RADAMA II ( Tohiny Madagasikara fahagola sy faha mpanjaka ) (NY Andri-Fara)

2.1.4 Radama II ( 1861 - 1863 ) tohiny....
Teraka tamin’ny 23 Septambra 1829 , ny andriana ary 32 taona izy ; raha nandray ny fanjakana . Roa taona monja no nanjakany. Nisolo an-dRanavalona I , izay reniny izy . Mpanjaka liana tamin’ny fandrosoana , nakamamy ny fivavahana. Malala-tsaina loatra, tia kilalao. Namela malalaka ny vahiny hiasa sy honina teto Madagasikara. Tonga teto ny misionera Katolika Romana.
Nisatatra izany mopera Webber izay namaky lay ny 23 Septambra 1861, nafana ery ny fandraisan’ny mpanjaka azy. Ny tranon-dRamboasalama, izay saika handova fanjakana no nomena hitoerany Mopera. Ary tao ihany koa no nanaovana lamesa voalohany am-pahibemaso ny 13 Novambra 1861.
Nanitatra ny asany ry zareo katolika Romana, ka ny 15 Aogositra 1863, fety natokana ho an’i Marie, renin’i Jesoa no nanaovana ny batisa voalohany , na batemy ho an’ny EKAR sy ny mariazy voalohany.
. Naorina ny Fiangonana ; ka ny EKAR Mahamasina, dia vita tamin’ny 13 Jona 1862 ; ny EKAR Ambohimitsimbina, teo anelanelan’ny taona 1862-1863; ny EKAR Ambavahadimitafo kosa dia vita tamin’ny 21 Novambra 1863. Nanampy an’isa an’ireo misionera efa tonga ny Anglikana.
Ny 23 Septembra 1861 no naseho vahoaka Radama , ary naka anarana Radama II [12]. Tonga niarahaba azy Rayan , izay Eveka tao Maurice. Nangataka tamin’ny mpanjaka izy mba hahafahany mandefa misionera Anglikana. Tsy nahatratra izany anefa ny mpanjaka noho ny fikomiana, izay nanala ny ainy tanteraka. Fahadisoana lehibe vitany sy nahatonga azy hifanolana tamin’Ingahy Rainivoninahitriniony, Praiminisitra . Tsotra ny antony fifanolanana dia ny fanomezan’ny mpanjaka vahana ny sakaizany atao hoe Menamaso [13] ; izay tsy nahafaly ireo Andriambaventy ; an’isany ihany koa ny fanomezana tombontsoa betsaka an’ilay Frantsay atao hoe Lambert , vokatr’ilay fifanarahana miafina mikasika ny handovany ny Fanjakana. Teo ihany koa ny nampihenana ny fandoavana ny haba aloha amin’ny seranana, ny fanaovan-tsonia teo amin’ny mpanjakan’i Madagasikara sy Napoleon III, mpanjakan’i Frantsa ny amin’izay tombontsoa omena an’i Frantsa.

147
Tamin’ny androny ihany koa ; no nisehoan’ilay ady nifanaovana 1 sy 1 na ny ( duel ) . Ny fisehoan’ilay aretina vaovao natao hoe ramanenjana, izay nahazo ny olona. Nikomy ny praiminisitra Rainivoninahitriniony sy ny tandapa, ka nokendaina lamba landy ny andriana satria tsy azo nalatsa-drà. Maty tamin’ny 12 May 1863, ary nalevina tao Ilafy.
[ Lambert no nanorina ny “ Compagnie de Madagascar ” hihady metaly, hanao hazo, fambolena, hampiasa vola Frantsay sy hanonta vola, tsy handoavana haba na fadin-tseranana io kompania io na manafatra entana na inona izany na inona. Nomena azy ihany koa Soanierana. Tonga teo i Mopera Finaz , izay niova ho Hervier , sekreteran’Ingahy Lambert izy, ary niverina rehefa maty Ranavalona Reniny] . 34 taona izy , raha no novonoina ary nalevina tao Ilafy


Antananarivo talohan’ny taon-jato faha 19 tany ho any , ity sary ity .
[ Tantara hafa indray , nahakasika ny mpanjaka Radama II :
.Nanoa an-dRadama II , kosa ny Printsy Ramboasalama XIII voninahitra izay Officier de Palais .
.Nipoitra indray ny fikomiana ka novonoina avokoa ireo Menamaso sakaizany tsy foiny . Rainivoninahitriniony sy Rasoherina vadiny no tompon’antoka tamin’izany . Ny 15 Adaoro 1863 , no namonoana ny menamaso sy nampipoaka ny ady .
*Ireo Menamaso Novonoina :
Randriamihamina , novonoina teo Faravohitra .
Rasoamanankoa , niaraka tamin’ny ankiziny , novonoina teo Faravohitra ihany koa .
Ralambobe , novonoina teo atsimon’ny Faravohitra .
Ratsirahonana , izay Dekan’ny praiminisitra, novonoina teo ambadikin’ny tranon’i Jean Laborde etsy Andohalo .
Ralaitsiry , novonoina tao Alasora .
Rasoamiaramanana , novonoina tao Ambavahadimitafo .
Ratsirahonana Rainilambo , novonoina teo an-tsenan’i Mahamasina atsimo .
Ratahaka , novonoina tao andrefan’ny Soanierana .


148
Randriampahita , novonoina tao Ankazonandriampianina . Nifona Rabodo na Rasoherina tamin’ireo iraky Rainivoninahitriniony dia Randriampenomanjaka XI voninahitra sy Rafaralahimboay XIV voninahitra , izay dekan’ny praiministra , mba tsy haripaka intsony ny Menamaso fa efa be ny maty , fa tsy laitra akisoka izy mirahalahy . Mba naniraka an-dRanibiby XV voninahitra sy Rainitsonga X voninahitra ary Ralaimanga IX voninahitra ; ny mpanjaka Radama II , mba handamina ny raharaha fa nandamoka avokoa . Maro ireo minisitra , izay menamaso sy ireo andriambaventy ary manamboninahitra ; izay namana akaiky an-dRadama II , no nialokaloka tao an-tranony ( Lapa ) nandositra ny famonoana . ( Na dia nanao ilay didim-panjakana hifandonana iray sy iray aza izy ) : Rainihazo ; Ranjamasaha ( Ranjomasaha ) Rakotovao izay andriandahy XII voninahitra ; Rainiketaka ; izay ministra menamaso ; Rabetsarazaka ; Razafindranando ; Rainikambanavelo ; Rabeantoandro ; Rakotovaondrabemila ; Rainimaitso ; Randriantsalama ; Ratoandro ; Rasakalava ; Ravoavy izay andriandahy ao anatin’ny dekan’ny praiministra ; Randriantseheno ; nisy ihany koa ireo Officier de palais madinika , teo ihany koa ny Tsaramiera sy ny Tsimandoalahy madinika . Ireo manamboninahitra ambony : Rainitotozy sy Ratompohana XV voninahitra , ary Rasoanianana XIV voninahitra ; saingy Ratsimandisa ihany no XII voninahitra ; Ireo andriambavy sy andriandahy vitsivitsy .
Nantsoin’ny praiminisitra hivoaka tao an-dapa Rainimiadana XIII voninahitra , ka rehefa niera tamin’ny mpanjaka dia nalefany . Niditra tao an-dapa ny miaramila 200 Lahy , ka Rainimanito XII voninahitra sy Razafimandimby XIII voninahitra , izay andriandahy no lehibe , navoaka ireo menamaso ary ny mpanjaka mivady , nafindra tao amin’ny tranovola .
*Ireo namono an-dRadama II : Rainibeso ; Rasoarahona ; Razafimandimby ; Ratsiharovana ; Ramiandravola ; Rangilobe ; Rafaralahibevary ; Rantanaina; Randriantsara ; Tsimandaimanana ; Tsimanjenitra ; Tsiandavana ; Tsimiededa ; Tsimijongy ; Itafita ; Ifehizato .
*Ireo nampanjaka an-dRabodo ( Rasoherimanjaka ) : Rainivoninahitriniony ; izay praiminisitra , Rainingory , Rainilaiarivony , Raimaharavo , Rainijohary , Raimanonja , Rainizaka , Rainibeso , Rangilobe , Ravoninahitriniarivo , Rainimiadana . Niteraka alahelo tamin’ny ambanilanitra iny fikomiana , izay namonoana ny mpanjaka Radama II iny ka , nifandringana ny teto Imerina . Tao Imamo indray kosa dia nitomany ny vahoaka . Nirahina Rainibeso izay XV voninahitra ka namono olona 2300 , tany Imamo ( 1864 ) . Ny tao Vakinakaratra dia 100 no maty . Tamin’ny taona 1865 dia nisy zava-niseho tahaka izao : Nisy olona tena nitovy tamin’ilay mpanjaka Radama II, izay vao novonoina , Ramota no anarany ary zanak’olo-mianadahy izy Radama II .

149

Izy no saika hampanjakaina ka niteraka ny savorovoro dia novonoina ihany koa . Ny taona 1864 , io ihany dia nifamono ihany koa Rainivoninahitriniony sy Rainjohary izay samy XIV voninahitra . Niafara tamin’ny fametrahana an-dRainivoninahitriony tsy handray ny toeran’ny praiministra izany ka nosoloina an-dRainilaiarivony , izay zandriny rahateo . Ny taona 1864 izany ny 14 Jolay . Izany dia vokatry ny fikomiana nataon’Andriatsalama sy Rainivoninahitriniony , Raberiaka sy Rataivoroko . *Nisy Fikomiana hafa indray :
Iza no tena namono ny mpanjaka Radama II ?. ( Araka izay voatantara ao amin’ny tantaran’andriana ) Rasoarahona sy Rainibeso ary Ramiandravola no nahavita nitolona ny mpanjaka sy nanakenda azy tamin’ny lamba landy, satria tsy azo alatsan-drà ny andriana . Razafimandimby , kosa no namely diamanga ny handriny sy ny vaniany , ka naha afaka ny nifiny anankiray . Navoakan’izy ireo ny andriambavy vadin’ny mpanjaka Rabodozanakandriana ; ary Ratompohohana no namindra azy tao Tsarafahatra. Rainitotozy XV voninahitra , no niandry ny fatin-dRadama II, tao amin’ny Lapa izay namonoana azy .
Nentina avy hatrany teny Ilafy ny razana ; ary ireto ny miaramila manamboninahitra nitondra azy : Rainitotozy , Randrianavalona , Rainisampona ary Rabevilany . Niampy miaramila 20 Lahy sy Dekan’ny praiministra ; teny an-dàlana ; dia nihetsika Radama II, teo Ifaliarivo Ambanidia . Nantsoina ireo mpamono ka tonga indray Rainibeso sy ny namany nanampitra tanteraka ny ainy [13]. Tonga tao an-dapa tsy nahalala na inona na inona Raobelona XI voninahitra , Officier de palais , avy hatrany dia nafatotra. Ireo menamaso sy ny minisitra azo babo , kosa dia novonoina teo Isotry . Ny 18 Adaoro 1863 , Nanjaka Rabodo ary naka ny anaram-piandrianana ho : Rasoherimanjaka . Nentina tao Besakana ary Nobabena no fitondrana azy tao rehefa hiditra tao Manjakamiadana . Hoy Rafaramanjaka, mantsy ny andriambavy Rabodo : “ Ndriako namono ny zanak’olona, tsy maintsy hahita loza , na miadana aza ankehitriny izao aza ” ; dia hoy ny mpanjaka namaly azy : “ Ny hadalanao no anaovanao tahaka izany ; fa ny olona no namono azy fa tsy izaho ”. Nisy 32 ny olona novonoina tamin’izany . Ny taona 1864 , dia nitohy ny fikomiana sy ny filazana fa misy mitahiry any ho any Radama II, ary hampanjakana indray , ka olona 150 no nosamborina , kanjo Ratovohery irery no azony .
Teo anelanelan’ny fanjakan-dRadama II sy Rasoherina , vadiny no nanafoanana ny fitsarana amin’ny tangena .
Niverina ny tabataba herinandron’iny . Noroahana Rainivoninahitriniony ; Andriantsalama ; Raberiaka ; Ratsivoroko . Ny Printsy Rajoaka XIII voninahitra: Offier de palais no lehibe tao an-dapa .



150

Raha ny tantara voasoratra , fa tsy lova-tsofina ; dia nahatratra 240.000 Ar, ny trosan’i Lambert ; vokatr’ilay fifanarahana na ny “ Charte Lambert ” ; ka ny vola : 114.012 Ar, dia avy amin’ny mpanjaka dia nampiana 112.432 Ar .
Rehefa natambatra izany dia nahatratra 226.446 Ar ilay vola .
Ny taona 1865 tao Toamasina no maty Rasalimo , ny 24 Asorotany 1866 . Ory dia ory ny Printsy Rabobalahy XIV voninahitra , izay zanak’izy sy Radama I . Ireo manamboninahitra namita iraka tany Menabe sy nanatrika ny razana : Rainimamonja XIV voninahitra ; Rainiketaka XV voninahitra ; Ratsimanoly izay Andriambaventy ; Rainitafika XIII voninahitra , tsimandoalahy ; Rainjohary izay lehiben’ny Andriambavy .
Tamin’ny taona 1862 , Ingahy Rainimaharavo no ministry ny raharaham-bahiny ary antokon’ny Protestanta izy ; izay natanjaka tokoa tamin’izany fotoana izany ;
ka nahatonga ny ady fahefana nangotraka dia nangotraka tokoa , teo aminy sy Rainilaiarivony ny taona 1868, satria nisy ny te hanolo an-dRasoherina raha mbola tsy maty akory izy ny Martsa 1868 . Ny Printsy Rasata no nokendrena hasolo azy ary voatonotonona tamin’izany Rainimaharavo izay lehibe amin’ny vahiny . Niaka-daza tokoa izy amin’ny maha Protestanta azy ary ny fahafantaran’ingahy Rainilaiarivony izay efa Praiminisitra , fa misy haka ny toerany dia natao Batisa izy sy ny Mpanjaka Ranavalona II .
Ny Antokon’ny Menamaso dia ry zareo avy ao Imerina Atsimo ( Ry zareo iny Atsimondrano iny izany = ) Ny Antokon’ny Imerina Avaratra izay nisy ny praiminisitra Rainivoninahitriniony ( dia ny Avaradrano izany )
Ireo antokon-draharaha nisy teo amin’ny fanjakana Malagasy :
1. Ny Ati-tany : Rainitsimbazafy XV voninahitra . O.D.P, no lehibeny ary Rainizanoa XIII voninahitra . No lefiny . O.D.P.
2. Ny Raharaha amin’ny Vahiny : Ravoninahitriniarivo XV voninahitra .O.D.P, no lehibe ary ny Printsy Rainandriamampandry XIII voninahitra , no lefiny , kanefa natao ho Governora tany Toamasina izy ny taona 1882 , ka nosoloina an-dRandriamifidy . Ramarovelo , Ny Printsy Ramahatra , Ratsimatahondriaka , izay samy XV voninahitra , avy .
3. Ny amin’ny Fitsarana : Ralaitsirofo , Andriambaventy , no lehibeny ; Rainimamonjisoa XIV voninahitra , izay dekan’ny praiministra sy commander in chief ary Ratiaray X.O.D.P , no lefiny .
4. Ny Lalàna : Razanakombana XIV voninahitra ; O.D.P , no lehibeny ary Ralaitafika XIII voninahitra , O.D.P sy Ramarolahy no lefiny .
5. Ny Taozavatra : Rainimiadana XIV voninahitra . O.D.P, no lehibeny ary Rahagamainty X voninahitra sy Rakotofiringa no lefiny .

151
6. Ny amin’ny Vola : Rainimahajere XIV voninahitra . O.D.P ,no lehibeny ary Rainandrianary Andriambaventy , Rainimilanjaona X voninahitra . O.D.P , ary Rainivoay X voninahitra no lefiny .
7. Ny amin’ny Sekoly : Andriamanamizao , no lehibeny : Rakoto sy Radoara no lefiny .
- Ny 11 Jolay 1864 , dia napetraka ho borozano ny praiministra .

Mahamasina fehizay io Manjakamiadana Fehizay

[ Ny zavatra tsy nampoizina fa nofohazina indray ankehitriny ( 2018 - 2019 ) dia ilay hira Majunga sy ny dihy Kadrila : Iza hoy ianao no namorona azy io ? tsy iza fa ny mpanjaka Radama II ; Izy dia mpitendry Piano ikoizana ary ny misionera no nampianatra azy izany . Iray tarika amin’ny dihy afindrafindrao ihany io dihy Kadrila io , ka ny zanak’andriana sy ny tandapa ihany no nahazo niantsa sy nadihy azy tao an-dapa tao ] . Efa nambara tery aloha fa maty nahantra ny Mpanjaka Radama II , satria vao 34 taona monja izy no maty nokendaina .

“ Toa sarobidy loatra ny tantaran’ny Fireneko ; nisy anefa nanoratra azy amin’izay tiana hanoratana azy ….”
“ Niady mafy aho mba ho vitako ity asa-soratra ity , mba ho vavolombelon’ny ho avy…Tany ho any mantsy , mba nisy nanoratra ihany , saingy tsy kilasin’ireo telonohorefin’ny manam-pahalalana sy ny fahaizana .”

152

2.1.5 Rasoherina ( 1863 - 1868 )
[ Noheverina ho teraka tamin’ny taona 1828 , ity mpanjaka ity ary 35 taona izy raha nandray ny fanjakana ; ka nanjaka 5 taona ] Nasandratra ho mpanjaka Rabodo [14] , izay vadiben’ny mpanjaka Radama II , ary nisalotra ny anarana hoe; Rasoherimanjaka. Mbola voatazona Praiminisitra ihany Rainivoninahitriniony . Niverina nikomy indray ny Sakalava sy ny Vonizongo, saingy tsy nahomby ka voalamina. Tsy nahazo nanao lalàna ho azy irery intsony ny mpanjaka, fa tsy maintsy iadian-kevitra, teo am-pelan-tananan’ny Praiminisitra avokoa ny fahefana rehetra na teto an-toerana na ny tany ivelany. Tsy dia nisy ihany koa ny raharaha nanahirana tamin’ny fitondrany. Ny taona 1864 dia naongana ny Praiminisitra, noho ny hasiahany diso tafahoatra izay nasahiany nikasi-tànana ny mpanjaka mihitsy. Nasandratra ho amin’izany toerana izany Rainilaiarivony , izay efa lehiben’ny Foloalindahy sady zandriny rahateo. Ny Praiminisitra teo aloha kosa dia natao sesitany. Nandoa onitra 1.200.000 Farantsa, tamin’i Frantsay ny Fitondrana Malagasy raha vao nandray ny asany ny Praiminisitra vaovao, noho ny nanafoanany ny fifanekena nifanaovany mpanjaka Radama II sy Lambert , Rainifiringa sy Rasatranabo , no Ambasadaoro nalefa tany Frantsa handoa ny onitra voalaza tery aloha izay notakian’ny Kompania Lambert.
Tsy nahazo nividy tany teto , ny vahiny na iza na iza, ary lasa lalàna fototra teto Madagasikara izany. Olana anankiray ihany koa ny nahafaty tampoka ilay andriandahy iray nalaza atao hoe : Louvieres, iraka nalefan’ny Amperora Frantsay. Ny taona 1865 kosa no nisy fifanekem-pihavanana nataon’ny Fanjakana Malagasy sy Anglisy ary Amerikana.
Nofoanana tamin’izany ny famarinana andevo. Ny S.P.G, dia nandefa an’i W.Hey sy J.Holding , ary tonga teto ny volana Aogositra 1864. Fiangonana Dimy no naorina tany Toamasina, ary tonga tany Antsihanaka tamin’ny taona 1867.

153
Atoa Holding. Ry zareo C.M.S , kosa nandefa an’i Thomas Campbell sy H. Maundrell , izay tonga tany Amboanio , any amin’ny foko Antakarana ny 09 Novamdre 1867. Tonga teto Iarivo ary ny Anglikana, nanitatra ny asa misionera. Io taona io ihany no nahatongavan’i A.Chriswell sy H.Batchelor. Notendrena ho eveka Anglikana teto Madagasikara : Robert Kestell Kornish.

Rainifiringa sy. Rasatranabo
[ Kely dia kely ny fitadidiana ; momba ny fanjakan-dRasoherina ; na dia izany aza dia nisy ihany ny fanampim-panazavana vitsivitsy momba ny fitondrany : Naharitra 5 taona monja ny nitondrany :
.Ny lapa lehibe farany dia i Manampisoa izay najoron'i Rasoherina eo atsimon'i Mahitsielafanjaka tamin'ny taona 1865. Ny nitarika ny asa fanatanterahana moa dia mbola i James Cameron ihany.
.Iza lay toerana notadiavin’ireo mpandova an’i Jean Laborde ? : tsy aiza fa ilay toerana misy ny Katedraly Andohalo an’ny Eglizy Katolika Romana io sy ny manodidina azy rehetra . Ilay eo ambanin’ny Lyçee Andohalo iny , somary ambany andrefana, izay misy ny tranon’ingahy Laborde . Ary farany dia ny faritry Ambohitsirohitra .Iza no mpitonona ho mpandova ? Tsy iza fa i Campan , zana-drahalahin’i Jean Laborde ; izay mpanoratra sy mpandika teny tao amin’ny Consulat Frantsay .
.Anisan’ny nampirefotra ny ady teo amin’ny Frantsay sy Malagasy ihany koa , ny namonoan’ny mpanjaka Bakary Bekirindro ; tao Marombitsy ny fidirana an-keriny ; nataon’ireo Arabo , izay mizaka ny zo-pirenena Frantsay ka nidirany an-tsokosoko tamin’ny sisi-tany tsy misy seranana ka nivarotan’izy ireo basy , noho izany dia novonoin’izy ireo , ny Arabo efatra , rehefa namaly ny tifitra nataon’iretsy voalohany ny Sakalava .
.Nosoloina an’i Meyer , indray Cassas
.Ny Manisotra na ny Zazamainty na koa hoe : Zazamanga , taty aoriana dia nahatratra 6000 , no isany teto Madagasikara .
.Io Cassas io , izay tsy iza fa : “ Commissaire du gouvernement francais et consul ”; izay nisolo an’ingahy Labord tamin’ny taona 1879 : no nanolotra ny misiona katolika ( Mompera Cazet ) ny faritry Andohalo , mba hanorenany Fiangonana . ]

154

Ny E.E.M Ambohimanoro Ny FLM Farihimena


Ny FJKM Andrainarivo F Ny EKAR Ambavahadimitafo
Sahirana Rasoherina teo amin’ny fanerena nataon’i Dupre, tamin’ny anaran’ny Emperora Napoleon III, momba an’ilay fifanekena. Nihahenjana andro aman’alina ny fifampiraharahan’ny Fanjakana Malagasy sy Frantsay. Maty tamin’ny 01 Aprily 1868 izy.
[« En 1853, les habitants de Tamatave voient débarquer William Ellis, un missionnaire protestant, équipé d'un étrange appareil : un daguerréotype, l'ancêtre de l'appareil photo. C'est donc à ce Britannique que l'on doit la première photo prise sur la Grande Île. Durant les 100 ans qui vont suivre, les usages de la photographie vont évoluer en même temps que le contexte social et politique de l'île. Objet de curiosité, de crainte mais aussi de distinction sociale, la photographie a rempli différentes fonctions. C'était le thème d'une conférence donnée samedi 18 mars, à l'Institut français de Madagascar. » ]

155

2.1.6 Ranavalona II ( 1868 - 1883 )
[ Novinavinaina ho teraka tamin’ny taona 1838 , ity mpanjaka ity ary 30 taona izy raha nandray ny fanajakana . 45 taona kosa no maty . ] Tao Andohalo ny faha 02 Aprily 1868, no niseho vahoaka voalohany ny Andriamanjaka vaovao. Baiboly no teny an-tànany. Ranavalona II [15] , no anarana nisalorana. Teo ambanin’ilay eloelo nanalokaloka ny seza fiandrianany dia nisy izao teny izao: “ Voninahitra ho an’Andriamanitra, Fiadanana ho ety ambonin’ny tany, ho amintsika Andriamanitra ”.
Mbola teo an-tànan-dRailaiarivony ihany ny fahefana ambony indrindra. Nanambady ny mpanjaka izy araka ny lalàna napetraky Ranavalona I. Natao batisa ny faha 20 Febroary 1869 , ny mpanjaka, ary ny faha 20 Septembra 1869, dia nodorana am-pahibemaso ny sampy ikelimalaza sy Imahavaly ary ireo an’ny vahoaka. Nandroso ny fivavahana.
Ry zareo misionera Anglikana indray no nahazo vahana. Tranozozoro tao Ankorahotra no Fiangonana Anglikana voalohany , izay notokanana tamin’ny Sabotsy 07 Desambra 1872 izay nifindra tao Ambatomasina, atsinanan’Andohalo, vao naorina ny tao Ambohimanoro, misy ny Fiangonana Tranovato ankehitriny.


Mariboninahitra Andohalo toerana fikabariana taloha

156
Hita mijoalajoala ireo Trano Fiangonana natao ahatsiarovana ny maritiora, ny F.J.K.M Tranovato Faravohitra ; F.J.K.M Tranovato Ampamarinana ; F.J.K.M Ambohipotsy ; F.J.K.M Fiadanana ; F.J.K.M Ranivo Maritiora Lazaina ; FJKM Manazary Maritiora ; FJKM Anjanahary .
. Hitanao etsy Andravoahangy Ambony sy eny Ivato ny trano lehibe natao hahatsiarovana ny Maritiora , dia ny Kolejy Rasalama sy ny Kolejy Teolojika Ivato. Ny Sekoly Paul Minaul etsy Androhibe Analamahitsy ary ny Sekoly Benjamin Escande any Ambositra.
Ny taona ( 1868 - 1870 ) ; tonga ihany koa ny Loterana , nandefa iraka taty ny N.M.S , tany Norvege. J.Engh sy N.Nilsen no nirahana. Pastora iry voalohany fa mpampianatra kosa ny faharoa. Tonga teto Iarivo izy ireo ny 27 Aogositra 1866. Ny 02 Septambre 1869, nifanaraka ny L.M.S sy ny N.M.S mba hanatsarana ny asa sy ahitam-bokatra ka ny faritra Vakinankaratra no voafidy fa hiasan’ny N.M.S ary ny 04 Desambra 1869 ; no nanombohan’ny asa tao Betafon’Antsirabe. Ao Ambatovinaky izay tany novidian’ny misionera Lars Dahle no nanorenana Fiangonana Loterana iray tamin’izany fotoana izany, ho an’Antananarivo izay notokanana tamin’ny 24 Jona 1875 , natrehan’ny solon-tenan’ny mpanjaka Ranavalona II sy ny Praiminisitra Rainilaiarivo

Rainilaiarivony Praiminisitra sy ny lapan’Andafiavaratra


Tsy nionona tao amin’ny faritry Vakinankaratra ihany ny Loterana fa tonga hatrany Atsimo, dia Fianarantsoa sy Toliary.

157
Nanana ny sekoliny na ho an’ny sembana ( A.KA.MA ) ao Antsirabe, Toeram-panomanana mpitandrina ( Ivory Atsimo ) Fianarantsoa , ny toeram-pitsaboana.
Ny N.M.S dia nandray foana ireo ira-panjakana avy aty Antananarivo na ny Komandy tao an-toerana , izay nitondra faritany sy ny Goverinorany, na ireo Evanjelistra. Nitombo nihamaro ireo mpitondra fivavahana ary zary nifaninana mba te hahazo sitraka amin’ny mpanjaka, anankiray amin’ireny izay tsy azo adinoin’ny tantara ilay sekolin’ny misiona L.M.S: “ Mission De Londre ” Etsy Faravohitra, izay lasa toerana hiasan’ny Minisitry ny Fitsarana Malagasy ankehitriny raha ohatra ka nobodoin’ny Frantsay nandritra ny taona naha zanatany antsika. Olo-malaza maro no efa nanovo fahalalana tao.
Nihena ny fampisotroana ny tangena izay natao hitsarana ny olo-meloka na koa nitsaboana noho ny fandrosoana. Nihatsara ny tanàna sy ny renivohitra ary nihitatra aok’ izany. Niova ny Lapa tao Manjakamiadana, nofonosina rary vato ilay lapa hazo teo. Nandroso ny taozavatra sy ny fiompiana ary ny fambolena. Mba nihalefy ny fitondran-tena maloto noho ny herin’ny filazantsara. Novolavolaina ny lalàna 305, mbola nahazo vahana sy fahefana ihany ny Praiminisitra. Nifandrombaka laza sy voninahitra ny misiona Katolika Romana sy ny Protestanta, izay nambara fa Frantsay iry voalohany ary Anglisy kosa ny faharoa.
Nolavin’ny Praiminisitra Rainilaiarivony ny filazan’i Frantsa fa azy ny tany amin’ny ilany atsinanan’i Madagasikara. Fahadisoana lehibe hoy ny mpitantara vahiny ny nataon’ny Praiminisitra tamin’ny fitondrana Frantsay noho ny ady tamin’ny taona 1870 - 1871 ; izany ady izany mantsy dia noho ilay Frantsay iray nisy namono tao Fenoarivo. Maty 27 Desambra 1878 i Jean Laborde; Edouard Labarde sy Campan , izay zanak’anabaviny no voalaza fa mpandova azy .Telo taona talohan’izany kosa no maty i Cameron , izany hoe ny taona 1875 . Nanambara ary ny Praiminisitra fa an’ny Fanjakana Malagasy ny fananana navelan’Ingahy Jean Laborde teto Madagasikara, araka ny lalàna mifehy ny Firenena. Inona moa no naha maika ny Frantsay tamin’izany fa tsy filana valiny sy kisa ny azy no nataony. Niteraka fifanolanana tamin’ny Firenena roa tonta izany ka nahatonga ny disadisa ary nipoaka indray ny ady ny taona 1883, nanampy trotraka izany ny ady nataon’ny Fanjakana Malagasy ( Hova ) tamin’ny foko Sakalava .
[ Marihana fa Firenena vitsy ihany no nankatoa ny Fanjakana Malagasy niainga teto amin’ny Fanjakana Hova ; dia ny Fitondrana Frantsay ] Izay hampitatra ny fahefany sy hananganana ny fanevany izay efa nomen-drizareo ny Frantsay, tamin’ny taona 1840. Niodina tamin’ny Fanjakana mantsy ry zareo Sakalava tao andrefana, nandefa tafika tany nampandry tany ny fitondrana Malagasy ny taona 1872 , saingy resy ny hova sy ny taona 1873, dia maro ny matin’ny tazo. Nihodina ihany koa ny Bara. Tonga tao Ivonea ( Fianarantsoa ) ny mpanjaka, faly ny Betsileo.

158
Niady zanatany ny Anglisy sy ny Frantsay. Ry zareo Anglisy anefa azoazon’Ingahy Rainilaiarivony kokoa. Nandefa iraka hifampirahara tamin’ny Europa, tamin’ny taona 1882, ny fanjakana Malagasy ; izay tsy nifanaraka tamin’ny Fanjakana Frantsay, fa nitodika tamin’ny Fitondrana Anglisy sy ny tany Alemaina ary Etas Unis. 15 taona no nanjakan-dRanavalona II. Maty tamin’ny faha 13 Jolay 1883 izy. Nandritra ny roa taona ny Frantsay no nanafika teto fa tsy nahomby izany. Tsy azo adinoina fa ny taona 1868 dia norarany ny tsena Alahady. Foana avokoa ny fifanekena rehetra talohan’ny lalàna 305, izay navoaka tamin’ny 29 Martsa 1881.
Tsy nampihontsina ny vahiny izany indrindra ny Frantsay fa vao mainka aza nanamafy orina ny faniriany hanjanaka an’i Madagasikara. Nanova ny politikany ny tany Frantsa, nozanahiny aloha Algerie, Senegal, sns . Tonga teto Tana ary ny solontenan’ny Vahoaka Sakalava sy ny Misionera Anglisy Paret sy Pickersgill.
Vita ny fihavanana tamin’ny Sakalava tamin’ny Taona 1881, izay nanomezan’ny Mpanjaka azy saina fotsy mba hatsatony any amin’ny Nosy Mitsio sy ny Nosy Faly. Tezitra ny Résident Baudais ; noho io fehetsikin’ny Fanjakana Malagasy io. Ny 15 May 1883, nanafika tao Mahajanga ny Tafika Frantsay notarihany Amiraly Pierre. Nangotraka ny ady tao Ambodimadiro sy tao Andakabe ary Ankarana. Tsy nanaiky lembenana ny tao Anorotsangana. Torak’izany koa ireo Malagasy vonona hiaro ny taniny tao, Antanandava sy Antomboka ary ny tany Faradofay. Rehefa Malagasy ka manana rà Malagasy mikoriana ao aminy , dia niaro ny tanindrazany tsy ho azom-bahiny. Nihoitra mafy ny tao Fianarantsoa, Iharana, Mahabo Avaratra ry zareo tany Mahanoro ihany koa mba tsy nikely aina hanavotra ny taniny amin’ny mpanani-bohitra. Nanjaka 15 taona ny mpanjaka Ranavalona II .Maty ny 12 Jolay 1883 izy .
[ Fanampim-panazavana kely :
- Ny tena hova
1. Tsimahafotsy
2. Tsimiamboholahy
3. Mandiavato . ireo dia Avaradrano , nampanjaka ny andriana hanjaka; mpitaiza ny andriamanjaka , Praiministra , nanambady ny andriambavy nanjaka
 Rainimahay izay Tsimahafotsy : 1827 = Niaraka tamin-dRainimambavola , faha Andriamasinavalona
 Raberesaka izay Tsimahafotsy : 1828 = Nitaiza an’Ilaidama sy Mavo , izay samy nanjaka taty aoriana
 Andriamihaja izay Tsimiamboholahy : 1829 = Noheverina ho rain-dRadama II. sady nitaiza ny andriambavy nanjaka Ranavalona I
 Rainijohary izay Tsimahafotsy , niaraka tamin-dRainiharo: 1830 - 1864 = Praiminisitra

159
 Rainiharo izay Tsimiamboholahy , niaraka tamin-dRainijohary : 1833 - 1855 = Praiminisitra
 Raharo na Rainivoninahitriniony izay Tsimiamboholahy , niaraka tamin-dRainijohary : 1855 - 1864 = Praiministra sady nitaiza ny andriambavy nanjaka
 Rainilaiarivony izay Tsimiamboholahy : 1864 - 1895 = Praiministra sady nitaiza no nanambady ny andriambavy nanjaka
 Rainitsimbazafy izay Tsimiamboholahy : 1895 - 1896 = Praiministra saritsariny faha zanatany . Ny Tsimahafotsy tao Ambohimanga , araka ny fanirian’Andrianampoinimerina, dia atao Andriana tsy manjaka , izany hoe : Andriamasinavalona , fa nolavin-drizareo tanteraka .
- Ny avy ao Imamo , indray dia nihevitra ny tenany ho Merina hiringiriny ary tena taranak’ireo tantsambo mpiantsambo “ Nusantara ” , fa tsy nihevitra azy ireo ho andriana na ho ambony firazanana na ho hova akory
- Ny Tantaran’andriana izay nosoratan’i Pere Callet , raha adika dia Copiste ( Mpandika ) sy Mpanamboatra ( Compulateur ) mihitsy . Ny Documents Historiques d’après les manuscrits Malagasy . Maty tao La réunion izy ny taona 1885 , rehefa voaraoka teto Madagasikara ny taona 1883.
- Aza adinoina fa ny taona 1820 no nisehoan’ny taratasy voalohany teto Iarivo; Faha Radama rainy izany , ka tsy sahin’ny penina adinoina
- Ny trano lehibe hafa ao anaty Rova ; dia ny fiangonana izay najoron'i William Pool , eo atsimon'i Besakana tamin'ny taona 1869, rehefa nivadika ho lasa kristiana i Ranavalona faharoa. Ny fiangonana dia tonga dia natao trano vato avy hatrany ary tamin'ny 8 Aprily 1880 no nanokanana azy.
Ireo ny trano sy lapa tao anaty Rova ka nopotehin'ny mpanasotasota ankehitriny.
- Rtoa Razafindriantsoa no namorona ny hira Afindrafindrao . ]


Ny Afindrafindrao : Ilay fiainana tena Malagasy
Ireo maneho ny maha Gasy anao

160
2.1.7 Ranavalona III ( 1883 - 1897 ) hotohizana tsy ho ela
--------