri-fon' Andrianampoinimerina, natao hiaro ny sampy. Ny trano hafa najoron'Andrianampoinimerina dia i Besakana, eo avaratr'i Manampisoa.
121
Io Besakana io anefa dia nanolo trano iray hafa, efa nampitondraina indrindra koa ny anarana hoe Besakana, najoron'Andrianjaka, ary araka ny lovan-tsofina dia tao no nanaovana ny soron'i Trimofoloalina mba hamerenana ny hasin' Andriamasinavalona rehefa afaka soamantsara tamin'ny fitazoman-janany an-keriny azy tany Ambohitratrimo ny mpanjaka.
*Ny Vavahady Fito ao Ambohimanga Rova :
1. Andakana , ambany andrefana
2. Miandravahiny , andrefana avaratra
3. Amboara , avaratra
4. Ambatomitsangana , atsinanana
5. Antsolatra , Atsimo atsinanana
6. Andranomatsatso , atsimo
7. Ampitsaharana , atsimo andrefana
*Ireo milevina ao amin’ny tranomasina : 12 no isany ; izay 12 miandalana ka ny 4 lehibe no eo Avaratra ary ny 8 ao atsimo . ( Ambohimanga )
Ny renin’andriamanjaka no ao, ka ny eo an-dafy atsimo indrindra dia :
1. Rangorinimerina
2. Rampanambonitany
3. Rasoherina ….sns
Ny ao avaratra kosa :
1. Andriantsimitoviaminandriana
2. Andriambelomasina
3. Andrianampoinimerina
4. Rabodonandrianampoinimerina
122
Vavahady hidirana ao Ambohimanga fahizay

*Fiokona tsy namoizana aina : Tena tsy nahafaty tokoa , raha ny zava-nisy teo amin’ny fitondran’Andrianampoinimerina no resahana . Fiokona saika hampanjaka ny zanak’andriana Rapoenty; fa tsy Ilaidama . Tena tsy fantatra hoe , iza tao an-dapa no te hampanjaka azy ; ary zanak’iza ihany koa ity hampanjakaina ity ; fa ny hany tsilion-tsofina nivoaka ka tonga tao an-dapa , no nandrenesana fa misy te hampanjaka ity andriambavy ity . Tsy novonoina izy ary tsy nokasihana ihany koa . Tsy fantatra ihany koa ny antony , satria ny andriana dia tsy namela mahazo ireo izay misavi-panjakana ; na ireo izay manohitra ny hafatra nataony ka napetrany ho an’ireo andriana tsy manjaka . Natao sesitany tao Mamoriarivo , etsy Talata volonondry izy ary maty nahantra tao .
Printsetsy Rapoety ( Rapoenty ) Karazana Sampy fampiasa teto
[Sary indrana tao amin’ny Eterineto] Madagasikara fahiny sy ankehitriny

123
[ Sary nataon’i Compal ]
2.1.2 Radama I ( 1810 - 1828 ) = Hitohy amin'ny manaraka indray raha tsy misy ny sampona
--------